Sinope, Sinop adının anlamı
Sinope[1], Antik Çağ’da Pontus Euxinos üzerindeki en önemli Milet kolonisinin[2] adı olup, Paphlagonia sahilinde yer alan Kerempe Burnu’na 700 stada mesafede, Anadolu’nun kuzey yönde uç noktası olan İnceburun’a[3] doğu yönde bağlanan Boztepe Burnu’nun[4] karayla birleşme noktasında konumlanmıştır.
Anadolu’nun en kuzey noktasında konumlanan bir yarımada üzerinde iç ve dış limanlar arasında kurulan Sinop kenti, Samsun, Trabzon, Rize ve Tirebolu‘dan faklı olarak kuzey rüzgarlarından etkilenmeden doğudan esenler dışındaki tüm rüzgârlara kapalı bir iç limandır.[5] Phasis ile Konstantinopolis’in tam ortasında ve Kırım’a en yakın liman olmasından ötürü Antik Çağ’da Yunan, Ortaçağ’da İtalyan tüccarların gözde merkezlerinden birisi olmuştur[6]. Samsun tarafından gelen bir gemiye açık bir havada 30 mil mesafeden Sinop şehri ada gibi görünmekte olup, Sinop yarımadasının bel yaptığı noktadan öte uzantısı yerli halk tarafından da ada olarak adlandırılmaktaysa da ne o ne de doğu sahilinden 300 m kadar uzaklıkta bulunan “Gazi Bey Kayası”[7] kayalığı ada değildir.
Sinop, Sinope Etimoloji
Sinoplular kentlerinin kuruluş efsanesini Argonotlardan birisi ve Herakles’in arkadaşlarından Autolykus’a dayandırırken, Diodorus Siculus[8] Apollo’nun kaçırdığı su perisi Sinope’yi[9] götürdüğü yerde kızın adını taşıyan bir kentin kurulduğunu bildirmekte, Argo Seyahati destanında[10] ise kaçıranın Zeus olduğu belirtilmektedir. Ambron liderliğinde kurulan Milet kolonisi, İskitlerden kaçarak Anadolu’ya giren Kimmerler tarafından yıkılırken[11] kent Kous ile Kritines liderliğindeki Efesliler tarafından MÖ 632’de yeniden kurulmuştur[12]. Pseudo Skymnos’a göre[13] Sinop’a Helen yerleşimi Kimmer istilası öncesinde (MÖ 725-700) gerçekleşmişse de bu döneme ait arkeolojik materyal henüz bulunamamıştır. Herodot’un bu coğrafyacıya dayanarak Kimmerlerin Küçük Asya istilası döneminde Helen kenti Sinope’nin şimdi üzerinde bulunduğu yarımadayı iskan ettikleri iddiası ve Sinope’nin Trapezus’tan daha eski olduğunu ileri süren geleneğin inandırıcılığı ile Eusebios’un kentin MÖ 756 ve 630 tarihlerinden iki defa kolonize edildiği iddiası[14] modern yazarlarca tartışılmıştır[15]. Herodot’un Karadeniz’in güney sahilini ziyaret edip etmediği bilinmemekte olup, Sinope hakkında bilgisi sınırlı olduğu görülmektedir. Hekataios, Sinope adının Trak dilinde “sarhoş kadın” anlamına geldiğini bildirmiştir[16]. Sinope’nin kuruluşunu anlatan yegane bilgi MÖ 3. Yüzyılda Skymnos adlı şairin dizelerinde verilmekte olup, onun da Kallastisli Demetrius’tan etkilendiği sanılmaktadır[17]:
“Sinope ad vericisi
civarda oturan Amazonlardan birinden dolayıdır,
kendi vaktiyle yerliler olan Syroilar iskan etmişti,
bundan sonra, denildiğine göre, Hellenlerden ne kadar varsa
Amazonlar üzerinden öteye geçtiler, Teselyalılar olan
Autolykos ve Deileon ile Phlogios da geçtiler.
Daha sonra Miletoslu Habrondas Kimmerler tarafından
öldürülmüş görünüyor
Kimmerlerden sonra tekrar Koos ve Kretines,
Miletoslu kaçaklar.
Bunlar kenti Kimmer ordusu Asiayı istila ettikten
sonra birlikte iskan ederler.”
Eumelus’un Sinope’yi nehir tanrısı Asopus’un kızının adı olarak tanımlaması, Sinopluların “Nicomedem Regem”i ve Xanthus’un sözleri Herodot’a tercih edilmelidir ki bu durumda Sinope kolonisi Trapezus’un kuruluşu için Eusebius’un verdiği 756 tarihiyle uyuşacak kadar eski olabilir[18]. Hitit yazıtlarında bahsi geçmesine karşın konumu belirlenemeyen Sinuwa ülkesinin de antik Sinope’nin öncülü ve isim babası olduğu iddia edilmiştir[19]. Bunun dışında İtalya’nın batısında Latium bölgesinde Tyrrhenia denizi kıyısında bulunan Sinuessa kentinin[20] Latin yerleşimi öncesinde Sinope olarak adlandırılan bir Yunan kolonisi olduğu iddiası[21] dikkat çekici olmakla doğruluğu şüphelidir[22].
Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016
Sinop Tarihi Makale Serim
Sinop Kenti ve Civarındaki Arkeolojik Kazı ve Bulgular
Karousa, Gerze Tarihi ve Ayandon (Sinop)
İstefan, Ayancık Tarihi (Sinop)
Notlar
[1] Yunanca Σινώπη. Halk dilinde Sinap denildiği de kaydedilmiştir (Sevgen, 1959: I, 80)
[2] Ksenophon, Anabasis VI.1.15; Diodorus Sicilus XIV.31.2; Strabon XII.545
[3] Yunanca Sirias (Συριάς) veya Lepti Akra (Λεπτή άκρα)
[4] Boztepe’nin Antik Çağ’daki adı bilinmemekle birlikte Rumlar tarafından Karapi veya Nisos (Νήσος) olarak adlandırılmaktaydı.
[5] Günümüzde bu iç limana “Akdeniz” adı verilmektedir. Sinop limanı poyraz, karayel, yıldız, lodos ve keşişlemeye açık olmasına karşın kuzeydeki liman bu rüzgârlara kapalıdır (Rasim, 1930: 81)
[6] Antik Çağ’da Sinoper veya Miltos adı verilen kırmızı toprak boya, gemi direği yapımı için kızılağaç kerestesi, zeytinyağı, tekir ve ton balığı Sinop’un gözde ihraç mallarıdır.
[7] Rumlarca St. Paul veya Skopelos olarak adlandırılmaktaydı.
[8] Diodorus Siculus IV.72.2
[9] Eumelos’a göre Boeotia’da Sikyon ve Corinth arasında akan Asopos nehrinin kızıdır (Eumelus F5, F451 (Jacoby); Apoll. Rhod., Argon. II.946-947)
[10] 2.944
[11] Herodot IV.12
[12] Scymn. 204, foll.; Anonym. Peripl. P. E. 8
[13] Herodotos IV. 12.
[14] Eusebios, Chron. II.88-89
[15] Drews, 1976: 18 – 31
[16] Jacoby FGrlf/, F 34
[17] Dunhury, 1883: 71
[18] Drews, 2004: 18-31
[19] Garstang, 1929: 74
[20] Yunanca Σινούεσσα veya Σινόεσσα
[21] Livy x. 21, 8-10; Pliny iii. 5. s. 9.
[22] Strabon’a göre sinuessa Latince “körfez” anlamına gelen sinus kelimesiyle ilişkilidir (Strabon V. 234)