Ateş ve Ateş Tanıları (Mitoloji)

ATEŞ, Pek çok kültürde kutsal sayılırken, ezoterik öğretilerde insanla özdeşleştirilmiş hatta ışığının bedeni ısısının ise ruhu olduğu düşünülmüştür. Ateşe tapınmanın güneş kültünün devamı ya da bir parçası olduğu yaygın kanaattir. 

Ateş ile ilgili İnanışlar

Çoğu kültürde ateşe tükürmenin, su dökerek söndürmenin, içine saç, tırnak vs. atmanın uğursuzluk getireceğine inanılmış, hatta Anadolu’da

olduğu gibi evin ocağındaki ateşi başkasına verenin evinin bereketinin kaçacağına inanılacak denli sahiplenilmiştir. Ateşi su dökerek söndürmek, bıçak değdirmemek Cengiz Han yasalarından olup Anadolu’da İslamlaşmanın ardından bile uygulanmaya devam etmiştir. ocak kültü ‘ocağı sönmek’ deyiminden de anlaşılacağı gibi soy ile ilişkilendirilmiştir. Ayrıca Oku: Doğu Karadeniz’de ateş ve ocak ile ilgili kelimeler

Türk Mitolojisinde Ateş ve Ateş Ana

Türk kavimlerinde ateş genellikle erkek cinsiyetinden olarak görülmüş en küçük oğul ‘ecen’ veya ‘odçigin’ (ateş prensi) adlı din adamı olarak kişileştirilmişken bazı Sibirya kabillerinde ‘Ateş ana’ adlı bir tanrıçanın varlığı dikkat çekicidir. Ateş ayrıca arındırıcı bir güç olarak görülmüş pek çok kültürde çeşitli festival ve ayinlerde ateşin yanından geçmek, üzerinden atlamak veya bedenin bir bölümünü yakarak bu şekilde günahlardan veya kötü ruhların etkilerinden kurtulmaya çalışılmıştır.

Fenike Mitolojisinde Ateş

Bybloslu Phlo’nun yaratılış söylencesinde Genos ve Genea’nın üç çocuğundan birisi, Alev ile Işık’ın kardeşi olup, soyundan devler oluşmuştur.

ATEŞTEN ATLAMAK

Tek tanrılı dinler öncesinde güneşe tapınma ayinlerinin bir parçası olan bu adet özellikle bahar ve yaz ortasında düzenlenen çeşitli festivaller

içerisinde günümüze dek yaşatılmıştır. Avrupa folklorunda Haziran ortasına denk gelen en uzun gündüz-en kısa gecenin yaşandığı yaz gündönümü akşamı köylüler bir şenlik ateşi etrafında eğlenmekte gençler ateşin üzerinden atlamakta, evcil hayvanlar ateşe yaklaştırılarak dumanla kutsanmaktaydı. El ele tutuşup ateşin üzerinden atlayan gençlerin evliliklerinin kutsandığına ve ateş üzerinde ellerini bırakmamaları halinde hiç ayrılmayacaklarına inanılmaktaydı.

ATEŞ ARABASI

Yahudi Mitolojisinde Yehova’nın insanları cennete taşıdığı savaş arabasının adıdır.

ATEŞ AT

Türk Mitolojisine Mısırlı Kıpti tarihçi Abu Bakr İbn-‘Abdallah ad-Dawadari’nin 1309-1336 arasında yazdığı ‘Durar at-tigan wa-gurar tawarib az-zaman’ adlı eserinde kahramanlarca kullanılan doğaüstü güçlere sahip atların atası olarak gösterdiği bir attır. Söylenceye göre Ateş at sahibiyle konuşabilen, rüzgâr hızında koşan bu at yabaniyken kavalın

mucidi kabul edilen bir Tatar prensi tarafından yakalanıp evcilleştirilmiştir.

ATEŞ BAHRAM

Pers Mitolojisinde Ahura Mazda’nın yedinci yaratısı olan kozmik ateşin saklandığı ateş tapınaklarına verilen isimdir. Bunların en önemlisi Hazar Denizi kıyısında halen ziyaret edilen eski bir tapınak olup Ateşgah adıyla bilinmekteydi. Ateşe tapınma ayinin gerçekleştirildiği her yüzünde bir kapı bulunan kare formunda tapınağın tam ortasında sandal gibi kolu ağaçlar yakılmaktaydı.

ATEŞ EJDERHASI

Anglosakson Mitolojisinde Beowolf destanında Fırtına-Geatların krallığını yağmalayan bir ejderhanın adı olup, artık yaşlanmış olan Beowolf yeğeni Wiglaf’ın yardımıyla bu canavarı öldürmüşse de mücadele sırasında ölümcül bir yara almıştır. Söylenceye göre 700 yıl boyunca bir mağarada gizli kalan saklı bir hazine ateş ejderhası tarafından bulunup sahiplenilmiştir. Bir gün bir köle ini bulup hazinedeki altın bir kadehi gizlice çalıp kaçmıştır. Ejderha uyandığında hazinesini sayıp kadehi bulamayınca öfkeyle içinde akşama kadar beklemiş, ardından aralarından birinin suçu için alçaktan uçup ağzından alevler çıkararak tüm Geatların evlerini yakmıştır.

ATEŞ KÖPEKLERİ 

Kore Mitolojisinde

Güneş ve ay tutulmalarını açıklamak için yaratılmış bir efsanedir. Söylenceye göre zamanında karanlıkta kalan bir ülkenin kralı ateş köpeği olarak bilinen uçan köpeklerini gökyüzüne giderek güneş ve ayı yakına getirmeleri konusunda görevlendirmiştir. Bununla birlikte köpekler ısırdıkları güneşi çok sıcak ayı ise çok soğuk olduğu için bir süre bırakmak zorunda kalmışlar ama ısırma esnasında ay ve güneş tutulmaları ortaya çıkmıştır.

Kuzey Amerika Yerlileri Mitolojisinde

Florida’da yaşayan Seminole halkının inanışında daha çok dere ve pınarlarda rastlanılan kuzey-güney doğrultusunda hareket eden küçük sivri kulaklı doğaüstü yaratıkların adıdır.

ATEŞ KRAL

Çingene Mitolojisinde Yer ve Gök’ün oğlu olduğuna inanılan ateşin kişileştirilmiş formudur. Türkiye Çingenelerinin konakladıkları yerlerde yaktıkları büyük ateşlerin sırrı çözülemediği gibi Sırbistan Çingenelerinin ateşe büyük değer verdiği ve kirletilmemesi gerektiğine inandıkları kaydedilmiştir.

ATEŞ NEHRİ

Slav Mitolojisinde ve Petruşka masalında bahsi geçen bir nehrin adı olup, kahraman Babuşka-Lyaguşka-Skakuşka adlı kurbağa ninenin sütünü buradan alıp bir ibriğe doldurmuştur.

ATEŞ MIZRAĞI

Kelt Mitolojisinde Falias’ın demircisi tarafından, Lugh’un düşmanı Balor’a karşı savaşması için dövülen kargı olup Kader Mızrağı adıyla da bilinmekteydi.

Ayrıca Bkz. Ateş kuşu

Ayrıca Bkz. Phoenix

Kaynak: Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016

Dünya Mitolojilerinde Ateş Tanrı ve Tanrıçaları Listesi

Afrika mitolojisi Ateş Tanıları

Mısır mitolojisi

Ra, Güneş ve ateş tanrısı olup, ışık, sıcaklık ve büyüme ile ilişkilendirilmekteydi.
Sekhmet, Güneş ve ateşin koruyucu tanrıçası
Wadjet, Düşmanlarını yakması için ateş saçan yılan tanrıça

Yoruba mitolojisi

Ogun, Ateş tanrısı ve demircilerin koruyucusu olup, demir, savaş, metal aletlerle ilişkilendirilmekteydi
Oya, Ateş tanrıçası olup,  rüzgar ve bereket ile ilişkilendirilmekte. Manda (Buffalo) formunda tasvir edilmekteydi.
Shango, Şimşek ve ateş tanrısı olup, fırtına tanrısı olarak kabul edilirdi.

Asya mitolojisi Ateş Tanıları

Çin mitolojisi

Zhurong, ateş ve güney yönü tanrısı

Hindu mitolojisi

Agneya, Agni’nin kızı ve güneydoğunun koruyucusu
Agni, ateş tanrısı, habercilik ve arınma ile ilişkilendirilmekteydi
Ilā, agni-hotra töreninde konuşma ve beslenme tanrıçası çağrısında bulundu
Makara Jyothi, Bir festivalde anılan bir yıldız
Matarisvan, Agni ile ilişkilendirilen ateş tanrısı

Khanty mitolojisi

Kantı veya Hantı kendilerince Kantı, Kande, Kantek, tarihte Yugra olarak bilinen Rusya’ya bağlı Kantı–Mansı Otonom Okrug içinde yaşayan yerli halkın adı olup, Mansılar ile birlikte yaşamaktadır.
Ney-Anki ateş tanrıçası.

Kore mitolojisi

Jowangsin, ocak ateşi tanrıçası

Japon mitolojisi

Amaterasu, güneş tanrıçası
Kagu-tsuchi, doğumu annesini Izanami’yi yakan demirci ateş tanrısı
Kōjin, ateş tanrısı, ocak ve mutfak
Fuji, eski ateş tanrısı

Moğol mitolojisi

Arshi Tengri, şaman ritüelleriyle ilgili ateş tanrısı
Odqan, kahverengi bir keçi süren ateş tanrısı kırmızı
Yale-Eke Odqan’ın muadili olan ateş tanrıçası

Nivkhi mitolojisi

Nivihler ya da Nivhler veya eski adlarıyla Gilyaklar, Rusya’da Habarovsk Krayı bölgesindeki Sahalin Adası’nın kuzeyinde ve Amur Nehri’nin denize döküldüğü yerde yaşayan yerli bir halktır. Çoğunlukça balıkçılık, avcılık ve köpek beslemeyle uğraşırlar.

Turgmam, ateş tanrıçası

Filipin mitolojisi

Gugurang, Bicolano yangın tanrısı ve Mayon yanardağı içinde yaşayan ve ne zaman öfkeli olsa volkanlar patlamaktadır
Lalahon, Visayan ateş tanrıçası volkanlar ve hasat ile ilişkilendirilmektedir

Türk mitolojisi

Alaz, ateş tanrısı
Od Iyesi, yangınları koruyan tanıdık ruhlar
Ut, ocağın Sibirya tanrıçası
Vut-Ami, Cuvaş yangın tanrıçası

Avrupa mitolojisi Ateş Tanıları

Bask mitolojisi

Eate, ateş ve fırtına tanrısı

Kafkas mitolojisi

Alpan, Lezhi (Dağıstan) ateş tanrıçası
Kamiran, Amirani tarafından öldürülen Gürcü ateş tanrıçası
Uorsar, Ocak tanrıçası
Wine Gwasche, ocağı koruyan Çerkes tanrıçası

Kelt mitolojisi

Brigit, İrlanda ateş, şiir, sanat ve el sanatları tanrıçası
Grannus, ateş tanrısı, sağlık, su kaynakları ve güneş
Nantosuelta, ateş tanrıçası, doğa, doğurganlık, nehirler ve dünya

Etrüsk mitolojisi

Sethlans, demircilik ve el sanatlarının ateş tanrısı

Yunan mitolojisi

Hephaestus, demircilik tanrısı, demir işçiliği, ateş ve volkanlar ile ilişkilidir
Hestia, ocağın tanrıçası ve ateşleri.
Helios, Güneşin kişileştirilmiş Titan formudur. Helios, arabasını gökyüzünde sürmektedir.

İlirya mitolojisi

En, ateş tanrısı

Litvanya mitolojisi

Dimstipatis, evin koruyucusu, ev hanımı ve yangın salgınlarına karşı ocak
Gabija, ocağın ve tanrının koruyucu tanrıçası
Jagaubis, evdeki yangın ruhu ve fırın
Moterų Gabija, fırın ve ekmek tanrıçası
Pelenų Gabija, şömineler tanrıçası
Praurimė Rahipleri tarafından hizmet verilen kutsal ateş tanrıçası
Trotytojas Kibirkščių, kıvılcım ve ateş tanrısı

İskandinav mitolojisi

Glöð, Loki‘nin karısı ve onunla yöneten jotunn
Logi veya Loki, ateşi kişileştiren jotunn

Roma mitolojisi

Caca, Vulcan’nın kızı olup, Vesta’dan önce tapınılan tanrıça
Cacus, Vulcan’ın ateş solduran dev oğlu olan ve eski zamanlarda ibadet edilebilecek olan tanrı
Fornax, fırın tanrıçası
Stata Mater, ateşi durduran tanrıça
Vesta, ocak ve ateş tanrıçası
Vulcan, ateş tanrısı

Sicilya mitolojisi

Adranus, Tanrı eskiden Adranus’ta, Etna Dağı yakınında ibadet ediyordu.

Slav mitolojisi

Dazhbog, gökyüzünde süren güneş ateşinin yenilenen tanrısı
Kresnik, Slovenya’nın kahramanı olan altın ateş tanrısı
Ognyena Maria, Perun’a yardım eden ateş tanrıçası
Peklenc, yeraltı dünyasını ve onun servetini yöneten ve kötüleri depremlerle yargılayan ve cezalandıran ateş tanrısı
Svarog, ateşin parlak tanrısı, demircilik ve güneş, ve bazen de yaratıcı olarak kabul edilir.
Svarožič, dünya ateşinin tanrısı

Orta Doğu mitolojisi Ateş Tanıları

Kenan mitolojisi

İshat, Fenike ateşi ve kuraklık tanrıçası Anat tarafından katledilmiştir
Shapash, Şapaş, güneş tanrıçası

Hitit mitolojisi

Arinitti, Arinna şehrinin güneş tanrıçası ve ocağın ateş tanrıçası, tapınak alevleri ve sonraki zamanlarda tanrıça ateşi.

Mezopotamya mitolojisi

Gerra, Akad ve Babil kayıtlarında ateş tanrısı
Gibil, Sümer kayıtlarında yetenekli ateş tanrısı
Ishum, İşum,güneş tanrısı Şamş’ın kardeşi olan ateş tanrısı ve Erra’nın görevlisi
Nusku, göksel ve dünyevi ateş ve ışık tanrısı ve sanatın patronu

Amerikan Yerlileri (Kızılderili) Mitolojisi Ateş Tanıları

Aztek mitolojisi

Chantico, ocak yangınları ve volkanların tanrıçası
Mixcoatl, insanlığa ateşi veren av tanrısı
Xiuhtecuhtli, ateş tanrısı, gün, ısı, volkanlar, açlıktaki yiyecekler, yıl, turkuaz, Aztek imparatorları ve öbür dünya ilişkilendirilirdi

Brezilya mitolojisi

Iansã, ateş ve rüzgar tanrıçası

Huikhol mitolojisi

Tatewari, şamanların ateş tanrısı

Maya mitolojisi

Huracán, insanlığı yaratan ve yok eden fırtına,ateş ve rüzgar tanrısı
Jacawitz, güneş tanrısı Tohil’in yoldaşı olan ateş tanrısı

Navajo mitolojisi

Kara Tanrı, yangın tatbikatını insanlığa tanıtan kırılgan yıldız ateş tanrısı

Quechua mitolojisi

Manqu Qhapaq, İnka medeniyetini kuran ve teknolojiyi insanlığa tanıtan ateş ve güneş tanrısı

Okyanusya mitolojisi Ateş Tanıları

Fiji mitolojisi

Gedi,İnsanlığa ateş kullanmayı öğreten ateş ve bereket tanrısı

Hawaii mitolojisi

Pele, ateş, rüzgar ve volkan tanrıçası

Māori mitolojisi

Auahitūroa, ateş ve kuyruklu yıldız tanrısı ve Mahuika’nın kocası

Mahuea, ateş tanrıçası

Mahuika, Torunu Maui’ye ateş bilgisini açığa vurdukları için ateş tanrıçası
Ngā Mānawa, Auahitūroa ve Mahuika’nın oğulları olan beş ateş tanrısı

Samoa mitolojisi

Ti’iti’i, yangın deprem tanrısı Mafui’e karşı savaştan sonra Samoa halkına ateş getiren tanrı.