Yahudi Mitolojisi

Yahudi Mitolojisi Sözlüğü A

Yahudi Mitolojisi Sözlüğü adlı alfabetik sözlük çalışmamda Yahudi dini, efsane ve inançları konulu maddeleri bulabilirsiniz.

Aaron Birkia Ben Moşe 17. yüzyılda yaşamış İtalyan Yahudi’si bir kabalacının adı olup, Mawar Yabok adlı kitabın yazarıdır.

Ab Baba, ata anlamında olan Babil kökenli kelime aynı zamanda dinî takvimin 5. ayına adını vermiştir.

Bkz. Aba, Abba

Abalim Bir melek sınıfının adıdır.

Abarbanel, Don Yitzchak Abarbanel İspanyol Yahudilerinden kabalist bir hahamın adıdır (MS 1437-1509).

Abba 1. Talmud’da adı geçen kutsal bir kişinin adıdır. Sıradan bir haham olmayıp iyileştirme gücüne sahiptir.

  1. Kabala’da Kether tarafıdan sembolize edilen orijinal ilkenin adıdır.

Abba Amona Kabala’da en önemli ilahi çift (Hoçmah ile Binah) olarak geçmekte olup, Aramca ‘anne, baba’ anlamına gelmektedir. Kether ile birlikte sefirot üçlüsünü oluştururlar.

Abbaye Efsanevi bir kahraman ve şifacının adı olup bahsi Talmud’da geçmektedir.

Abigail 1. Eski Ahit’te Nabal’ın karısıyken, kocasının ölümü üzerine David ile evlenen bir kadının adıdır (I. Samuel 25:3).

  1. Eski Ahit’te David’in kız kardeşinin adı da Abigail olarak geçmektedir (I. Tarihler 2:16).

Abigor Cehennemin en üst düzey iblislerden birisinin adı olarak geçmektedir. Süleyman’ın 72 cininden birisi olduğuna inanılan, kehanet ve savaş ustası olan bu iblis kanatlı bir at üzerinde elinde bir mızrakla tasvir edilmektedir.

Abinadab İsrail’in 12 kabilesinden birisi olan Levi’ye mensup bu kişinin evinde, ilk tevratın bulunduğu sandık 20 yıl boyunca saklanmıştır (I. Samuel 7:1).

Abiron Levi kabilesinden Korah ile birlikte Hz. Musa’ya başkaldıran Ruben aşiretinden bir kişinin adı olup Tanrı tarafından öldürülerek cezalandırılmışlardır.

Abis, Tehom 1. Yaradılıştan önce varolduğuna inanılan sulara verilen isimdir.

  1. Kötü ve şeytani ruhların ikametgâhı olan Gehenna’nın (Cehennem) yedi katmanından birisinin adıdır.

Abra İsrail kralı Solomon’un (MÖ 10. yüzyıl) sayısı 1000’i geçen metreslerinden en sevdiğinin adıdır.

Abraham Tevrat’ta ilk ata, İzak (Yizhak) ve İsmail’in babası olarak geçmekte olup, her üç tek tanrılı dince de kutsal bir şahsiyet olarak saygı görmektedir.

İbranice Avraham, Abram, Avram adlarıyla da bilinen ve Talmud’da müneccim olduğu belirtilen Abraham’ın Yeni Ahit’te meleklerle pek çok kez görüştüğü kayıtlıdır (Tekvin 18, 22).

Yeni Ahit’te Tanrı’nın yeni bir ulus kurması çağrısı üzerine Abraham’ın Mezopotamya’da ki Ur şehrini (bugünkü Tal El-Mukayyar) terk ettiği kayıtlıdır. Abraham, Müslümanlarca İbrahim olarak bilinip, Hz. Muhammed’in atası olduğuna inanılır ve sufi geleneğinde cömertliğin sembolü sayılır.

Bkz. İbrahim, İbrahim’in bağrı

Abraham Ben Eliezer Halevy İsrail’in Safed/Zephath şehrinde hocalık yapmış bir kabalistin adıdır (MS 1515-1595).

Abraham von Worms 1387 yılında yayınlanan İbranice adlı bir büyü kitabının yazarının adıdır.

Absalom, Abşalom Eski Ahit’e göre İsrail kralı David (Davut) ile eşi Maça’nın kıskanç ve isyankar özellikleriyle bilinen üçüncü oğlunun adıdır. Kelime, İbranice ‘barışın babası’ anlamına gelmektedir. Abşalom kız kardeşi Tamar’a tecavüz eden üvey kardeşi Amnon’u öldürmüş, babasının tacını ele geçirmek için Hebron’da bir ordu toparlamıştır. Ürdün ırmağının doğusunda ‘Efraim’ adlı ormanda kral David isyancı orduyu dağıtmış, generallerinden Joab da Abşalom’u öldürmüştür. David, oğlunun başında “Oğlum, Absalom! Senin yerine ben ölmeliydim” diyerek acıyla ağlamıştır (2. Samuel 13-18).

Adak Ekmekleri Kudüs tapınağında Şabat günü Tanrı’ya adanan 12 ekmeğin adı olup, 12 İsrail kabilesini simgelemektedir.

Adam Belial Şeytanın sembolü olup, Adam Kadmon’un tam tersidir ve İbranice ‘değersiz insan’ anlamına gelmektedir.

Adam Kadmon Kabala’da insan gelişiminin otuz iki aşamasından sonra ulaşılan mertebenin adı olup, İbranice ‘örnek insan’ anlamına gelmekte ve evreni sembolize etmektedir.

Adem Tanrı dört büyük meleğine yedi kat yerden yedi avuç toprak getirmesini emretmiştir. Yeryüzü bu toprağı vermek istemeyince Azrail zorla almış, Tanrı yağmur yağdırıp yumuşattığı bu toprağı meleklerine yoğurtmuştur. Seksen yıl hamur formunda kalan Âdem’e insan şekli verildikten sonra yüz yirmi yıl ruhsuz bekletilmiş ardından ruhuna kavuşmuştur. Tanrı’nın meleklerine hükümdar yapmak istediği Âdem’in önünde Şeytan diz çökmeyince hem Âdem hem de Şeytan cennetten kovulmuşlardır.

Adonai, Adonay İbranice ‘Tanrım, efendim’ anlamına gelen sözcük, Helenistik dönemden itibaren Yahveh (Yehova, Jehovah ‘Tanrı’) kelimesinin yerine kullanılmaya başlanmıştır. Tanrının adı olan JHVH (Tetragramaton) ve kısa formu JH İbranice Adonay olarak telaffuz edilmektedir.

Adonaiel Hz. Süleyman’ın (Solomon) kutsal metinlerinde adı geçen bir meleğin adıdır.

Adriel İbranice Azrail gibi ‘ölüm meleği’ anlamında kullanılan bir terimdir.

Aeş Mesaref 16. yüzyılda İtalya’da yazılan kabalistik kitabın adıdır.

Afikoman Pesah zamanı yenilen mayasız ekmeğin (matzon) bir parçası olup festival yemeğinin başında saklanıp sonunda yenilmektedir.

Aforoz Büyük günahlar işleyen kişinin lanetlenerek cemaat dışında çıkarılmasına verilen isim olup herem (tam aforoz) ve nuidui (kısmi aforoz) olmak üzere iki grupta incelenir.

Bkz. Anathema

Agada İsrailoğullarının Mısır’dan çıkışının anlatıldığı Talmud ve Midraş öykülerine (efsanelere) verilen isim olup Pesah bayramı arifesi gecesindeki akşam yemeğinde anlatılmaktadırlar. Anşe Keneset döneminde bilinen tüm dualar bir araya getirilmiş ve MS. 8. yüzyıla dek pek çok Midraş’la zenginleştirilerek Geonim döneminde son halini alarak Tora’daki ‘oğluna Anlatacaksın’ emrine ithafla Agada ‘anlatı’ adı verilmiştir.

Agag Kenan halkının kutsal kralının adıdır.

Agasaya Antik Sami halklarının savaş tanrıçasının adı olup İştar ile birleştirilerek gökyüzünün korkusuz savaşçısı özelliğini de kazanmıştır.

Aggogeus Tevrat’ta bahsi geçen on iki peygamberden birisi olup tapınak inşaatında çalışmıştır.

Agiel Satürn gezegeninin 7 yöneticisinden birisinin adıdır.

Agla Kötü ruhları kovmak için kullanılan kabalistik bir formülün baş harfleridir:

Athah Gibor Leolam Adonai; “Tanrım sen kudretli ve ebedisin”.

Ağlama Duvarı, HaKotel HaMa’aravi MÖ 558 yılında Babilliler tarafından yıkılan Hz. Süleyman tapınağının yerine MÖ 537 yılında inşa edilen ikinci tapınağın MS 70 yılında Romalılar tarafından yıkılmasının ardından tapınaktan geriye kalan batı duvarının adı olup, Yahudilerce kutsal kabul edilmektedir.

Aham Ben İsrael von Brody Sofuluğuyla ünlü İtalyan Yahudi’si bir kabalistin adıdır (MS 1749-1836).

Ahasverus MS 1602 yılında yayınlanan anonim bir eserde ortaya çıkan efsanevi bir karakterin adı olup, efsaneye göre Hz. İsa çarmıha gerili vaziyetteyken kunduracı Ahasverus’un evinin önünde dinlenmek istemiş, kunduracı bu talebi reddedince, merhametsizliği nedeniyle kıyamet gününe dek yeryüzünde dolaşma ve beş metelikten fazla para harcayamama cezasına çarptırılmıştır. Ahasverus’un gerçekte vali Pontius Pilatus’un uşağı Cartaphilus olduğu iddia edilmiştir.

Bir iddiaya göre bu efsanevi karakter Pers kralı Xerxes’in Ahaşveroş olarak telaffuz edilen adıdır.

Ahd Tanrıyla İsrailoğulları arasında yapılan anlaşmanın adı olup İbranice ‘sözleşme’ demektir. Sözleşmeye göre İsrailoğulları Tanrı’nın buyruklarına uyacak Tanrı’da bunun karşılığında onlara Filistin’i verip yeryüzünde zafere ulaşmalarını sağlayacaktır.

Ahduth İbranice ‘uyum’ anlamına gelen kelime, Yahudi mistizminde tanrının buyurduğu gibi hareket etme eylemini tanımlamaktadır.

Ahimelek Eski İsrail’in en büyük hahamının adı olup, Filistin kralı Saul (Arapça Talut, Kuran 2:247-250) tarafından ihanet suçlamasıyla öldürülmüştür.

Ahit Sandığı Tanrı tarafından Hz. Musa’ya emanet edilen üzerinde On Emir’in yazılı olduğu tabletlerin saklandığı altın işlemeli sandığın adıdır. Hz. Davut tarafından Kudüs’e getirilmiş ve Hz. Süleyman tapınağına yerleştirilmişse de kaderi belirsizdir.

Ai Abraham’ın vadedilen topraklara vardığı zaman (Kenan ülkesinde) ilk olarak mola verdiği mevknin adı olup daha sonra Yeşu tarafından harabeye çevrilmiştir.

Aiş İbranice ‘ateş’ anlamına gelip Yahudi inancında ‘yardımseverlik’ ve ‘yıkım’ın sembolüdür.

Akatriel-Yah Adı Talmud’da geçen güçlü bir meleğin adı olup tanrının bizzat kendisi olduğu da iddia edilmektedir.

Akhat Bir okçu şampiyonun adıdır. Savaş tanrıçası Anath, Akhat’a ölümsüzlük karşığında okunu satın almak isterse de reddedilince bir kartal göndererek Akhat’ı öldürtürmüştür.

Akheda Tanrı’nın Hz. İbrahim’e oğlu İshak’ı kurban etmesini ifade eden terim olup zamanla kişinin kendini ve yakınlarını Tanrı yoluna adaması anlamını kazanmıştır.

Akiva, Haham Ben Yossef Akiva Yetsira adlı kitabın yazarı olduğu sanılan ülnü tevrat hocası olup, Zohar’ın yazarı Şimon Ben Yohay’ın öğrencilerinden birisidir.

Alitha Her türlü yangını söndürebilen olağanüstü bir yaratığın adıdır.

Alkabetz, Haham Şlomo Halevi Selanik’te Kabala üzerine çalışmış bir şairin adıdır (MS 1505-1576).

Allatu Yeraltı tanrıçasının adı olup, Sümer-Babil tanrıçası Ereşkigal’in ödünçlenmesiyle oluşmuştur.

Alpiel Meyve ağaçlarının koruyucusunun adıdır.

Altar, Mizbeakh Kurban kesme sunağının adıdır.

Altı Köşeli Yıldız Bkz. Süleyman Mührü

Altın Dana, Altın Buzağı Eski Mısır’da ve Mısır’dan çıkış sırasında tapınılan, daha sonra İsrail kralı I. Yeroboam döneminde Yahudi inancında yer bulan, Eski Ahit’te (Çıkış 32:21-24) Sina Dağı’nda bulunan bir put olarak geçmektedir. Tanrı ile yapılan Ahit’e aykırı olduğu için Musa’nın emriyle eritilmiştir.

Alukah, Arpad, Estrie Eski Ahit’te (Süleyman’ın Meselleri 30:15) adı geçen erkeklerle ilişkiye girdikten sonra kanlarını içerek öldüren dişi bir canavarın adıdır.

Amalek Savunmasız İsrail halkını katleden ve geçmişte Kenan topraklarında yaşamış bir kabilenin adıdır.

Amemnar Talmud’da da bahsi geçen (Pes. 110) büyücü bir kadının adıdır.

Amina Hz. Süleyman’ın tılsımlı yüzüğünü kocasının kılığına giren bir cine vererek kocasının gücünü kaybetmesine sebep olan karısının adıdır.

Ammi Talmud’da adı geçen bir şifacı ve kâhinin adıdır.

Ammon Hz. İbrahim’in (Abraham) Sodom’da yaşayan yeğeni Lot’un oğlu olup, pek çok peygamber tarafından kötülenmiş (Tekvin 19:38, Hezekyel 25:3) Ammonites (İbranice ‘halk’) adlı Yahudi kabilesinin atasıdır.

Amoritler Dağlık Kenan halkına verilen isim (Tekvin 10:16) olup hatalarından dolayı topraklarından kovulmuşlardır (Tekvin 15:16, Tesniye 20:17, Yeşu 3:10).

Amos İkincil derecede önemli peygamberlerden birisi olup, Eski Ahit’in otuzuncu kitabında İsrailoğullarını günahları yüzünden azarlamıştır. Amos peygamber, Uzziah ve II. Jerobam döneminde yaşamıştır.

Amram Levi kabilesinden Kohath’ın oğlu Jochebed’in kocası ve yeğeni (Çıkış 6:20; Sayılar 26:59), Harun (Aaron), Meryem (Miriam) ve Musa (Moses)’in babasıdır. İslam inanışında adı (Bkz) İmran’dır.

Anafiel Merkavah yazınında bahsi geçen bir melek adı olup Zebul’un sarayına bekçilik etmektedir.

Anak Anakimlerin ataları olup onlara ismini veren bir devdir.

Anakim İsrailoğullarından önce Ürdün’de yaşadığı varsayılan ve ataları Anak olan devlere verilen isimdir.

Anan  İbranice ‘bulut’ anlamına gelmekte olup, gözle görülebilen cennet öğelerini tanımlamak içinde kullanılır. Tanrılar bulutlar üzerinde seyahat ederler (Mezmurlar 104:3).

Anath Tanrı Baal’ın kız kardeşi ve yardımcısı olup, kardeşinin tüm düşmanlarını bir festival sırasında öldüren aşk ve savaş tanrıçasıdır. Antik çağda Kenan, Fenike ve Suriye’de tapınılan tanrıça dört farklı karakterde (anne, bakire, savaşçı, fahişe) bulunabilmektedir. Eski İsrail tanrıçası Aşerah, Fenike savaş ve bereket tanrıçası Astarte, eski Suriye ve Fenike bereket tanrıçası Aşerat formları içinde eriyerek kaybolmuştur.

Anlaşma Sandığı On emrin yazılı olduğu taş tabletlerin sandığın adı olup, ilk tapınağın en kutsal bölümünde saklanmaktaydı.

Antediluvian Sel tufanından önceki dönemi tanımlamak için Eski Ahit’te (Tekvin 5-6) kullanılan kelimedir.

Aramca Filistin’in kuzeydoğusunda yaşayan Sami kökenli Arami halkının konuştuğu bir dil olup, İsa peygamber döneminde Yahudi halkı İbranice’den çok Süryanice ile benzer bu dili konuşmaktaydı.

Arariel Talmud’da bahsi geçen bir melek olup, nehir, göl ve denzilerden sorumlu olduğundan balıkçılar av öncesi Arariel’den yardım istemektedirler.

Ararita Kabala’da Tanrı için kullanılan bir isimdir.

Ariel Kabala’da bahsi geçen kötü meleklerin adıdır.

Aristias’ın mektubu MS 2. yüzyılda, Yahudiliği İskenderiye’de yaymak amacıyla sözde Yahudilik hayranı bir putperest tarafından yazılmış sahte bir mektubun adıdır.

Aron ha Kodes Tanrı tarafından Hz. Musa’ya Sina dağında verilen on emrin yazılı olduğu iki taş tabletin saklandığı kutsal sandığın adıdır.

Arsay Kenan tanrısı Baal’in yeraltı tanrıçası olan kızının adıdır.

Aslan Judah kabilesinin sembolüdür.

Arz-ı Mevud, Vaadedilmiş Topraklar Tanrı’nın Filistin’i Yahudi kavmine vaat ettiği için bu bölgeye verilen isimlerdir.

Asâ Hz. Musa’nın sihirli değneğinin adıdır. Firavunun önüne attığı asânın yılana dönüşmesi ve değneği yere vurunca Kızıldeniz’in ortadan ikiye ayrılması asânın mucizelerinden bazılarıdır.

Aseret Yeme Teşuva Tişri ayının ilk on gününe verilen isim olup, sinagogda günde iki defa Avinu Malkenu duası okunarak tövbe edilir.

Asiyyah Olalim’in dördüncü tabakasının adı olup tüm maddi varlıkları ve iblisleri barındırmaktadır.

Asmodeus, Asmodaios  İblislerin kralı olup, doğruluğu şaibeli Tobit adlı kitapta adı geçmektedir. Antik Fars mitolojisinde öfke ve intikam iblisi Aesma Daeva’dan kaynağını aldığı sanılmaktadır.

Asratum Batı Samileri’nin (Kenan halkının) taptığı bereket tanrıçasının adı olup, Sami tanrıçası Aserah’ın bozuk telaffuzu olabilir.

Astral Seyahat Kabalacılar oruç tutulan mistik günlerde başın dizlerin arasına konduğu özel bir pozisyonda durulunca, gizli mühürleri tanıyarak gök kapılarını açabilenlerin gökyüzünün yedinci katına dek uzanan bir yolculuğa çıktığına inanırlar.

Aşera Kenan Tapınağı içine saplanmış tahta bir kazığın adı olup zamanla putlaştırılarak Astoreth ile özdeşleştirilmiştir.

Aşeroğulları Eski Ahit’te bahsi geçen ve Yahudilerin atası olarak bilinen 12 kabileden birisi olup, Yakup ile Zilpe’’nin küçük oğlundan adını almıştır.

Aşkenazi Orta Avrupa (daha çok Almanya ve Polonya) kökenli, Yidişi dili konuşan Yahudilere verilen isimdir.

Aşlag, Haham Yehuda Zohar yazılarını çevirmiş ve yeniden yorumlamış modern Kabalizmin öncülerinden birisinin adıdır (MS 1886-1955).

Aşmeday Cinlerin efsanevi kralının adı olup doğruluğu şaibeli Tobit kitabında Rakuel’in kızı Sara’ya aşık olduğundan kızın evlendiği yedi erkeği sırayla düğün gecelerinde öldürmüştür.

Atalya Eski Ahit’te İsrail kralı Ahab (MÖ 875-853) ile İzabel’in kızı ve Yehoram’ın karısının adı olarak geçmektedir.

Ateş  Arabası Jehovah’ın cennete insanları taşıdığı savaş arabasının adıdır.

Athtar Toprağı sulama tanrısının adı olup, sabah yıldızıyla ilişkilendirilmiştir.

Atik Kenan halkının inanışında Baal’in düşmanı olup, Anat tarafından öldürülmüştür.

Attar, Haham Chaim Hayim ‘Yaşam Işığı’ adlı kitabın yazarı olan kabalist’in adıdır.

Avera, averah Bir ahlak kuralının çiğnenmesi veya Tanrıya karşı günah işleme eyleminin adı olup, İbranice ‘ihlal’ anlamına gelmektedir.

Avinu Malkenu 10 gün süren ‘Aşeret Yeme Teşuva’ ayini boyunca tövbe amaçlı okunan bir duanın adıdır.

Azaziel, Azazel, Asasel 1. Âdem’in, kardeşi Habil’i öldüren oğlu Kabil’in kız torunu Anah’a aşık olan bir meleğin adı olup, tufan zamanı sevdiği kadını kanatlarını altında başka bir gezegene taşımıştır.

2. İbranice ‘Tanrının güçlendirdiği’ anlamına gelen kelime, Yahudi dininde, Yom Kippur günü halkın günahını yüklenen iki keçiden birisinin gönderildiği dağın adıdır.

3. Yom Kippur (Kefaret günü) halkın günahlarını üstlenmiş keçilerden birisinin gönderildiği bir iblis/kötü ruhun adıdır. Keçilerden birisi tanrıya diğeri Azazel’e adanırdı (Levililer 16:8). Bir yoruma göre keçi bir kurban olmayıp, İsrail halkının günahlarını çöle götürerek uzaklaştırmak amacıyla kullanılan bir araçtı. Bununla birlikte keçinin geri dönmemesi gerektiğinden muhtemelen çölde öldürülüyordu. Azazel’in tanrıya denk tutulan güçlü bir varlık olduğu iki keçiden birisinin kendisine gönderilmesinden anlaşılmaktadır. Öyleyse Yahudi mitolojisinde sıradan bir cin olmadığı açıktır.

Aziluth Kabala’da dört dünyanın en önemlisinin adıdır.

Azrail Malah HaMavet adıyla bilinen ve insanların canını almakla görevlendirilen melektir.

Azriel Ben Menachem Kör Haham İsaac’ın öğrencilerinden birisi olan 13. yüzyılda yaşamış bir kabalacının adıdır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Ankara, 2009

Ayrıca Bakın

Yahudilik, Musevilik, Yahudulik tarihi

İstanbul Sinagogları