Nikomedeia, İzmit: Antik Çağ Tarihi
Makale: Özhan Öztürk
Nikomedeia[1], antik Bithynia’nın en önemli kenti olup, Sinus Astakenus’un[2] ve Lysimakhus tarafından yok edilen Astakus kentinin kuzey doğusunda yer almaktadır. MÖ 264 yılında Bithynia kralı I. Nikomedes, tarafından kurulmuş, Astakus halkı kentin kurucusu tarafından buraya yerleştirilmiştir[3]. Yeni kentin kuruluşu Nikomedeia’nın 500. kuruluş yıldönümü dolayısıyla basılan Maximinus Thrax (MS 235-238) ve III. Gordianus (MS 238-244) dönemi sikkelerinde tasvir edilmiştir[4].
Nikomedes, harabe haline dönüşmüş Astakus’un yerine kurulacak kentin kurulacağı yerin tespit etmek veya yeni kente yerleşmek konusunda Astakus halkını ikna etmek amacıyla kâhinlerin yardımına başvurmuştur. Astakus’ta kurban edilen bir hayvan yakılırken ortaya çıkan bir kartal ile yılanın kurbanı bugün İzmit kentinin bulunduğu yere taşıdığı anlatısı yeni kentin temellerinin atılmasını sağlamıştır[5].
Nikomedes, bu dönemde Orta Avrupa’dan kuzey Marmara’ya göçen Kelt kavmi Galatlar’ın Anadolu’ya geçmesine yardım etmiş, MÖ 278’de Bithynia’ya gelen Galatlar bölgeyi yağmalamışlardır. Nikomedes’in veliaht olarak bıraktığı küçük oğlu Prusias, Galatlar’a sığınan kardeşi Zeias’ın paralı Galat askerlerinden topladığı bir orduyla Bithynia’ya saldırması üzerine 4 yıl süren bir savaşa rağmen topraklarını korumayı başarıp, sonunda yağmacı Galatları kılıçtan geçirmiştir. Anadolu’yu ele geçirmek isteyen Roma İmparatorluğu Bithynia’ya önce ekonomik ve askeri olarak yerleşmiş, kral IV. Nikomedes’in (MÖ 91-74) MÖ 74’de ölümünün ardından kenti ilhak etmiş ve Nikomedeia bir Roma kenti olmuştur. Mithridates’in Roma-Pontus savaşı sırasında kenti kısa süreliğine ele geçirmesine karşın Pompeius tarafından yenilgiye uğratılmasının ardından bölge tekrar Roma egemenliğine geçmiştir. 123 yılında gerçekleşen büyük depremde yıkılan kent Hadrianus (117-138) tarafından onarılmıştır. MS 2. yüzyılda Roma İmparatorluğu’nun Suriye valisi Niger kendini imparator ilan edip, Anadolu üzerinden Roma’ya yürüyünce Bizantion kentinde yapılan savaşta yenilmiş, kaçarken Nikomedia’dan geçtiğinden Septimus Severus kenti birkaç günlüğüne işgal etmiştir.
Yaşlı Pliny’nin Roma imparatoru Trajan’a gönderdiği mektupta kentteki senato binası, su kemerleri, forum ve Kybele tapınağından bahsederek övdüğü -Khalkedon’un 62,5 mil güneydoğusunda yer alan[6]– Bithynia Krallığı’nın başkenti Nikomedeia 6 yüzyıl boyunca zenginliğiyle göz kamaştırmıştır.
Balkanları istila etmek için kuzeye çıkan Caracalla 213 yılında sefer dönüşü Nikomedeia’da konaklamış, Doğu Anadolu’ya yapacağı Part seferi için hazırlıklarını burada tamamlamıştır. Caracalla’nın ölümünü fırsat bilen Perslerin Mezopotamya’yı işgal etmeleri üzerine, Doğu seferinde Nizip yakınlarında Persler’e yenilip, V. Artabanus’a 200 milyon Sestertius savaş tazminatı ödemek zorunda kalan Marcus Opellius Macrinus (165-218)’un başarısızlığı, askerlerin Severus hanedanından Elagabalus’u[7] desteklemelerine sebep olmuştur. Macrinus rakibine Mısır’da yenilince Kapadokya ve Galatia üzerinden Nikomedeia’ya gelmiş ve Eribalon limanında saklanmıştır. Elagabalus’un kendisini izlemesi üzerine Macrinus burayı da terk edince Elagabalus imparatorluğunu kabul ettirmiş, onuruna ilk tören Nikomedeia’da düzenlenmiş ardından Roma’ya giderek taç giymiştir.
Çok sayıda deprem geçirip[8] yeniden kurulan kent, Valerianus (253-260) döneminde gemilerle gelerek Bizantion, Nikea ve Prussa’yı da yağmalayan Gotlar tarafından 256 yılında yakılıp yıkılmıştır[9]. İmparator Diokletianus (286-305) döneminde dörtlü yönetim sistemini[10] ilan ederken Nikomedeia’yı Balkanlar üzerinden gelebilecek istilalara ve Sasani tehlikesine karşı askeri bir üs olarak organize ederek imparatorluğun doğu bölgesinin başkenti yapmıştır.
Rakibi Valerius Licinus’a yenilen imparator Marcus Aurelius Valerius Maximianus Herculius (250–310) gerçekte putperest olmasına karşın halkın sempatisini kazanmak amacıyla Hristiyanlığı koruyucu bir siyaset izlemeye başlamış, Nikomedeia valisinden Hristiyan tutukluları bırakmasını istemiştir. Valiye gönderilen ferman Hristiyanlığın resmi kabulünde önemli bir adım olmasına karşın putperestler tarafından tepkiyle karşılanınca kentteki Hristiyanlar katledilmiş veya Nikomedeia’dan sürülmüşlerdir.
Büyük Konstantin adıyla da bilinen Flavius Valerius Aurelius Konstantinus (272-337) Licinus’u yendikten sonra Nikomedeia’ya sürmüş, kentte karısı ve kızı için bir saray inşa ettirmesine karşın, doğunun yeni başkentinin Byzantion olmasına karar vermiş, kentin adını Konstantinopolis olarak değiştirmiştir. Konstantin, Sasaniler’e karşı yeni bir sefere hazırlanırken Nikomedeia yakınlarındaki Ankyrona’da ölmüştür. Büyük Konstantin ilk Hristiyan imparator olup, onun döneminde Hristiyanlar kesin bir üstünlük kazanmamakla birlikte önemli bir devlet desteği elde etmişlerdir.
Hatip Libanus, kentin Justinian döneminde restore edilirken[11] hamam, bazilika, tapınak, okul, gymnasium ve bahçelerinin yok edildiğinden yakınmıştır. İmparator Konstantine son nefesini kent yakınlarında bulunan Ankyron’daki[12] villasında vermiştir[13].
Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016
Kocaeli, İzmit Tarihi Makale Serim
Antik Çağ’da Kocaeli: Astakus, Olbia
Nikomedeia, İzmit: Antik Çağ Tarihi
Nikomedeia, İzmit Tarihi: Bizans ve Selçuklu dönemi
İzmit Osmanlı dönemi tarihi
İşgal Döneminde İzmit: Kuva-yı İnzibatiye, Yunan İşgaline direniş, Yahya Kaptan Olayı ve Gazeteci Ali Kemal’in katli
Kocaeli Cumhuriyet dönemi, Tarihi Eserler ve Sikkeler
Kandıra, Kerpe ve Kefken Tarihi
Gebze Tarihi (Libyssa, Dakibyza)
Karamürsel Tarihi (Praenetus, Drepanum, Hellenopolis)
Notlar
[1] Yunanca Νικομήδεια, Νικομηδεύς
[2] İzmit Körfezi
[3] Strabon, Geographika, XII, IV, 2; Paus. V.12.5; Euseb. Ckron. Ol. 129. 1
[4] Waddington, 1904
[5] Sölch, 1925: 146
[6] Plin. Nat. V.43
[7] Varius Avitus Bassianus Marcus Aurelius Antoninus (203-222)
[8] Ammian. 17.7; Philostorg. 4. s. 506
[9] Ammian. 22.9, 12-Z1, 13-Z1
[10] Yunanca Tetrarkhy “dört kişinin liderliği”. Diokletian tarafından 293 yılında kurulan ve 313 yılına dek süren yönetimsel düzenlemenin adıdır. Bu dönemde imparatorluk biri doğu öteki batıda iki Augustus tarafından yönetilecek birer Caesar’da bunlara yardım edecektir. Doğu kültürü özümsenmeye çalışılmış, imparatorun kişiliği, sözleri, devlet hazinesi kutsallaştırılmıştır. Bölge başkentleri: Nikomedia (modern İzmit, Türkiye), Sirmium (modern Sremska Mitrovica, Sırbistan), Mediolanum (modern Milan, İtalya), Augusta Treverorum (modern Trier, Almanya)
[11] Procop. de Aed. V.1; Ptol. V.1.3
[12] Bugünkü Hereke
[13] Philostorg. 2. s. 484