Karadeniz Tarihi

Kocaeli Cumhuriyet dönemi, Tarihi Eserler ve Sikkeler

Makale: Özhan Öztürk

20 Nisan 1924’te Kocaeli adıyla il, 9 Haziran 1936’da Gölcük ilçe olmuş, 1954 yılında Adapazarı, Akyazı, Geyve, Hendek ve Karasu, Kocaeli ilinden alınarak Sakarya ili kurulmuş, daha sonra 1966’da Kaynarca’da Sakarya’ya eklenmiştir.

6 Kasım 1936’da Türkiye’nin ilk kağıt üretim tesisi olan İzmit Kağıt Fabrikası

İzmit, 1926

açılmış, 1966’da Boru Fabrikası, 1968’de Yarımca Seramik Fabrikası, 1970’de Karamürsel Kağıt Fabrikası ve Yarımca Petrokimya Tesisi, 11 Temmuz 1992’de Kocael Üniversitesi, 3 Temmuz 1992’de Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü kurulmuştur.

1927 yılı nüsus sayımına göre Kocaeli ilinde 299.093 kişi yaşamakta olup, bunun 55.778’i Merkez ilçe İzmit’te, 38.079’u Gebze’de, 41.080’i Kandıra’da, 25.304’ü Karamürsel’de yaşamaktaydı. Günümüzde

İzmit Atatürk heykeli

12 ilçe (Başiskele, çayırova, Darıca, Derince, Dilovası, Gebze, Gölcük, İzmit, Kandıra, Karamürsel, Kartepe, Körfez), 46 belediye ve 269 köyden oluşan Kocaeli ilinin toplam nüfusu 1950’de 474.644, 1960’da 297. 463, 1970’de 385.408, 1980’de 596.899’u, 1990’da 936.163, 2000’de 1.206.085’i, 2009’da ise 1.522.408’u (1.422.752 kent, 99.656 köy) bulmuş olup, 1 belediye, 41 mahalle ve 70 köyden oluşan merkez

İzmit 1932, Gümrük binası.

ilçe İzmit’in nüfusu ise 313.964’dür (293.339 kent, 20.625 köy).

Kocaeli Tarihi Eserler

Kocaeli merkez ilçede Roma ve Bizans döneminden kalma surlar, su kemerleri Tepecik Mahallesi’nde bir evin temelini oluşturan çeşme, Cedir Mahallesi’nde sarnıç, Zeytinlik ve Kalınbağ gömütleri İslam öncesi döneme ait önemli eserleridir. Antik Çağ’da Pelekanon adıyla bilinen Eskihisar Köyünde İzmit Limanı’nı korumak amacıyla Bithynia veya Roma döneminde inşa edilmiş ve Bizans döneminde onarılmış olup, yakın zamanda Kültür Bakanlığı, kalenin kuzey tarafında kalan burçlar ile dış çevre sur ve duvarlarını restore ettirmiştir. Antik Çağ’da Nikomedeia’nın en önemli tanrıçası yerel sikkeler üzerinde tapınak tasvirlerine rastlanan toprak ve bereket tanrıçası Demeter’dir.[1] Biri Orhan Mahallesi, Karanlık Sok. 98 nolu evin inşası sırasında ele geçirilen ve MS 218’e tarihlenen 70 X 20 ölçülerinde diğeri iç kale hisarda bulunan antik mermer sunaklarda Demeter’e övgü sözleri bulunmuştur[2]. İç Kale sunağında Yunanca “Uğurlu olsun Demeter’e” yazmaktayken, Orhanlı mahallesinde bulunan M. Flavius Domitianus sunağının sadece son satırı Yunanca olup, geri kalanı Latince metin olan Caesar M. Aurelius Antoninus Pius Augustus’un (Elagabalus olarak bilinir) sağlığı için 218 kışını geçirdiği[3] Nikomedeia kentinde tanrıça Demeter’e adanmıştır[4].

B.F.  [İyi talihle]

Deae sanc(tae) [Kutsal tanrıça]

Demetri [Demeter’e]

Pro salute [sağlıkla]

5 d(omini)n( ostri) M.Aur. [Efendimiz M.Aur (elius)]

Antonini [Antoninus]

Pii Aug. [Dindar Augustus için]

M.Flavius [M.Flavius]

Domitianus [Domitianus(adadı)]

10 B.F. [İyi talihle]

vo+ [kutsal]

Μ-ΦλΔο- [M.Phl(avios Do-)]

Μίτίανος [mitianos…]

Pogodin ve Wulff, Nikomedeia Agorası’nda yaptıkları çalışmalarda ön cephesinde 6 sütun bulunan ve kentin en yüksek noktasından denize doğru bakan bir Demeter tapınağının kalıntılarına rastlamışlardır[5].

Orhan Mahallesi’nde bulunan ve 1333’de Orhan Gazi zamanında Süleyman Paşa tarafından inşa ettirilen Orhan Gazi Camii ile 1579’da Mimar Sinan tarafından yapılan cami, 1784 depreminde yıkılıp, yeniden inşa edilen 16. yüzyılda İznikmitli Mehmed Bey’in yaptırdığı Mehmed Bey camii, 1776’da yıkılıp yeniden yapılan İmaret camii, hamam medrese, kervansaray ve aşhaneden meydana gelen Pertevpaşa Külliyesi, Yukarı Pazar Mahallesi’nde bulunan 14. Yüzyıl yapımı Süleyman Paşa Hamamı kentin önemli tarihi eserleridir. Nikomedeia’da Ortaçağ’da Panteleemon, Kosmas ve 9. yüzyılda yaşamış Theophylaktos’un gömülü olduğu Damianos kiliseleri bulunmaktaydı.

Kocaeli Sikkeler

Otonom yönetimin bastırdığı MÖ 1. Yüzyıldan kalma bronz sikkelerde C. Papirius

Nikomedeia sikkesi, MS 138-161. Solda defne yaprakları ile süslü başıyla Antoninus Pius sağda ay yıldız figürü

Carbo, C. Vibius Pansa ve Thorius Flaccus gibi prokonsüllerin isimleri geçmektedir. Claudius’tan Gallienus dönemine dek İmparatorluk sikkeleri basılmış olup, kent adı ΝЄΙΚΟΜΗΔЄΙΑC olarak geçmekte, Demeter, Juno Lanuvina ,Hephaestos, Herakles, Tykhe, Asklepios, Aphrodite, gemiler, insan başlı yılan, Argos’un Argo gemisini inşası, tapınak, yılan ve kartal, sunak, gemi  figürleri  bulunmaktadır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016

Kocaeli, İzmit Tarihi Makale Serim

Antik Çağ’da Kocaeli: Astakus, Olbia
Nikomedeia, İzmit: Antik Çağ Tarihi
Nikomedeia, İzmit Tarihi: Bizans ve Selçuklu dönemi
İzmit Osmanlı dönemi tarihi
İşgal Döneminde İzmit: Kuva-yı İnzibatiye, Yunan İşgaline direniş, Yahya Kaptan Olayı ve Gazeteci Ali Kemal’in katli
Kocaeli Cumhuriyet dönemi, Tarihi Eserler ve Sikkeler
Kandıra, Kerpe ve Kefken Tarihi
Gebze Tarihi (Libyssa, Dakibyza)
Karamürsel Tarihi (Praenetus, Drepanum, Hellenopolis)

Notlar

[1] Hesiodos’a göre Kronos ile Rheia’nın kızıdır (Theogony, ll. 453-491)

[2] Şahin, 1973: 28

[3] Dio Cass., LXXIX. 7.3; Herodian V,5,3

[4] Boyana, 2006: 177.

[5] Pogodin-Wulff, 1897: 148-9