Antik Çağ’da Kocaeli: Astakus, Olbia

Makale: Özhan Öztürk

Astakus[1], Megara ve Atinalılar tarafıncan Astakus Körfezi’nde sağlıksız ve bataklık bir noktada kolonize edilmiş[2] antik bir kentin adıdır. Memnon[3], ilk kolonistlerin 17. Olimpiyatlar döneminde önce Megara sonradan Atina’dan geldiklerini bildirmişse de bölgenin ıssız olmayıp yerli bir halkın yaşadığı Yunanlılar’ın bunlarla birlikte yaşamaya başladığı bellidir: Pausanias[4], Nikomedeia şehrine eskiden Astakos derlerdi diyerek yeni kentin Astakus’un harabeleri üzerinde kurulduğunu ima etmişse de kentin kuruluş efsanesi ve Strabon’un metinlerinden Nikomedeia’nın eski kentin kuzeyinde konumlandığı anlaşılmaktadır.

 

Skylax[5], İzmit Körfezi ve kentten Olbia adıyla bahsetmişse de Strabon, Astakus adını kullanırken Olbia’yı anmamıştır. Pausanias, Astakus’un kurucusunun, Trak soyundan olduğu adından da belli olan Zipoites olduğunu bildirmesine karşın[6], kentin efsanevi kurucusu sayılan Astakus, Yunan mitolojisinde  deniz tanrısı Poseidon ile su perisi Olbia’nın oğlu olup ilk Bithynia kralı Doedalsus tarafından tutsak edilmiştir. Makedon diadok Lysimakhus tarafından yıkılan kent halkını Bithynia kralı I. Nikomedes kurduğu Nikomedeia kentine taşımıştır.

MÖ 7. Yüzyılda Gordion merkezli Frig devleti sınırlarını doğuda Kızılırmak kuzeyde Marmara Denizi’nin doğu kıyılarına dek genişletmişse de Astakus ve civar yerleşimlerde Megaralıların direnciyle karşılaştıklarından bu bölgede uzun süre hâkimiyet kuramamıştır. MÖ 600 yıllarında Lidya Krallığı’nın sınırları içerisinde kalan bölge, Pers kralı II. Kiros’un Lidya kralı Kroissos’un ordusunu mağlup edip, MÖ 546’da Lidya devletini yıkmasının ardından Pers egemenliğine girmiştir. MÖ 435 tarihinde Astakus, Perslerin deniz ticaretine ve Yunan kent devletlerine egemen olmasını engellemek için kurulan Attika-Delos Deniz Birliği’ne katılarak[7] özerk bir yönetime kavuşmuştur. Bu dönemde Astakus’un birliğe yılda 900 drahmi ödediği, MÖ 441’de 1000 drahmi gönderdiği görülmekteyse de sonraki listelerde listede adı geçmemektedir. Atinalı devlet adamı General Perikles (MÖ 495–429) Karadeniz ticareti üzerinde egemenlik oluşturabilmek dolayısıyla ticaret yolu üzerindeki Boğazlar ve Propontis kentlerini de denetleyebilmek için düzenlediği Karadeniz seferi sırasında Astakus’a da Atinalı göçmenler yerleştirerek kentin sadakatini garanti altına almak istemiştir. Büyük İskender’in Pers İmparatorluğu’nu yıkmasının ardından İskender’in komutanlarından Kalas ile Bithynialı yerel önder Bas arasında egemenlik çatışması yaşanmış, MÖ 326’da Makedon yönetimine son verilerek Bithynia bağımsızlığına kavuşmuştur. Bas’ın oğlu Zipoetes (MÖ 327-279) yeni kurulan Bithynia devletinin sınırlarını genişletmeye çalışmış, MÖ 315’de Astakus’u kuşatmış, Trak halkının yaşadığı Heraklea Pontika ve Khalkedon gibi diğer kentleri de ele geçirmeye çalıştıysa da İskender’in diadoklarından Antigonos’un komutanı Ptolemaios bu girişimleri engellemiştir. Trakyalı Lysimakhus ise Bithynia’yı üç defa istilaya kalkışmışsa da başarılı olamamış ama sürekli yaşanan kuşatmalar, Astakus kentini harabeye çevirmiştir.  Bithynia kralı Zipoetes’in ölümünden sonra yerine geçen I. Nikomedes kendi adını verdiği yeni bir şehir kurmaya karar verdiğinde Astakus’un kuzeydoğusunda bugünkü İzmit kentinin bulunduğu mevkiyi seçmiş ve burada Nikomedeia kentini kurmuştur.

Roma imparatoru Marcus Opellius Macrinus döneminde (217-218) Nikomedeia kentinin karşı kıyısında Ptolemeus’un Eribaeae olarak bahsettiği Eribolon adlı bir liman bulunmakta olup[8], Sekban İskelesi olması muhtemeldir[9].

1967 yılında İzmit-Gölcük yolu inşaatında Başiskele mevkiinde Roma dönemi sütün başlığı ve diğer arkeolojik kalıntılara rastlanmış olup, bölgede bulunan keramikler özellikle MÖ 540-530’a tarihlenen bir Kuros başının[10] antik Astakus kentiyle ilişkili olması muhtemeldir.

Sikkeler

MÖ 500-435 tarihleri arasında basılan sikkelerde kente adını veren istakoz arka yüzde ise arkaik stilde büyük ihtimalle Olbia adlı su perisine ait kadın başı, dörtgen damga ve svastika sembolleri bulunurken, MÖ 434-400 dönemi sikkelerinin arka yüzünde svastika formu kaldırılmış, kadın başının stili değiştirilmiştir.

Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016

Kocaeli, İzmit Tarihi Makale Serim

Antik Çağ’da Kocaeli: Astakus, Olbia
Nikomedeia, İzmit: Antik Çağ Tarihi
Nikomedeia, İzmit Tarihi: Bizans ve Selçuklu dönemi
İzmit Osmanlı dönemi tarihi
İşgal Döneminde İzmit: Kuva-yı İnzibatiye, Yunan İşgaline direniş, Yahya Kaptan Olayı ve Gazeteci Ali Kemal’in katli
Kocaeli Cumhuriyet dönemi, Tarihi Eserler ve Sikkeler
Kandıra, Kerpe ve Kefken Tarihi
Gebze Tarihi (Libyssa, Dakibyza)
Karamürsel Tarihi (Praenetus, Drepanum, Hellenopolis)

Notlar

[1] Yunanca Ἀστακός, Ἀστακήνος, Ἀστάκιος “istakoz” anlamına gelmektedir.

[2] Strabon X, 453, XII, 563; Pliny, Naturae Historiae V, 148; Palianos, II.30, 3

[3] Phot. Bibl. 224

[4] Pausanias, 5. XII, 1-7

[5] Skylax, 92

[6] Pausanias, 5, XII, 7

[7] Meritt, 1939: 523. MÖ 480’de kurulan Attika-Delos Deniz Birliği Ege kıyılarındaki birçok kent ve köyün yanı sıra Propontis kentlerini de kapsamış, olası Pers tehdidine karşı bir önlem olarak ortaya çıkmıştır. Katılımcı kentler ekonomik durumlarına göre birliğe vergi ödemekte ya da gemi göndermektedirler. Atina kenti bu birlik sayesinde gücünü arttırınca başta Sparta olmak üzere Peloponnesos Birliği’ndeki kentlerin ekonomileri olumsuz etkilenmiş, bu yüzden MÖ 431’de Peloponnesos Savaşı başlamış, MÖ 404’te Attika-Delos Deniz Birliği dağılmıştır.

[8] Cassius Dio Cocceianus, H.R., LXXIX, 39, 3

[9] Miliopuios, 1923

[10] Belleten, c. XXXI, s. 331-335