ATEŞ, Pek çok kültürde kutsal sayılırken, ezoterik öğretilerde insanla özdeşleştirilmiş hatta ışığının bedeni ısısının ise ruhu olduğu düşünülmüştür. Ateşe tapınmanın güneş kültünün devamı ya da bir parçası olduğu yaygın kanaattir.
Ateş ile ilgili İnanışlar
Çoğu kültürde ateşe tükürmenin, su dökerek söndürmenin, içine saç, tırnak vs. atmanın uğursuzluk getireceğine inanılmış, hatta Anadolu’da
olduğu gibi evin ocağındaki ateşi başkasına verenin evinin bereketinin kaçacağına inanılacak denli sahiplenilmiştir. Ateşi su dökerek söndürmek, bıçak değdirmemek Cengiz Han yasalarından olup Anadolu’da İslamlaşmanın ardından bile uygulanmaya devam etmiştir. ocak kültü ‘ocağı sönmek’ deyiminden de anlaşılacağı gibi soy ile ilişkilendirilmiştir. Ayrıca Oku: Doğu Karadeniz’de ateş ve ocak ile ilgili kelimeler
Türk Mitolojisinde Ateş ve Ateş Ana
Türk kavimlerinde ateş genellikle erkek cinsiyetinden olarak görülmüş en küçük oğul ‘ecen’ veya ‘odçigin’ (ateş prensi) adlı din adamı olarak kişileştirilmişken bazı Sibirya kabillerinde ‘Ateş ana’ adlı bir tanrıçanın varlığı dikkat çekicidir. Ateş ayrıca arındırıcı bir güç olarak görülmüş pek çok kültürde çeşitli festival ve ayinlerde ateşin yanından geçmek, üzerinden atlamak veya bedenin bir bölümünü yakarak bu şekilde günahlardan veya kötü ruhların etkilerinden kurtulmaya çalışılmıştır.
Fenike Mitolojisinde Ateş
Bybloslu Phlo’nun yaratılış söylencesinde Genos ve Genea’nın üç çocuğundan birisi, Alev ile Işık’ın kardeşi olup, soyundan devler oluşmuştur.
ATEŞTEN ATLAMAK
Tek tanrılı dinler öncesinde güneşe tapınma ayinlerinin bir parçası olan bu adet özellikle bahar ve yaz ortasında düzenlenen çeşitli festivaller
içerisinde günümüze dek yaşatılmıştır. Avrupa folklorunda Haziran ortasına denk gelen en uzun gündüz-en kısa gecenin yaşandığı yaz gündönümü akşamı köylüler bir şenlik ateşi etrafında eğlenmekte gençler ateşin üzerinden atlamakta, evcil hayvanlar ateşe yaklaştırılarak dumanla kutsanmaktaydı. El ele tutuşup ateşin üzerinden atlayan gençlerin evliliklerinin kutsandığına ve ateş üzerinde ellerini bırakmamaları halinde hiç ayrılmayacaklarına inanılmaktaydı.
ATEŞ ARABASI
Yahudi Mitolojisinde Yehova’nın insanları cennete taşıdığı savaş arabasının adıdır.
ATEŞ AT
Türk Mitolojisine Mısırlı Kıpti tarihçi Abu Bakr İbn-‘Abdallah ad-Dawadari’nin 1309-1336 arasında yazdığı ‘Durar at-tigan wa-gurar tawarib az-zaman’ adlı eserinde kahramanlarca kullanılan doğaüstü güçlere sahip atların atası olarak gösterdiği bir attır. Söylenceye göre Ateş at sahibiyle konuşabilen, rüzgâr hızında koşan bu at yabaniyken kavalın
mucidi kabul edilen bir Tatar prensi tarafından yakalanıp evcilleştirilmiştir.
ATEŞ BAHRAM
Pers Mitolojisinde Ahura Mazda’nın yedinci yaratısı olan kozmik ateşin saklandığı ateş tapınaklarına verilen isimdir. Bunların en önemlisi Hazar Denizi kıyısında halen ziyaret edilen eski bir tapınak olup Ateşgah adıyla bilinmekteydi. Ateşe tapınma ayinin gerçekleştirildiği her yüzünde bir kapı bulunan kare formunda tapınağın tam ortasında sandal gibi kolu ağaçlar yakılmaktaydı.
ATEŞ EJDERHASI
Anglosakson Mitolojisinde Beowolf destanında Fırtına-Geatların krallığını yağmalayan bir ejderhanın adı olup, artık yaşlanmış olan Beowolf yeğeni Wiglaf’ın yardımıyla bu canavarı öldürmüşse de mücadele sırasında ölümcül bir yara almıştır. Söylenceye göre 700 yıl boyunca bir mağarada gizli kalan saklı bir hazine ateş ejderhası tarafından bulunup sahiplenilmiştir. Bir gün bir köle ini bulup hazinedeki altın bir kadehi gizlice çalıp kaçmıştır. Ejderha uyandığında hazinesini sayıp kadehi bulamayınca öfkeyle içinde akşama kadar beklemiş, ardından aralarından birinin suçu için alçaktan uçup ağzından alevler çıkararak tüm Geatların evlerini yakmıştır.
ATEŞ KÖPEKLERİ
Kore Mitolojisinde
Güneş ve ay tutulmalarını açıklamak için yaratılmış bir efsanedir. Söylenceye göre zamanında karanlıkta kalan bir ülkenin kralı ateş köpeği olarak bilinen uçan köpeklerini gökyüzüne giderek güneş ve ayı yakına getirmeleri konusunda görevlendirmiştir. Bununla birlikte köpekler ısırdıkları güneşi çok sıcak ayı ise çok soğuk olduğu için bir süre bırakmak zorunda kalmışlar ama ısırma esnasında ay ve güneş tutulmaları ortaya çıkmıştır.
Kuzey Amerika Yerlileri Mitolojisinde
Florida’da yaşayan Seminole halkının inanışında daha çok dere ve pınarlarda rastlanılan kuzey-güney doğrultusunda hareket eden küçük sivri kulaklı doğaüstü yaratıkların adıdır.
ATEŞ KRAL
Çingene Mitolojisinde Yer ve Gök’ün oğlu olduğuna inanılan ateşin kişileştirilmiş formudur. Türkiye Çingenelerinin konakladıkları yerlerde yaktıkları büyük ateşlerin sırrı çözülemediği gibi Sırbistan Çingenelerinin ateşe büyük değer verdiği ve kirletilmemesi gerektiğine inandıkları kaydedilmiştir.
ATEŞ NEHRİ
Slav Mitolojisinde ve Petruşka masalında bahsi geçen bir nehrin adı olup, kahraman Babuşka-Lyaguşka-Skakuşka adlı kurbağa ninenin sütünü buradan alıp bir ibriğe doldurmuştur.
ATEŞ MIZRAĞI
Kelt Mitolojisinde Falias’ın demircisi tarafından, Lugh’un düşmanı Balor’a karşı savaşması için dövülen kargı olup Kader Mızrağı adıyla da bilinmekteydi.
Ayrıca Bkz. Ateş kuşu
Ayrıca Bkz. Phoenix
Kaynak: Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016
Dünya Mitolojilerinde Ateş Tanrı ve Tanrıçaları Listesi
Afrika mitolojisi Ateş Tanıları
Mısır mitolojisi
Ra, Güneş ve ateş tanrısı olup, ışık, sıcaklık ve büyüme ile ilişkilendirilmekteydi.
Sekhmet, Güneş ve ateşin koruyucu tanrıçası
Wadjet, Düşmanlarını yakması için ateş saçan yılan tanrıça
Yoruba mitolojisi
Ogun, Ateş tanrısı ve demircilerin koruyucusu olup, demir, savaş, metal aletlerle ilişkilendirilmekteydi
Oya, Ateş tanrıçası olup, rüzgar ve bereket ile ilişkilendirilmekte. Manda (Buffalo) formunda tasvir edilmekteydi.
Shango, Şimşek ve ateş tanrısı olup, fırtına tanrısı olarak kabul edilirdi.
Asya mitolojisi Ateş Tanıları
Çin mitolojisi
Zhurong, ateş ve güney yönü tanrısı
Hindu mitolojisi
Agneya, Agni’nin kızı ve güneydoğunun koruyucusu
Agni, ateş tanrısı, habercilik ve arınma ile ilişkilendirilmekteydi
Ilā, agni-hotra töreninde konuşma ve beslenme tanrıçası çağrısında bulundu
Makara Jyothi, Bir festivalde anılan bir yıldız
Matarisvan, Agni ile ilişkilendirilen ateş tanrısı
Khanty mitolojisi
Kantı veya Hantı kendilerince Kantı, Kande, Kantek, tarihte Yugra olarak bilinen Rusya’ya bağlı Kantı–Mansı Otonom Okrug içinde yaşayan yerli halkın adı olup, Mansılar ile birlikte yaşamaktadır.
Ney-Anki ateş tanrıçası.
Kore mitolojisi
Jowangsin, ocak ateşi tanrıçası
Japon mitolojisi
Amaterasu, güneş tanrıçası
Kagu-tsuchi, doğumu annesini Izanami’yi yakan demirci ateş tanrısı
Kōjin, ateş tanrısı, ocak ve mutfak
Fuji, eski ateş tanrısı
Moğol mitolojisi
Arshi Tengri, şaman ritüelleriyle ilgili ateş tanrısı
Odqan, kahverengi bir keçi süren ateş tanrısı kırmızı
Yale-Eke Odqan’ın muadili olan ateş tanrıçası
Nivkhi mitolojisi
Nivihler ya da Nivhler veya eski adlarıyla Gilyaklar, Rusya’da Habarovsk Krayı bölgesindeki Sahalin Adası’nın kuzeyinde ve Amur Nehri’nin denize döküldüğü yerde yaşayan yerli bir halktır. Çoğunlukça balıkçılık, avcılık ve köpek beslemeyle uğraşırlar.
Turgmam, ateş tanrıçası
Filipin mitolojisi
Gugurang, Bicolano yangın tanrısı ve Mayon yanardağı içinde yaşayan ve ne zaman öfkeli olsa volkanlar patlamaktadır
Lalahon, Visayan ateş tanrıçası volkanlar ve hasat ile ilişkilendirilmektedir
Türk mitolojisi
Alaz, ateş tanrısı
Od Iyesi, yangınları koruyan tanıdık ruhlar
Ut, ocağın Sibirya tanrıçası
Vut-Ami, Cuvaş yangın tanrıçası
Avrupa mitolojisi Ateş Tanıları
Bask mitolojisi
Eate, ateş ve fırtına tanrısı
Kafkas mitolojisi
Alpan, Lezhi (Dağıstan) ateş tanrıçası
Kamiran, Amirani tarafından öldürülen Gürcü ateş tanrıçası
Uorsar, Ocak tanrıçası
Wine Gwasche, ocağı koruyan Çerkes tanrıçası
Kelt mitolojisi
Brigit, İrlanda ateş, şiir, sanat ve el sanatları tanrıçası
Grannus, ateş tanrısı, sağlık, su kaynakları ve güneş
Nantosuelta, ateş tanrıçası, doğa, doğurganlık, nehirler ve dünya
Etrüsk mitolojisi
Sethlans, demircilik ve el sanatlarının ateş tanrısı
Yunan mitolojisi
Hephaestus, demircilik tanrısı, demir işçiliği, ateş ve volkanlar ile ilişkilidir
Hestia, ocağın tanrıçası ve ateşleri.
Helios, Güneşin kişileştirilmiş Titan formudur. Helios, arabasını gökyüzünde sürmektedir.
İlirya mitolojisi
En, ateş tanrısı
Litvanya mitolojisi
Dimstipatis, evin koruyucusu, ev hanımı ve yangın salgınlarına karşı ocak
Gabija, ocağın ve tanrının koruyucu tanrıçası
Jagaubis, evdeki yangın ruhu ve fırın
Moterų Gabija, fırın ve ekmek tanrıçası
Pelenų Gabija, şömineler tanrıçası
Praurimė Rahipleri tarafından hizmet verilen kutsal ateş tanrıçası
Trotytojas Kibirkščių, kıvılcım ve ateş tanrısı
İskandinav mitolojisi
Glöð, Loki‘nin karısı ve onunla yöneten jotunn
Logi veya Loki, ateşi kişileştiren jotunn
Roma mitolojisi
Caca, Vulcan’nın kızı olup, Vesta’dan önce tapınılan tanrıça
Cacus, Vulcan’ın ateş solduran dev oğlu olan ve eski zamanlarda ibadet edilebilecek olan tanrı
Fornax, fırın tanrıçası
Stata Mater, ateşi durduran tanrıça
Vesta, ocak ve ateş tanrıçası
Vulcan, ateş tanrısı
Sicilya mitolojisi
Adranus, Tanrı eskiden Adranus’ta, Etna Dağı yakınında ibadet ediyordu.
Slav mitolojisi
Dazhbog, gökyüzünde süren güneş ateşinin yenilenen tanrısı
Kresnik, Slovenya’nın kahramanı olan altın ateş tanrısı
Ognyena Maria, Perun’a yardım eden ateş tanrıçası
Peklenc, yeraltı dünyasını ve onun servetini yöneten ve kötüleri depremlerle yargılayan ve cezalandıran ateş tanrısı
Svarog, ateşin parlak tanrısı, demircilik ve güneş, ve bazen de yaratıcı olarak kabul edilir.
Svarožič, dünya ateşinin tanrısı
Orta Doğu mitolojisi Ateş Tanıları
Kenan mitolojisi
İshat, Fenike ateşi ve kuraklık tanrıçası Anat tarafından katledilmiştir
Shapash, Şapaş, güneş tanrıçası
Hitit mitolojisi
Arinitti, Arinna şehrinin güneş tanrıçası ve ocağın ateş tanrıçası, tapınak alevleri ve sonraki zamanlarda tanrıça ateşi.
Mezopotamya mitolojisi
Gerra, Akad ve Babil kayıtlarında ateş tanrısı
Gibil, Sümer kayıtlarında yetenekli ateş tanrısı
Ishum, İşum,güneş tanrısı Şamş’ın kardeşi olan ateş tanrısı ve Erra’nın görevlisi
Nusku, göksel ve dünyevi ateş ve ışık tanrısı ve sanatın patronu
Amerikan Yerlileri (Kızılderili) Mitolojisi Ateş Tanıları
Aztek mitolojisi
Chantico, ocak yangınları ve volkanların tanrıçası
Mixcoatl, insanlığa ateşi veren av tanrısı
Xiuhtecuhtli, ateş tanrısı, gün, ısı, volkanlar, açlıktaki yiyecekler, yıl, turkuaz, Aztek imparatorları ve öbür dünya ilişkilendirilirdi
Brezilya mitolojisi
Iansã, ateş ve rüzgar tanrıçası
Huikhol mitolojisi
Tatewari, şamanların ateş tanrısı
Maya mitolojisi
Huracán, insanlığı yaratan ve yok eden fırtına,ateş ve rüzgar tanrısı
Jacawitz, güneş tanrısı Tohil’in yoldaşı olan ateş tanrısı
Navajo mitolojisi
Kara Tanrı, yangın tatbikatını insanlığa tanıtan kırılgan yıldız ateş tanrısı
Quechua mitolojisi
Manqu Qhapaq, İnka medeniyetini kuran ve teknolojiyi insanlığa tanıtan ateş ve güneş tanrısı
Okyanusya mitolojisi Ateş Tanıları
Fiji mitolojisi
Gedi,İnsanlığa ateş kullanmayı öğreten ateş ve bereket tanrısı
Hawaii mitolojisi
Pele, ateş, rüzgar ve volkan tanrıçası
Māori mitolojisi
Auahitūroa, ateş ve kuyruklu yıldız tanrısı ve Mahuika’nın kocası
Mahuea, ateş tanrıçası
Mahuika, Torunu Maui’ye ateş bilgisini açığa vurdukları için ateş tanrıçası
Ngā Mānawa, Auahitūroa ve Mahuika’nın oğulları olan beş ateş tanrısı
Samoa mitolojisi
Ti’iti’i, yangın deprem tanrısı Mafui’e karşı savaştan sonra Samoa halkına ateş getiren tanrı.