Elma, Elma Ağacı ve Altın Elmalar (Mitoloji)
ELMA AĞACI Dünyanın pek çok bölgesinde çok sayıda türü yetişen elmanın insanlarca ekimi yapılan en eski meyve ağacı olduğu sanılmaktadır. Büyük İskender’in MÖ 328’de gittiği Kazakistan’da rastladığı cüce elmaları Makedonya’ya getirdiği kayıtlıdır. Amerika kıtasına ise 17. Yüzyılda kolonistlerce taşındığı yenidünyanın ilk elma bahçesinin 1625’de Boston civarında oluşturulduğu bilinmektedir.
İskandinav ve Germen Mitolojisinde Elma
13. yüzyılda Snorri Sturluson’un yazdığı Nesir Edda’da tanrıça İduna
tanrılara sihirli sepetinin ürettiği ebedi gençlik sunan elmaları dağıtan bir kız olarak tasvir edilmektedir. İduna bir dev tarafından kaçırılınca tanrılar yaşlanmaya başlamışsa da düzenbaz tanrı Loki kızı geri getirmeyi başarmıştır. Germenlerin paganist dönemde elma ve cevizlerle birlikte gömüldüğü arkeolojik kanıtlarla tespit edilmiş, hatta Norveç’in Tønsberg kenti civarında bir höyükte bulunan Viking Oseberg gemisinde de bulunmuşlardır. Skírnismál ve Völsunga saganın çeşitli detaylarını yorumlayan modern yazarlar İskandinav mitolojisinde Vanir tanrılarının elma ve bereket ile doğrudan ilişkili olduğunu iddia etmektedir.
Yunan Mitolojisinde Elma
Yeryüzü tanrıçası Gaea, Zeus’un karısı Hera’ya altın meyveler veren bir elma ağacını evlilik hediyesi olarak vermiştir. Söylenene göre bu ağacın meyveleri yiyene sağlık ve güzellik vermekteydi. Ağa. Hesperidler adı 3 su perisi ile bir ejderha tarafından korunmaktaydı. Herakles’in 12 görevinden birisi dünyanın batı köşesinde Atlas dağlarının yakınında yer alan Hesperidlerin bahçesine giderek hayat ağacındaki altın elmaları toplamaktır. Bir başka efsanede ise nifak tanrıçası Eris, Peleus ile Thetis’in düğününde ortaya üzerinde Kalliste “en güzel olan için” yazılı bir altın elma atmış, bu durum Hera, Athena ve Aphrodite’in elmada hak iddia etmesine sebep olmuştur. Tanrıçalar arasındaki anlaşmazlık Zeus’un araya girip Troya prensi Paris’i güzellik yarışmasının karar vericisi yapmasıyla çözülmüş, Paris kendisine Spartalı güzel Helene’nin aşkını vaat eden Aphrodite’in en güzel olduğuna karar vermiştir. Eski Yunanistan’da Aphrodite ayinlerinden ilham alınarak gelişen bir geleneğe göre birisine elma vermek ona aşkını ifade etmenin bir yolu olarak görülmekteydi.
Bir başka söylencede genç ve güzel savaşçı kadın Atalanta ancak kendisini yarışta geçebilecek birisiyle evlenebileceğini ilan edince taliplerinden Hippomenes, yarış sırasında kızın yoluna 3 altın elma atarak dikkatini dağıtmış, Atalanta elmaları toplarken delikanlı yarışı kazanmayı başarmıştır.
Hıristiyan Mitolojisinde Elma
Cennet bahçesinde Âdem ile Havva’nın tadına baktığı yasak meyvenin elma olduğu kanaati yaygın olsa da pek çok yazar bahsi geçen meyvenin elma olduğuna dair hiçbir kanıt olmadığını ileri sürmektedir.
Roma Mitolojisinde Elma
Pomona adlı tanrıça Elma Ana adıyla da bilinmekte olup, söylenceye göre yiyenlere ölümsüzlük veren bir elma ağacının bekçiliğini yapmaktaydı.
Britanya Mitolojisinde Elma
Kral Arthur söylencesinde sihirli kılıç excaliburun dövüldüğü yer olarak bahsi geçen büyülü ada Avalon’un bir adı da “elma adası” olup, Keltçe aball” elma” anlamına gelmektedir. Bkz. Allantide
Arap-Pers Mitolojisinde Elma
1001 Gece masallarında Semerkand elmalarının tüm hastalıklara şifa sağladığından bahsedilmektedir.
ELMA ADASI Bkz. Avalon
ALTIN ELMA
Yunan Mitolojisinde Elma
1. Peleus ile Thetis’in düğününe çağrılmayan anlaşmazlık tanrısı Eris’in intikam amacıyla düğüne gönderip ‘tanrıçaların en güzeline ve verilmesini’ belirttiği altın elma Hera, Athena ve Aphrodite arasında tartışmaya ve bir güzellik yarışmasının düzenlenmesine neden olmuştur. Zeus, tanrıçalar arasına girmek istemeyip, Troyalı Paris’i hakem olarak görevlendirmiştir. Zeus, altın elmayı Hermes’e vererek Paris’e vermesini ve onun kararını tüm tanrıçaların itirazsız kabul etmesini buyurmuştur. Tüm tanrıçalar elbiselerini çıkarıp göründükleri Paris’e kendilerini seçmeleri halinde birer hediye vermeyi de önermişlerdir. Hera, Avrupa ve Asya’nın krallığını, Athena bilgelik ve savaş yeteneği, Aphrodite ise dünyanın en güzel kadını Helen’in karısı olması sağlayacağını önerince genç adam Aphrodite’i seçmiştir. Paris’in tercihi Menelaus ile evli olan Helen’in kendisiyle Troya’ya kaçmasına bu olayda Yunan ordusunun peşlerinden gelmesine dolayısıyla Troya savaşının başlamasına sebep olmuştur. Altın elmalar, Atlas’ın kızları Hesperidler ve Ladon adlı bir ejderhanın bekçilik ettiği Hesperidler Bahçesi’ndeki bir ağaçta yetişmekteyse de Herakles 11. görevinde elmaları almayı başarmıştır.
2. İasus’un kızı Atalanta’yı yenmek isteyen talibi Hippomenes’in usta bir avcı olan kızın dikkatini dağıtıp yarışmak için altın elmalar kullanmıştır.
3. Atlas’ın kızları Hesperidlerin dünyanın batı köşesinde yer aldığına inanılan bahçelerinde yiyene ölümsüzlük veren meyveleri altından bir elma ağacı bulunmaktaydı. Hera bahçeyi koruması için Ladon adında 100 başlı ve hiç uyumayan bir ejderhayı görevlendirmişti. Herakles’in 11. görevi bu bahçeden altın elmaları çalmak olup, kahraman Atlas’ın yerine gökyüzünü sırtlarken adama elmaları toplatmıştır.
İskandinav Mitolojisinde Altın Elma
Skáldskaparmál’a göre Yunan mitolojisindeki ambroisa gibi yiyenlere
ölümsüzlük veren bir meyve olup tanrıça İdunn tarafından yetiştirilmekteydi.
Germen-Slav Mitolojisinde Altın Elma
Alman, Sırp, Rus ve Bulgar masal ve efsanelerinde altın elmalar bir kraldan genellikle bir kuş veya ejderha tarafından çalınmakta ve genellikle İvan Çareviç veya Praslea gibi bir kahraman tarafından bulunmaktadır.
Kaynak: Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016