Halkbilim Sözlüğü, Folklor Sözlüğü Ş
Aşağıdaki Halkbilim Sözlüğü, Folklor Sözlüğü adlı kısa çalışmada efsane, hikaye, gelenek, şarkı, bilmece, söz düzeni hatta yıldızlara ait inanma ve büyüleri bile kapsayan kültür ögeleri maddeleştirilmiş olup, aşağıda Ş harfi ile başlayan maddeler verilmiştir.
Şabaş 1. Düğün töreninin başangıcında gerçekleştirilen çeyiz sergileme geleneğinin adıdır (Siirt)
- Düğün sırasında güvey oynarken davulcuya verilen bahşişin adıdır (Van)
Şafak Kızıllığı, Tan Rengi Güneşin aleviyle özdeşleştirilen bu kızıl renkten çok korkan yerliler ölü birisinin elini sallayarak kendilerini yakmaması için yakarırlardı.
Şahkuşak Kadınların bellerine bağladığı kırmızı ve beyaz renklerin ön planda olduğu, desenli kumaşta geleneksel bağın adıdır (Muğla).
Şahperi Sofrası Recep ayının son Çarşamba günü güzel yemekler hazırlanıp, eğlenceler düzenlenmektedir (Elazığ).
Şako Macar hafif süvarilerinin (hussar) üniformalarının bir parçası olarak taktıkları, ön yüzünde rozet, üst kısmında tüylü bir süs içeren silindir formunda şapkaların adı olup, Napolyon dönemindeki Fransız ordusu ve Rus İmparatorluğu’nun süvarileri tarafından da kullanılmıştır.
< Macarca csákó ‘şapka’
Şal Kuşak İnce yünden dokunmuş, renk renk çizgileri arasında çiçek desenleri olan, kare biçiminde bir bez olup üçgen formunda katlanarak kadınlar tarafından bele bağlanılan geleneksel giyimin bir parçasıdır.
Şalta Bele dek uzanan dar kollu, önü düğmesiz ve yakasız geleneksel kadın kıyafetinin adıdır (Tekirdağ).
Şalvar Yöreden yöreye değişmekle birlikte lacivert, siyah veya bal rengi çuhadan dikilen bol, ağ kısmı bol paçalara doğru daralan geleneksel pantoloun adıdır.
Şama Düğün sırasında kadınlar tarafından topluca oynanan bir oyunun adıdır (Çanakkale).
Şaman Davulu Şamanların ayin sırasında kullandıkları davulun adı Oolup, Türk-Moğol kültürünü araştıran çeşitli yazarlarca ‘tünür, tüñür, tür’ (Radloff), ‘tüñir’ (Potanin), ‘tünür, çalu’ (Anohin) olarak kaydedilmiştir. Geyik, dağ keçisi ya da nadiren tay derisinden yapılan davullar oval ya da daire formunda olup erkek ve kadın şaman davulları arasında herhangi bir fark yokken, çocuk şamanların ki daha küçük boyuttadır. Davul ustasının yeni yaptığı davulu ardıç tütsüsüne tutarken dualar okuyup üzerine kımız serper ve yalnızca dini törenlerde kullanır. Şaman öldüğünde davulu parçalanıp mezarına en yakın ağaca asılacaktır.
Davul tokmağı ise kayın ağacından yapılmakta ve gergin deriye vurulan uç kısmı sesin gergin çıkması için tavşan ayağı derisi ile kaplanmaktadır.
Şeker Bayramı Ramazan bayramına büyüklerin elini öpmek amaçlı gelen çocuklara şeker ikram edildiği için bu adla anılmakta diğer İslam ülkelerinde ‘Eid ul-Fitr’ olarak bilinmektedir.
Şeker Kırma Düğün hazırlığına başlandıktan sonra oğlan evinde sağdıç (brazava) seçimi için yapılan bir yarışmanın adıdır. Büyükçe bir şeker kalıbı yaşlı birisi tarafından parçalara ayrılırken sadece bir parçaya konik form verilir. Tüm parçalar gelişigüzel odaya saçılır ve konik parçayı bulan aday brazava seçilir (Hakkari).
Şekerbaşı Nişandan hemen önce kız tarafının damadın evine gönderdiği tepsinin adı olup, şerbet ve nişan yüzüğü ve çeşitli armağanları taşımaktadır (Bingöl).
Şem-i Şebistan Halk ozanlarının destan ve türkülerinde sık rastlanılan ‘karanlığı aydınlatan mum’ anlamında bir deyim olup, genellikle sevgiliye övgü amaçlı kullanılır.
Şemsi Ana Muğla ilinin suyunu sağladığına inanılan, türbesinde mum yakılıp, çaputlar bağlanılarak dilekler dilenen bir yatırın adıdır.
Şerbet Başı Düğünden bir gün sonra kadınlar arasında düzenlenen eğlence sırasında güveye gönderilen bir bardak şerbet ve şekerin adıdır (Niğde).
Şerbet Günü Düğün öncesinde geline hediye verilip, takı takılan günün adı olup, konuklara şerbet ikram edildiğinden bu adı almıştır. Törende çalgıcılar eşliğinde önce kayınvalidesinin ardından konukların elini öpen geline takılar takılmakta, ardından şerbet dağıtılıp içilmektedir (İç Anadolu)
Şerbetten bir gün sonra erkek evinden gönderilen hediyeler, önce erkek evinde akrabalara gösterildikten sonra kız evine gönderilmekte orada da sergilenmektedir.
Şerbet İçmek Erkek tarafının düğün tarihini saptamak amacıyla bir Cuma günü kız evine yaptığı ziyaretin adıdır (Giresun).
Şerbetçi baba Türbesinde bulunan bir küpü ziyaretçilerin şerbetle doldurduğu bir yatırın adıdır (Çanakkale).
Şerefe Alkollü içecekler içilmeden önce topluca kadehlerin havaya kaldırılarak içki masasında bulunanlara sıhhat ve afiyet dileme amacıyla söylenilen sözün adıdır.
Çeşitli dillerde şerefe |
|
Şeşe Doğumdan bir hafta sonra komşu kadın ve akrabaların lohusa kadın (zaha) ve bebeği ziyaret edince düzenlenen eğlencenin adı olup, eğlencenin bitiminde anne yıkanır (Van)
Şeşen Bir kız ve erkekten oluşan çiftlerin sırayla ortaya çıkarak kız erkeğin çevresinde el çırparken erkeğin canlı bir ritim eşliğinde beceri, kıvraklık ve güç gerektiren figürleri gerçekleştirdiği bir Çerkez halk dansının adıdır.
Şeşho Geleneksel uzun Çerkez kılıcının adıdır.
Şeyh Şamil Üç erkek ve bir kız oyuncunun oynadığı Kafkasya kökenli bir oyun olup, Anadolu’ya yerleşen Kafkasyalıların yanı sıra Artvin ve civarında tek bir kişi tarafından oynanılmaktadır. Efsaneye göre Çar’ın orduları tarafından etrafı sarılan Şeyh Şamil o anda öylesine güzel dans eder ki düşmanları savaşa geldiklerini unutup onu seyrederken, kuşatma çemberini aşmayı başarır. Bkz. Kazaska
Şeytan Çık İmam, şeytan ve üç köylü tarafından oynanan bir seyirlik oyunun adıdır (Kastamonu).
Şeytan Düğünü Doğu Karadeniz Bölgesi’nde yaz aylarında yağmur yağarken aynı zamanda havanın güneşli olması durumunun tanımlanmasıdır. Şeytan düğünü zamanında cinler tarafından kaçırılma tehlikesinden dolayı ıssız ormanda veya yıkık yapıların (kilise, ev, değirmen) bulunduğu yerlerde yalnız başına olmaktan kaçınılırdı.
“Güneş aldı yağmur var
Şeytan düğün edeyi
Gağurun gızı beni
Piraku da gideyi” (Eyüboğlu, 1998: 70)
Bkz. Gökkuşağı
Şeytan Düğünü Doğu Karadeniz Bölgesi’nde yaz aylarında yağmur yağarken aynı zamanda havanın güneşli olması durumunun tanımlanmasıdır. Şeytan düğünü zamanında cinler tarafından kaçırılma tehlikesinden dolayı ıssız ormanda veya yıkık yapıların (kilise, ev, değirmen) bulunduğu yerlerde yalnız başına olmaktan kaçınılırdı.
“Güneş aldı yağmur var
Şeytan düğün edeyi
Gağurun gızı beni
Piraku da gideyi” (Eyüboğlu, 1998: 70)
Bkz. Gökkuşağı
Şeytan Üçgeni Bkz. Bermuda Şeytan Üçgeni
Şeytanın Atları, Caballucos Del Diablo Kuzey İspanya’da Cantabria bölgesi halkının inanışında Şeytanın, cinler tarafından sürülen yedi farklı renkte (kırmızı, sarı, portakal, sarı, beyaz, siyah, yeşil, mavi) kanatlı atının adıdır. Kırmızı at en güçlüleri olup liderleridir. İnsanlara uğur getiren dört yapraklı yoncaları gece boyunca toplayıp yok etmekle görevlendirilmişlerdir.
Şıh Hasan Türbesi Nusayrilerin yalan söylediğinden şüphe ettikleri kişileri götürerek yemin ettirdikleri bir ziyaret yerinin adı olup, Hatay iline bağlı, Uydukent mevkiinde bulunmaktadır.
Şın 93 harbinden sonra Eskişehir civarına yerleşen Kırım Türklerinin düğün ya da ev toplantılarında, karşılıklı oturan kızlı erkekli grupların tef eşliğinde atışarak söylediği manilerin adıdır (Yurt: 2922).
Şıruk Geleneksel Çerkez kıyafetinin bir parçası olan yumuşak deriden yapılmış topuksuz çizmenin adıdır.
Şiatsu Şifa vermek amacıyla vücudun belirli noktalarına parmak uçlarıyla uygulanan (akupunktur noktaları ile benzer) vücutta varolan enerjiyi aktif hale getirmeyi amaçlayan geleneksel bir masaj tekniğidir.
Şihir Mayıs ayında yapılan geleneksel eğlencelerin adı olup aynı zamanda evlenme zamanı gelen gençler tanışmasına fırsat vermektedir (Siirt).
Şiranı Nişan sırasında davetlilere dağıtılan kuru üzüm, ceviz, şeker, dut gibi çerezlerin genel adıdır (Doğu Anadolu).
Şumandinska Igra Tarihi kaynaklarda ayak tepme figürleri ve bağrışma sesleri içeren İstanbul’a özgü bir halk dansının adı olarak geçmektedir
Şuringa Avustralya Aborijinlerinden Arunta halkının büyü yapmak amacıyla kullandığı aygıtların adıdır.
Şutık Genç kızların kullandığı geleneksel bel bağının adıdır (Ağrı).
Folklor Sözlüğü önceki bölümler
AA-AK, AL -AS, AS, AZ, BA -BAŞ, BAT-BLU, BO-BY, C, Ç, DA,
DİN-DZ, E, F, GA-Gİ, GJ-GZ, HA-HAL, HAM-Hİ, İ, J , KA-KAR, KAR-KILIÇ, KINA-KOVBOY, L, MA, ME-MZ, N, O-Ö, P, R, SA, SE-SZ
Kaynak
Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009