Ajax, Aias (Yunan Mitolojisi)

Yazı: Özhan Öztürk

Ajax veya Aias (Yunanca Αἴας) Yunan Mitolojisinde iki ayrı kahramanın adı olup ilki Büyük Ajax diğeri Küçük Ajax olarak bilinmektedir.

Büyük Ajax, Aias

Büyük Ajax veya Aias,  Salamisli Telamon ile Periboea’nın (veya Erioboea) oğlu, Teuker’in üvey kardeşi olup, 12 geminin başında Troya savaşına katılan bir kahramandır. Yunan askerleri arasında en uzun boya sahip olduğundan “Büyük Ajax” adıyla da anılan kahraman, İlyada’da aptalca işler yapan birisi olarak da tasvir edilmekle birlikte Akhilleus’tan sonra güç ve cesaret açısından ordunun ikinci büyük savaşçısıdır. Gerçekte de İlyada’da iri yarı, yakışıklı, iyi ahlaklı, tanrılardan korkan, az konuşmasıyla tanınan, yedi kat deri yedi kat tunçtan yapılmış korkunç bir kalkana sahip bir korkusuz kahraman olarak tasvir edilmektedir.

Adının verilmesi

Apollodorus ve Pindar’a göre Herakles, Zeus’a Telamon’un bir oğlu olması için dua ettikten sonra kahraman havada bir kartal (Yunanca aietos) görmüş bu yüzden çocuğa Ajax adı verilmiştir. Herakles’in çocuğa kendi aslan postunu giydirdiği kaydedilmiş olup, kahramanı yaralanmaktan koruyan bu postun devir teslimi sembolik açıdan dikkat çekicidir. Bir söylenceye göre Ajax Troya’ya giderken babası “düşmanlarını mızrakla ama tanrıların yardımıyla yenmesini” söyleyince kahraman “tanrıların alçaklara da yardım edebileceğini” söylemiş ve kalkanındaki Athena resmini silmiştir ki bu yüzden tanrıça Athena Ajax’a düşman olmuş ve Troya savaşı boyunca rakiplerine yardım etmiştir.

Ajax, Troya Savaşı sırasında

Troya savaşında iri cüssesi yüzünden “Mikenlerin istihkâmı” lakabını taşıyan Ajax’ın da çocukluğunda kentaur Khiron tarafından eğitildiğine inanılmaktadır. Akhilleus’un Agamemnon ile arası açılıp savaşmayı bıraktığında kahramanı kararından döndürmek için elçi olarak gönderilen Ajax Troyalı kahraman Hektor ile 3 kez (7, 14 ve 16. kitaplar) teke tek dövüşmesine karşın taraflar birbirine kesin üstünlük sağlayamamıştır. Ajax, Akhaların bozgunu sırasında Hektor’u boş yere durdurmaya çalışmışsa da yaralanıp savaş alanından ayrılmış, Akhilles’in savaş meydanındaki yokluğunu doldurmaya çalışmıştır.

Sorumluluk Duygusu

Paris, attığı okla Akhilleus’u öldürdüğünde, Ajax arkadaşının cesedini ok yağmuruna rağmen sırtlamış ve Yunan gemilerine taşımayı başarmıştır. Akhilleus’un bir kız uğruna savaştan çekilmesini sert sözlerle eleştiren Ajax’ın sorumluluk duygusu ve diğer savaşçı erdemleri tanrılarca bile takdir edilmiştir. Patroklus’un cenaze oyunları sırasında Odysseus ile güreşen kahraman, Akhilleus’un cenaze merasimi sırasında Akhilleus’un zırhının savaşa en çok katkıda bulunan Yunanlıya verilmesi kararlaştırılınca ödülü almak için yine Odysseus ile yarışmıştır. Ajax en güçlü savaşçı olmasına karşın Yunan ordusunun stratejisti kurnaz Odysseus’un zekâsına yenilince çılgına dönmüştür.

Çıldırması

Mysia’ya Akhilleus ile birlikte çıkıp burada Teuthranios’u öldüren kahraman sonradan Phrygia kralı Teleutas’ın sarayına saldırarak kızı Tekmessa’yı kaçırmış, Polymestor’un egemen olduğu Khersonesos’u da yakıp yıkmıştır. Troya’nın ele geçirilmesinin ardından gerçekleştirilen yarışmayı Athena’nın yardımıyla Odysseus kazanınca,kahraman sinirinden çıldırıp Yunanların sığırlarını rakibine oy veren savaşçılar sanıp öldürmüştür. Helen’in zina yaptığı için öldürülmesi ve Palladion’un ganimet payı olarak kendisine verilmesi talepleri Atreusoğulları tarafından kabul edilmeyince Menelaos ile Agamemnon’u öç almakla tehdit etmiş, ertesi sabah kılıcı vücuduna saplanmış vaziyette ölü bulunmuştur.

Ölümü

Kimi yorumculara göre Akhilleus’un silahları kendisine verilmediğinden gülünç duruma düştüğünü görmemek için intihar eden kimine göre Agamemnon’un emriyle öldürülen kahramanın sonu Ovid’in Metamorphoses adlı eserinde (bölüm 13), Horace’ın Odesa (II, IV, 5) ve Sophokles’in Ajax adlı oyununda detaylı olarak anlatılmıştır. Yunanlılar Salamis’te adına bir heykel ile tapınak inşa ederek kahramanı anmak için her yıl Aianteia adlı bir festival düzenlemişlerdir. Günümüzde Vatikan Müzesi‘nde saklanan ve MÖ 540’da Exekias tarafından yapıldığı sanılan siyah Attik

vazoda Akhilleus ile Ajax beştaş oynarken tasvir edilmektedir. Louvre Müzesi‘nde MÖ 485’e tarihlenen kırmızı Attik bir vazoda Hektor ile dövüşürken, başkalarında ise Odysseus ile güreşirken veya intihar ederken tasvir edilmiştir

Kaynakça

Apollodorus Bibliotheca 5.6–7, Homeros Odysseia 11.541–567, Homeros İlyada. ii. 557, vii. 179, xiv. 409, xv. 415, xvi. 114, xxiii. 720; Hygin. Fab. 107, Ov. Met. 12.624–13.398; Pindar Isthmia Ode 6.41–54; Diod. iv. 72).

Küçük Ajax, Aias

Lokris kralı Oileus’un oğlu olup, Troya savaşına 40 gemilik bir Lokris grubunun

komutan olarak katılmış, hızlı koşması, okçuluğu ve kötü karakteriyle ünlenmiştir. Telamon’un oğlu Büyük Ajax’ın kuvvetleri arasında yer aldığından ismi karıştırılmaması için savaş sırasında “Küçük Ajax” olarak anılmıştır. Keten bir zırh giyip, pelte adlı kalkan taşıyan askerlerden birisi olan Ajax tüm önemli çarpışmalarda yer almış, Patroklus’un ölüsü etrafında gerçekleşen dövüşe ve Patroklus’un cenaze oyunlarına katılmıştır.

Troya Savaşı’nda

Troya Savaşı sırasında kentin düştüğü sırada Athena tapınağına sığınan Priam’ın rahibe kızı Kassandra’yı tutunduğu heykelle birlikte tapınaktan dışarı çıkarıp tecavüz ederek Athena’yı öfkelendirmiştir. Yunan savaşçılar bile Ajax’ı günahı yüzünden taşlayıp öldürmek isteyince tapınağa sığınan kahraman Athena’dan af dileyerek canını kurtarabilmiş ama sonradan Athena intikamını denizde almıştır.

Ölümü

Savaş dönüşünde Mykonos adasında veya Euboea’ın güneyinde yer alan Gyraea kayalıklarında içinde bulunduğu gemi Athena’nın gönderdiği bir fırtına ile batmıştır. Poseidon tarafından kurtarılıp su yüzeyine çıkarılan savaşçı Athena’nın öfkesinden kurtuluşunda tanrının payını küçümseyip kendiyle övününce bu sefer kurtarıcısı Poseidon tarafından sığındığı kaya parçalanarak -bir başka söylenceye göre Athena’nın gönderdiği bir yıldırımla- öldürülmüştür. Troya’da işlediği günahtan dolayı Lokris’te toprak verimsizleşip, salgınlar baş gösterince Delphi kâhinlerine danışan Lokrisliler bin yıllık süre için her yıl Athena tapınağına iki kurbanlık genç kız göndermeye başlamışlardır. Lokrisliler’in kahraman olarak anıp onurlandırdıkları Ajax’ın Akhilleus ile Leuke adasında yaşadığına inanılmaktaydı (Homeros İlyada ii. 527, xiv. 520, xvii. 256, 732, xxiii. 789; Homeros Odysseia iv. 499). Etrüsk söylencelridne Ajax’ın adı Aivas Vilates olarak geçmekteydi. 

Kaynak: Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016