Aşağıdaki Halkbilim Sözlüğü, Folklor Sözlüğü adlı kısa çalışmada efsane, hikaye, gelenek, şarkı, bilmece, söz düzeni hatta yıldızlara ait inanma ve büyüleri bile kapsayan kültür ögeleri maddeleştirilmiş olup, aşağıda S (SE-SZ) harfi ile başlayan maddeler verilmiştir.
Schuhplattler Bavyera ve Avusturya’da popüler olan geleneksel bir dans adıdır.
Sebilhane Bardağı İstanbul meyhanelerinde müşterilere su içmeleri için verilen kalın camdan yapılmış büyük su bardağının adı olup, kenarı kırıldığında törpülenip tuzluk/biberlik olarak kullanılırdı.
Seelie Britanya adalarında perilere verilen isim olup iki kategoride incelenirler:
- Yalnız yaşayan periler (Örnek: Galler’deki Tylwyth Teg)
- Grup halinde yaşayan periler: (Örnek: İrlanda’da Daoine Sidhe)
Seelie Court ‘Kutsal bahçe’ Britanya ‘da fakir ve düşkünlere yardım eden iyi huylu perilere ev sahipliği yapan bir bahçenin adı olup tam karşıt özelliklere sahip iblislerin bahçesinin adı ise ‘Unseelie Court’dur.
Sefer Şapkası, Campaign Hat, Ranger hat, Bekçi Şapkası, Smokey Bear Hat Amerikan ordusu, deniz kuvvetleri, izciler, orman bekçileri tarafından giyilen yuvarlak kenarlı, yüksek tepeli keçe şapkaların adıdır. Aynı zamanda ABD Tarım Bakanlığı’nın çocuklara ormanlar ve ekoloji hakkında bilgi vermek için kullandığı Smockey Bear adlı çizgi ayı karakteri tarafından da takılmaktadır.
Selkie, Silkie, Selchie Orkney ve Sheltland adaları sahilinde yaşadığına inanılan deniz ayısı ile insan karışımı yaratıkların adıdır. Dişi Selkieler sahile çıktıklarında ayı-balığı postlarını çıkartıp güzel bir kadına dönüşebilirler. Bu postu bulan kişi dişi Selkie’yi evlenmeye zorlayabilirse de, kadın postunu bulduğunda denize geri dönecektir. John Sayles’in senaryosunu yazıp yönettiği ‘The Secret of Roan Inish’ (1994) adlı film Selkieler hakkındadır (Benwell 1965; Jones 1995).
Semai Karagöz oyununun giriş (mukaddime bölümünde) Hacivat’ın uşak, eviç, dügah, nihavent, beyati, rast, segah makamlarından biriyle okuduğu maninin adıdır. Semai bitince Hacivat konuşmaya başlar “Off… hây Hak!” deyişinin ardından perde gazelini okumaya başlamaktadır.
| Bursalı Leyla Oyunundan Semai
(Beyati makamında) |
|
Her güzel böyle nazlı mı olur Sürmeli elâ gözlü mü olur Dilberi sevmek gizli mi olur Ömrümün varı Gel sarıl bari Dilberin dudağı âb-ı kevser mi Dişleri inci lâ’li gevhermi Rahmıyok zalim kalbi mermer mi Ömrümün varı Gel sarıl bari
|
Semet Gerdek gecesinden sonraki günün adı olup, akraba ve komşu kadınlar gelin eve kaynanayı tebriğe giderler (Kastamonu, Sinop)
Sennin Japon efsanelerinde dağlarda yaşayan ölümsüz bir münzevi bir keşişin ruhunun adı olup, ölümlülerle rüyalarına girerek konuşabilmektedir.
Sepetçioğlu Zeybeği Kına gecelerinde kadınlar tarafından türkü eşliğinde iki kişi karşılıklı oynanan bir zeybeğin adıdır.
“Serenler serenler yüksek serenler
Ben gidiyorum mamur da kalsın viranlar
Baş çeşmeden sular da içtim kanmadım
Dokuz da yerimden kurşun yedim ölmedim” (Isparta ).
Gerçek adının Osman Efe olduğu, bir beyin kızı rızasıyla kendisine kaçınca, babasının gönderdiği hükümet kuvvetleriyle çatıştığı, yakalanan sevgilisini karakoldan kaçırdığı, devrin padişahının olayın bir aşk hikâyesi olduğunu öğrenince aşıkları affettiği söylenmektedir.
Seppuku Japonya’da karın bölgesini keskin bir bıçak yardımıyla deşerek intihar etme ayininin adı olup, daha çok onurlu bir hayatı sürdüremeyecek bir olaya karışan samuraylar tarafından Buşido öğretisinin bir parçası olarak gerçekleştirilmekte ve harakiri adıyla da bilinmekteydi.
< Japonca setsu ‘kesmek’ + fuku ‘karın’
Serdar Savaş sırasında padişahın altı tuğunu taşıyan ve orduyu yönetmekle görevli başvezirin adıdır.
“Altı Arap atlı hem mavi donlu
Serdarlar serdarı tepesi tuğlu” (Karacaoğlan)
Serdengeçen Savaş sırasında düşman ordusuna yalın kılıç dalan gözü-pek Osmanlı fedailerinin adıdır.
Serenler Zeybeği, Burdur Zeybeği Yere çift diz vurma, başparmak boğma gibi alışılmamış figürleri içeren bir zeybek türüdür (Burdur).
Serispi Kız tarafının sağdıcı olup, kız anası tarafından seçilmekte, gelini düğüne hazırlama görevini üstlenmekte kızla birlikte oğlan evinde giderek yirmi gün kadar birlikte kalmaktadır (Hakkari).
Sersene Götürmesi Önceden içeriği tespit edilen çeyiz ve eşyanın cumartesi günü öğleden sonra kız evine götürülmesi geleneğinin adıdır (Samsun).
Sevai Düğün hamamına giden geline giydirilen yakasız, işlemeli ve önü açık geleneksel kıyafetin adıdır (Kahramanmaraş)
Seyirlik Oyunlar Köylerde oynanan halk tiyatrosu geleneğine dahil olan çok sayıda oyun yılın belirli günlerinde bir takvime bağımlı olarak ritüel olarak gerçekleştirildiği gibi düğün ve diğer eğlence amaçlı toplantılarda da sergilenebilir. Oyunlarda tabiat olaylarının taklidinin (kış mevsiminin kovulup, bahar mevsiminin gelmesi) yanı sıra bereket, eğlence, dini ve sihir sembolleri (başka kişiliğe bürünme, kutsal kişilerin yerini alma) de içiçe sergilenmektedir (And 1977: 233-4).
Adana köylerinden seyirlik oyunlar |
|
· Pembe Nine Oyunu, kadınların veya erkeklerin arasında oynanan köy seyirlik oyunlarından biridir. Eğlence amaçlı oynanır. · Kına Gecesi Oyunu, kına gecesinde hüzünlenen gelini eğlendirme amacıyla oynanan bir oyundur. · Alaydan Malaydan Oyunu, kış gecelerinde genç kızlar tarafından oynanan eğlence amaçlı bir oyundur. · Karşılama Oyunu, düğünlerde erkekler arasında oynanan eğlence oyunlarından-dır. Bir oyuncu kadın kılığına girerek çeşitli taklitler yapar. Yaşlı bir seyirci oyuncuyu sopayla kovalar. · Kartal Oyunu, halk oyunlarında kartal oyununda halay başının eline kamış alması ve oyuncuların hayal başını taklit etmeleriyle seyirlik nitelik kazanır. · Serçe Oyunu, kartal oyununa ben-zer. Halay başı elinde kamışla ortaya geçer. Halay gurubu halay başını taklit eder. Hareketleri yanlış yapanla üzerindeki elbiselerden birini çıkarırlar. · Yaş Oyunu, müzik eşliğinde oynanır. Oyuncu elindeki gözlük ve bastonla oyun alanına girer, bebeklik, çocukluk, gençlik ve yaşlılık dönemleri dramatize edilir. · Bacadan Çıkma Oyunu, köye gelen misafiri oyuna getirme üzerine kurulmuştur. Eğlence amaçlı bir oyundur. · Yumurta Oyunu, köye gelen misafiri oyuna getirme üzerine kurulan eğlence amaçlı bir oyundur. · Sevme-İsteme Oyunu, erkekler arasında oynanan eğlence amaçlı oyundur. · Nazlanma Oyunu, ritüel kökenli bir oyundur ve bugün ritüel işlevini yitirmiş eğlence amaçlı bir oyun haline dönüşmüştür. Erkekler arasında oynanır. · Kuburo Oyunu, düğünlerde erkekler arasında oynanan eğlence amaçlı bir oyundur. · Sevme Oyunu, düğünlerde erkekler arasında oynanan eğlence amaçlı bir oyundur. · Hüsso ile Hasso ve Sin-Sin Oyunu, erkekler arasında yaz ve kış gecelerinde oynana eğlence amaçlı bir oyundur. · Kız Kaçırma Oyunu, ritüel kökenli bir oyun olan sin sin oyununun ritüel işlevi kalmamıştır. Eğlence amacıyla, iki erkeğin düğünlerde davul eşliğinde oynadığı oyundur. · Tilki Oyunu, ritüel kökenli bir oyundur, günümüzde ritüel işlevi kalmamıştır. Eğlence amaçlı oynanan oyun Yörükler arasında yaygındır (Artun, Adana Köy Seyirlik Oyunlarından Örnekler)
|
Seymen Düğüne okuntuyla köy veya mahalle dışından çağrılan konukların adı olup, okuyucu seymenelre ‘şeker, meyve, çorap, havlu’ gibi armağanlar verirken ‘size düğün sahibinin selamı var’ diyerek tarihini söylediği düğüne davet eder (Kahramanmaraş)
Seyran Şenliği Yaz ortasında düzenlenen hasat ortası şenliğinin adı olup, düz bir alanda toplanan kadınlı erkekli topluluğun davul zurna eşliğinde halkalar oluşturulup oyunlar oynanmakta, güreş karşılaşmaları düzenlenir (Kars)
Shadowman ‘Gölgeadam’ ABD’de varlığından bahsedilen, siyah renkli, genellikle pelerinli, bazen kırmızı gözlü tasvir edilen insanımsı bir yaratığın adı olup, kriptozoolojinin ilgi alanına girmektedir.
Shellycoat İskoç masal ve efsanelerinde bahsi geçen, dere ve nehirlerde dolaşan şakacı ve genellikle zararsız bir tür bogeyman olup, vücudu bir çeşit kabukla kaplı olduğundan yürüdüğünde ses çıkararak geldiğini belli etmektedir.
Sıçanlık Kız anasının yeni evli çiftin evine kırkıncı gün getirdiği elbiselik kumaş, (damat için) mendil, çorap gibi hediyelerin adıdır.
Sıra Yareni Kış mevsiminde gençlerin düzenlediği müzikli ve yemekli eğlencenin adıdır (Konya).
Sıra Gecesi Güneydoğu Anadolu bölgesinde (Urfa, Diyarbakır) yaz aylarında açık havada düzenlenen sazlı sözlü yemeklerin basık yer sofrasında yenilip içkili eğlencelerin adıdır.
Sıtma Dede Sıtma hastalığına tutulanlara şifa sağladığına inanılan bir yatırın adıdır (Isparta).
Si Jari Malay masallarında Raksasa adlı devi kurnazlıkla yenen bir parmak adamın adıdır.
Siftah Esnafın günün ilk satışından elde ettiği paranın adı olup, cebe atılmadan önce miktarının sakaldaki kıl sayısı kadar artması için çeneye sürülmektedir.
Sigbin Filipinlerde paskalyadan önceki hafta ortaya çıkan ve refakatçisi olmayan çocukları kaçırıp öldürdükten sonra kurbanının kalbinden bir çeşit tılsım yapan doğaüstü yaratıkların adıdır.
Siğil Özellikle ellerde çıkan zararsız küçük urların adı olup kurbağaya dokunma sonucu insana bulaştığına inanılmaktadır. Köpek sidiğinden yapılan çamurun ya da kişinin hilal zamanı ay ışığında yaptığı çişten çamur hazırlayarak siğile sürmesin siğili geçireceğine inanılmaktadır (Amasya).
Silvan Ormanın ruhu ya da ormanı temsil eden her şeyi tanımlamak için kullanılan bir terimdir.
Sinbad Doğu Afrika ile Güney Asya arasında olağanüstü serüvenlerin kahramanı olmuş efsanevi bir kaptanın adı olup, adı 1001 gece masallarında geçmektedir.
Sini Dönmesi Söz kesiminden iki gün sonra kız evinden güvey evine gönderilen iç çamaşırı, gömlek, çorap, yüzük gibi armağanların yanı sıra şerbet ve şekerin de gönderildiği sininin adıdır (Sinop, Sivas).
Sivas’ta evlenme gelenekleri |
| Nişanın ertesi günü kız evi oğlan tarafına nişan sinisini gönderir. Eskiden bir siniye (yuvarlak tepsi) bindallı bohça örtülür, üzerine nişan töresi konurdu. Damat çamaşırı, havlusu (mutlaka beyaz olur), tıraş takımı, terlik, çorap, mendil, bir kutu şeker (otuz-kırk seneden beri), nişan yüzüğü siniye konulur, pembe ve kırmızı kreplerle bağlanmış iki sürahi nişan şerbeti ve damadın şerbet içmesi için gümüş zarflı bir bardak da sininin süsü olurdu…
Günümüzde gönderilen nişan töreleri artık sini içinde pek gönderilmemekle beraber adı yine sini dönmesidir… Eskiden olduğu gibi bugün de nişan sinisi başı bozulmamış bir kimse tarafından götürülür ki, bu kocası sağ olan bir kadındır. İki tarafın da ilişkilerinde bir defa evlenmiş ve kocası sağ olan kadınlara görev verilmesi çok önem taşımaktadır (Üçer 1979: 3, 11).
|
Sini Sürme Düğüne katılan misafirlerden bazılarının kesimlik hayvan, pirinç, yağ vs. göndererek masraflara katkıda bulunmaları geleneğinin adıdır (Urfa).
Sinsin Geniş bir alanın ortasında yakılan ateşin çevresinde bir çember oluşturan erkekler tarafından davul-zurna eşliğinde oynanan, ateşin üzerinden atlayan oyuncuların birbirlerini kovaladığı bir halk dansının adıdır (Kayseri, Sinop).
Sipsi Yaklaşık 20 cm boyunda ilkel bir nefesli sazın adı olup, genellikle yan yana bağlanarak birisi dem tutarken diğeri ile ezgi işlenerek çiftli çalınır. Gurbet havaları, zeybekler ve teke zortlamaları bu enstrüman ile çalınmaktadır (Batı Anadolu ve Akdeniz Yörükleri)
Sirin Rus masal ve efsanelerinde, başı ve göğsü güzel bir kadın gövdesi kuş formunda -çoğunlukla baykuş- bir yaratığın adıdır. Efsaneye göre Fırat nehri (Euphrates) civarında yaşamakta, azizlere güzel şarkılar söylemektedir. İnsanlar için bu kuşun sesini duymak son derece tehlikelidir çünkü kuşun olağanüstü sesini duyanlar kendilerinden geçmekte ve bilinçsizce kuşu takip ederken yaralanmakta ya da ölmektedirler.
Sirip Farz nehri kıyısındaki içi oyuk taşlarda yaşayıp, horozlara binerek seyahat eden doğaüstü küçük yaratıklara Çerkezlerin verdiği isim olup Yınıj adlı devleri yönettiklerine inanılmaktadır.
Sirkeci Bir oyuncunun diğerinin sırtına çıkarak sirke küpü olurken, diğeri -sirkeci- izleyicilere sirke satmaya çalışıp, laf atanlarla doğaçlama konuşup, kimseye sirke satamayınca elindeki sirkeyi küp rolündeki oyuncunun başından aşağıya döktüğü bir seyirlik oyunun adıdır (Ordu).
Sirni Zagovezni Kış mevsiminin bitimine ve ilkbaharın başlangıcına yakın -Paskalya’dan yedi hafta önce- yapılan bir festivalin adı olup, Bulgarca ‘günah çıkarılan Pazar günü’ anlamına gelmektedir. Geçmişte Sirni Zagovezni zamanında köylerin etrafındaki tepelerde büyük kamp ateşleri yakılır, ateşin etrafına toplanan köylüler birbirlerinden hataları için özür diler, küskünler barıştırılır, ardından, ateş üzerinden atlanırdı. En uzak mesafeye atlayan gencin sonbahar mevsimi geldiğinde ilk evlenen kişi olacağına inanılmaktaydı.
Siron Rulo formunda katlanılan kurutulmuş yufkaların haşlandıktan sonra, yoğurt, tereyağı ve cevizle birlikte servis yapıldığı yemeğin adıdır (Gümüşhane).
Sirto Kasap oyununun hızlı oynanan ikinci bölümünde ‘horra’, ‘hurra’ diye bağıran oyuncuların ayaklarını sertçe yere vurma figürünün adıdır (Edirne)
Sirveni Kahramanmaraş’ın Göksun ilçesinde kadın erkek karma veya ayrı olarak davul zurna eşliğinde oynanan bir sıra oyunudur.
Skanderbeg ‘İskender Bey’ Gerçek adı Gjergj Kastrioti (1405-1468) olan Kastrioti ailesinden bir Arnavut soylusunun devşirilip Osmanlı hizmetinden sonra aldığı isim olup, tarihi bir kahraman olarak kabul edilmektedir. Osmanlı ordusunda başarılı hizmetlerinden dolayı yükselmişse de daha sonra ülkesinin özgürlüğü için Osmanlıya karşı savaşmıştır.
Skvader 1918 yılında İsveçli hayvan doldurma sanatçısı Rudolf Granberg tarafından yaratılan yaban tavuğunun kuyruk ve kanadına sahip yapay yaratığın adıdır. Alman folklorundaki Wolpertinger’i andıran yaratık zamanla popüler olmuş ve şaka ile karışık olarak Latince ‘Tetrao lepus pseudohybridus rarissimus L.’ adı yakıştırılmıştır.
Slangpolska Polka dansının 16’lık notalarla çalınıp oynanan benzeri olan bir İsveç halk dansının adıdır.
Smaj Sırp halkının koruyucu ruhu olup, kanatlı bir insan olarak tasvir edilmektedir.
Softalar Mezarlığı Efsaneye göre Köroğlu’nun eşkıyalığından bıkan kırk softa kahramanı öldürmeye karar vermişse de Köroğlu tarafından öldürülmüş ve bugün Bolu ili sınırlarında yer alan Köroğlu kayasının altındaki Devren yolunun geçtiği mevkie gömülmüşlerdir.
Sojobo Tengu adı verilen dağ cinlerinin beyaz saçlı kralının adı olup, aynı zamanda Japon folklorundaki en önemli savaşçı karakterlerden birisi olan Minamoto Yoşitsue’nin kılıç ve savaş sanatları hocasıdır.
Solduç Düğün öncesi ve sırasında tıpkı güveyin en yakın arkadaşı olan sağdıç gibi, geline yardım eden, düğün sırasında koluna girip yanından ayrılmayan kızın en yakın arkadaşlarından birisidir (Kars).
Somalı Adını Soma kasabası’ndan alan Bergama ve Kozak ilçelerinde oynanan dokuz zamanlı bir zeybek oyununun adıdır (İzmir)
Soyka Anadolu’da ölen kişinin kıyafetlerinin adı olup, üzerlerine bir kaç damla su serpmek ya da açık havada bekletmek suretiyle bir arındırma işleminin ardından fakirlere dağıtılmaktadır.
Sousta Kıbrıs ve Girit’te kemençe, ud ve mandolin eşliğinde oynanan bir halk dansının adı olup, Anadolu kökenli kasap havası (Yunanca ‘kasapiko’) ile benzerlikler göstermektedir.
Söyletmelik Gerdek gecesi güveyin geline yüzünü açması için vermeyi vaat ettiği armağanların adıdır (Kastamonu, Sinop).
Sözkesen Kız isteme girişiminin olumlu sonuçlanması sonrasında erkek tarafından çorap, kumaş, mendil kız tarafından gömlek, mendil, çorap hediyelerin karşılıklı verilmesi geleneğinin adıdır (Tekirdağ).
Söz Kesme, Söz Kesimi, Kız Bitti Ailenin genellikle yakın akrabalarla birlikte kız evine giderek, sohbet ve ikramlardan sonra “Allahın emri, peygamberin kavliyle kızınız…’ı oğlumuz …’a istiyoruz” sözleriyle düğün için kız ailesinin onayını istemesinin ardından kız tarafının da onayıyla evlilik kararının alınmasıdır.
Söz kesimi sırasında kadınlar arasında takılar ile kızın erkek kardeşlerine (bazı bölgelerde amca çocuklarına da) verilecek yol parası üzerinde de, erkeklerin de onaylamasıyla ortak bir karara varılmaktadır.
Söz Pilavı Güvey tarafının kız istemesi olumlu geçerse dünürlerin karşılıklı yediği hindi veya horoz etli pilavın adıdır (Sinop).
Sözkesen Götürme Söz kesiminin ardından kız evine ipekli bir bohça içerisinde gönderilen’ kumaş, yüzük, bilezik, küpe, şeker’ gibi hediyelerin adıdır (Çanakkale)
Spor Slav masallarında bahsi geçen büyüme ve gelişmeyle ilişkili bir ruhun adıdır.
Spriggan İngiliz masallarında bahsi geçen, istediklerinde bir devin büyüklüğüne ulaşabilen çirkin küçük yaratıkların adı olup, gizli hazinelerin bekçisidirler.
Spring Heeled Jack, Springheel Jack ‘Yay topuk Jack’ Victoria dönemi İngiltere’sinde ilk olarak 1837 yılında görülen, Londra’dan, Sheffield hatta Liverpool’a kadar uzanan bir bölgede özellikle 1850-80 yılları arasında varlığı rapor edilen ilk şehir efsanelerinden birisidir. 1840 yılında John Thomas Haines tarafından ‘Spring Heeled Jack, the Terror of London’ (Yay Topuk Jack, Londra’da Terör) adıyla tiyatro oyunu olarak sahneye koyulmuş, ardından Springheel’d Jack: The Terror of London adıyla 1864-67 arasında roman olarak (Yazar: Penny Dreadful) basılmıştır.
Spritizm Ölülerin yaşadığına inanma ve onlarla iletişim kurulabileceğine inanan görüşün adı olup, kökleri en eski çağlara dek uzanmaktadır.
Spunkie İskoç masallarında, geceleri yolculara musallat olan kötü huylu bir goblinin adıdır.
Squant İngiliz masallarında karada yaşayan bir deve aşık olan bir deniz kızının adıdır.
Srat Batı Slavlarının inanışında uçabilen ve ateş formunda görünen bir iblisin adı olup, muhtemelen Alman orijinlidir.
< Almanca scrato ‘Orman ruhu’
Staryets Rusça ‘ihtiyar’ anlamına gelen terim, Rus masallarında ‘ermiş’ hatta ‘peygamber’ anlamında kullanılmaktadır.
Stenka Razin Gerçek adı Stepan (Stenka) Timofeyevich Razin olan (1630-1671) bir Kazak şefinin adı olup Güney Rusya’da Çarlığa karşı bir ayaklanma başlatmış ve halk kahramanı olmuştur.
S’thich İskoç halkının inanışında yeni doğan çocukları kaçıran bir çeşit elfin adıdır.
Stihi Güney Arnavutluk masallarında dişi bir iblisin adı olup, bir hazineyi koruyan ejderha formunda tasvir edilmektedir.
Stilzel Bohemya ve Bavyera halklarının inanışında şeytani bir yaratığın adıdır.
Stirrup Cup, ‘Üzengi kadehi’ İskoçyalı dağlıların ava gidenlere veya ayrılan misafirlerine ata binip gitmeye hazırlandıkları an ikram ettikleri içkinin adıdır.
Stockwell Hayaleti 1772 yılında Londra yakınlarında bulunan Stockwell köyünde ortaya çıktığı sanılıp ünlenmiş, sonradan hayalete ait olduğu sanılan tuhaf sesleri Anne Robinson adlı hizmetçi kadının çıkardığı anlaşılmıştı.
Su Patagonya’da yaşayan yavrularını sırtında taşıyan geniş kuyruklu bir hayvanın adı olup, ilk Topsell tarafından vahşi ve sabırsız bir canavar olarak tarif edilmiştir. Bahsi geçen hayvan 6 m boyunda olduğu sanılan Megatheriu adlı soyu tükenmiş hayvan olabilir.
Su Gelini Kuraklık sırasında 12-13 yaşındaki çocuklar toplanarak uzun bir sopaya insan kıyafetleri giydirir, ‘Su gelini’ adı verilen bu korkuluk çeşmede ıslatıldıktan sonra özgün bir tekerleme eşliğinde ev ev dolaştırılır, evdeki kadınlar çocukları hem ıslatırlar hem de onlara yağ, yumurta, tuz ve bulgur verirler. Çocuklar topladıkları yiyecek maddeleri ile pilav ve yağda yumurta pişirirler. Yemekler pişerken abdest alan çocuklar Mahmut Gazi türbesine giderek dört köşesini yalar, namaz sırasında Tanrıdan yağmur diler, ardından pişirdikleri yemekleri yerler (Denizli)
“Su gelini su ister
Göbekli harman ister
Gökten ırahmat ister
Yerden bereket ister
Ver Allahım sellice yağmur”
Bkz. Çömeç gelin, Pabra Bubrik
Suileach Bir İrlanda efsanesine göre St. Collum Cille (MS 521-595) tarafından öldürülen Lough Swilly (County Donegal) bölgesinde yaşayan bir deniz canavarının adıdır.
Sultan Murat Suyu Söylenceye göre Fatih Sultan Mehmet veya IV. Murat’ın ordusunun başında Trabzon’a giderken Maçka ilçesine bağlı Livera (Yazlık) köyü civarında rastlayıp su içtiği bir pınarın adıdır. Pınarda bulunan Maria adlı bir Rum kızından kendisine su getirmesini istemiş, kız pınardan maşrapasına doldurup getirdiği suyu üç defa yere dökünce Sultan hiddetle davranışının nedenini sunmuş, kız terli olan padişahın soğuk suyu içip hasta olmasını istemediğini bildirince kızı beğenmiş, alıp İstanbul’a götürmüştür. Bir başka söylenceye göre bu kız İstanbul’da ‘Gülbahar’ adını almış ve Yavuz Sultan Selim’i doğurmuştur.
Sultan Nevruz 23 Mart (Hicri takvimde 9 Mart) günü kutsal kabul edilip kırlara gidilerek, eğlenceler düzenlenir ve kuzu yenilir (Elazığ) Bkz. Mart dokuzu
Sumba Filipinlerde mannumbo adı verilen cadıların yaptığı büyülere verilen isimdir
Supha Düğünün ertesi güne verilen isim olup, gelin ve güvey aile büyüklerinin ellerini öpmektedir (Elazığ)
Survakari, Sourvakar Bulgaristan’da yılın ilk günü köy çocuklarının evleri tek tek dolaşarak üzerinde işlemeleri olan ince bir sopayı insanlara vurarak sağlık ve sıhhat dilemeleri geleneğinin adıdır.
Bkz. Kalandar, Kalanta
Süğüm Geleneksel kadın kıyafetinde başa takılan fesin üzerine diziline iki sıra altının adıdır (Denizli).
Bkz. Tepelik
Sül efendi Muğla il merkezi yakınlarından bulunan bir gömütün adı olup, yağmur duası amacıyla ziyaret edilip, namaz kılınıp, aşure dağıtılmaktadır.
Sümbül Efendi Halvetîyye tarikatına bağlı Sümbüli kolunun kurucusunun İstanbul Koca Mustafa Paşa’daki türbesinin adıdır. Çevresi üç kez dolaşılarak dilek tutulmakta, yanı başındaki kuyu suyunun şifalı olduğuna inanılmaktadır.
Sümmanî, Hüseyin 1860-1914. Erzurum Narmanlı halk ozanının adı olup, koşma, atışma, semai ve divanlarıyla tanınmaktadır.
Sümmanî 1860-1915. Gençliğinde Anadolu’nun yanı sıra Kırım, Kafkasya, İran ve Hindistan’ı da gezmiş bir halk şairinin adıdır.
Sünnet Okyanusya, Afrika ve Amerika’da ilkel kabileler arasında rastlanan ve muhtemelen bereket tanrılarına tapınmanın bir uzantısı olarak uygulanan bir gelenektir. Erkeklik organının üzerindeki derinin kesilmesinin üreme sembolik olarak bereket üzerinde olumlu etkisi olduğu düşüncesinden yola çıkılmış olmalıdır.
Sünnet Töreni, Sünnet Düğünü Özel bir yaşı ve mevsimi olmamasına karşın genellikle okul çağına yakın (en erken 2 yaş-en geç ergenlik öncesi) zamanda, çocuğa özel bir sünnet kıyafeti giydirildikten sonra akraba ve komşuların da katıldığı eğlenceli bir ortamda gerçekleştirilmektedir.
Tören senaryosu (Boratav 1984: 160-161):
- Özel sünnet kıyafetini giyen çocuk, tören öncesinde akraba ve büyüklerin elini öpmeye gider. Köy veya kasaba içinde başka çocuklarında katıldığı bir gösteri gezisi düzenlenir.
- Evde mevlit okutulur, kurban kesilir.
- Baba ve kirve çocuğa armağanlar verir.
- Davetlilere yemek verilir.
- Tören boyunca saz veya davul-zurna çalınır, köylerde seyirlik oyunlar oynanılır. Kentlerde karagöz perdesi kurulur ya da hokkabaz çağrılarak çocuk ve misafirlerin eğlenmesi sağlanırdı.
Naldöken Tahtacıları’nda sünnet |
| Artık öğle yaklaşmıştır. Sünnet olacak çocukları atlarla gezdirme alayı hazırlanır. Bu atlara kilim, kadife gibi şeyler örtülür; atın yularına kumaş, krep, mendil gibi şeyler asılır ki, bunlar at sahibinin olur. Sünnet olacaklar düğün müddetince gündelik yeni elbise giyinir; göğüs ve omuzlarla, fese kurdeleli altınlar takılır. Ata bineceği zaman soyunup entari, başa terlik (takke) giydirilir. Alay hazırlığı bitince meydandaki halk kalkar. Kalkmayanlar olur ki, bunların bir şeyler istedikleri anlaşılır. Ekseriyete içki ve meze isteyeceklerinden arzuları yerine getirilir. Onlarda kalkınca, kiminin elinde ganimet sırığı, kiminin rakı şişesi, kiminin de meze çanağı olduğu halde, en önde bayraktar ve davul zurna, arkada keyifli halk ve ata binmiş çocuklar, yol havasını döğe döğe köyü dolaşmaya başlar. Kırk-elli metrede bir grupların birinden bir elebaşı ne istediğini açıklar ve derhal halkın önüne geçip yolu keser ve halka olurlar. Bayraklarla davul, zurnacı gruba yaklaşır, grup elebaşısı ne istediğini açıklar ve derhal temin olunur, aksi takdirde grup yerinden kımıldamaz; elebaşı oynamak istiyorsa biriki dönüşten sonra üzerine türlü haykırışla çullanılır ve sürükleyerek alaya yol verdirdiriler. Bazen akrep, arı, yılan gibi şeyler de isteyenler olur; düğün sahibi bunları bildiği için önceden yalancı veya sahicilerini hazırlar. Böyle duraklamalar yüzünden köyü dolaşmak bazen saatleri bulur; fakat şenli de tam olur. Çocuklar attan inip eve girdimieğlence son bulur. Duraklamalar ve gürültülü ısrarlar eve yaklaştıkça arttığından (çünkü gençler neşenin uzamasını isterler) bazen kavgalar belirdiğinden, böyle anlarda çocuklar aradan kapılıp eve atılır; gürültü de son bulur. Davulcular kapı önünde acıklı ve çığırtılı bir sünnet havası vururlar ve bu, kesilme bitinceye kadar sürer. Davul vurduğu müddetçe kocakarılar elleri arasında bir çöpü ovalayarak döndürürler; böyle yapılırsa çocuğun sünneti kolay olurmuş.
Sünnet bitince birisi “Selemeet!” diye kapıdan veya pencereden haykırır. Bunu duyan ve orada elinde tüfekle bekleyenler evin bacasına veya eve asılı olan bayrağın aynasına ateş ederler. Bayraktar da çocuklar eve girince bayrağını alıp evine gider. Boşalan atlara binen delikanlılar da bu arada alanda at yarıştırmaya koyulurlar… Düğün alayı hazırlandığı sırada konuklara ve köylülere keşkekler ve haşlam atlar ikram edilir ki düğünün tek yemeği bunlardan ibarettir. Bu yemeklerde kullanılan toprak veya çinkoçanaklarla tahta kaşıklar ve üzerinde oturulan hasırları isteyenler alıp götürebilir (Yetişen 1975: 316).
|
Sünnet Eşi Sünnet edilen çocuk kendisini yalnız hissetmesin diye sünnet sırasında yanına yatırılan kişinin adıdır (Afyon).
Sünnetlik Sünnetten hemen önce babanın oğluna verdiği paranın adıdır (Bursa).
Süpha Günü Düğünün ertesi gününe verilen isim olup, kadınlar gelini görmeye ve çeşitli hediyeler vermeye gitmektedirler (Hatay)
Süpürge Bezetme Posof’ta yağmur duasına verilen isimdir.
Bkz. Godu godu, Papra Bubrik
Süpürge Kral, Süpürge Başlı Kral Anadolu Ermenilerinde bir eşeğin sırtına bindirilmiş, kafasında süpürgeden bir başlık taşıyan bir seyirlik oyun ve bu oyuna adını veren kahramanının adıdır. Bir alayın başına geçip köyün gençleriyle birlikte komşu köylere giderek üç gün boyunca dövüşmektedir.
Süs Dünürlüğü Kız ve erkek tarafından dünürlerin birbirlerini yemekli toplantıya çağırması geleneğinin adıdır (Niğde)
Süt Kalesi Harput kale-sinin öteki adı olup iki ayrı söylencesi vardır:
- Kalenin su dehlizlerinden birine asılan süt dolu bir güğümün, yere düşünceye dek kalenin yıkılmayacağına inanılmakta, bu dehlizlerde büyülü bir kız yaşamakta yılda bir kez uyanıp güğümün düşüp düşmediğine bakıyormuş.
- Yörenin çok zengin olan hükümdarı artan sütü dereye döktürürmüş kale yapımında derenin sütlü suyu kullanıldığı için bu adı almıştır.
Süzme Oyunu Bitlis, Ahlat, Erciş ve Tatvan yörelerinde hilal formunda kadın erkek dizilmiş oyuncuların davul zurna eşliğinde özgün türküsü söylenerek oynanan bir halk oyununun adıdır.
“… Yar kaşların karasına, karasına
Yar hal vurdum arasına
Yar seni merhem demişler
Bu sinamın yarasına”
Svyatogor, Sviatogor Dev yapılı bir savaşçının (bogatir) adı olup, Rusça ‘Kutsal Dağ’ anlamına gelmektedir. Bir efsaneye göre başlangıçta bir dev iken, bir köylünün elindeki ağır bir torbayı kaldırmaya çalışmış bu sırada toprağa gömülerek kocaman bir dağ oluşturmuştur.
Swiza Bohemya, Avusturya ve Bavyera bölgeleri halklarının inanışında geyik gibi boynuzlarına sahip, kurt postu giyen yaşlı bir kadının adı olup, gittiği yere salgın hastalık taşıdığına inanılmaktadır.
Syen Güney Slavlarında evlerin koruyucu ruhlarına verilen isimdir.
Sylphus Bir çeşit peri olan doğa ruhlarına Keltlerce verilen isimdir.
Syphylus Fracastoro adlı İtalyan ozan tarafından yazılan aynı isimli destanın kahramanının adı olup, frengi (sifiliz) hastalığına adını vermiştir.
Szepasszony Macar masallarında genç erkekleri baştan çıkaran dişi bir iblisin adı olup, beyaz bir elbise giymiş, uzun saçlı güzel bir kadın görünümünde tasvir edilmektedir.
Folklor Sözlüğü önceki bölümler
AA-AK, AL -AS, AS, AZ, BA -BAŞ, BAT-BLU, BO-BY, C, Ç, DA,
DİN-DZ, E, F, GA-Gİ, GJ-GZ, HA-HAL, HAM-Hİ, İ, J , KA-KAR, KAR-KILIÇ, KINA-KOVBOY, L, MA, ME-MZ, N, O-Ö, P, R, SA
Kaynak
Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 200