Yunan Mitolojisi Sözlüğü (AB-AE)

 

Aşağıdaki çalışmam A’dan Z’ye Online sunulan alfabetik Yunan Mitolojisi Sözlüğü‘nün AB-AE harfleri arasındaki bölümünü içermektedir. 

Aba Poseidon’dan Ergiskus’u doğuran Trakyalı bir su perisinin adıdır.

Abaeus Phokis’in Abae kentinde bulunan tapınağına atfen Apollon’a takılan bir isimdir (Herodot. viii. 33; Paus. x. 35. § 1).

Abaküs 1. İçine yatay teller gerilmiş küçük bir çerçevenin adıdır. Her tel üzerinde on adet boncuk bulunmakta, eski çağlarda ticarette basit toplama çıkarma işlemleri yapmak amacıyla kullanılmaktaydı.

Babilliler ve Çinliler tarafından kullanıldığı MÖ 100-500 tarihlerine ait arkeolojik bulgularla ispatlanmışsa da 1846 yılında Ege Denizi’nde bulunan Salamis Adası’nda MÖ 300 tarihinden kalma bir abaküs bulunmuştur.

Antik Yunanların abaks, Romalıların abacus, Çinlilerin suanpan, Japonların soroban, Rusların şhoti adını verdiği alet Türkiye’de abaküs adıyla, ilköğretimde eğitim amaçlı kullanılmaya devam etmektedir.

< İbrance abak ‘toz’

< Yunanca abaks ‘tabaka’

Arkeolojide abaküs bir sütün başının üst kaidesini destekleyen bölümün adıdır.

Abantiades Abas’ın soyundan gelenlere verilen isim olup, özellikle Abas’ın oğlu Akrisius (Ovidius. Met. iv. 607) ile Abas’ın en büyük torunu Perseus (Ovidius Met. iv. 673) ile özdeşleşmiştir. Abas’ın soyundan gelen Danae ve Atalante gibi kadınlar da Abantiades olarak adlandırılmıştır.

Abarbarea Bir ırmak perisinin (Naiad) adı olup, Truva kralı Laomedon’un gayrimeşru oğlu Bukolion’dan Aesepus ile Pedasus’u doğurmuştur (Homeros, İlyada vi. 22).

Abaris Apollon’un İskit rahiplerinden birinin adı olup (Herodot. iv. 36), Apollon’un yardımıyla Kafkasya’dan Yunanistan’a kaçmayı ve bir salgın hastalığı önlemeyi başarmıştır. Apollon’un kendisine hediye ettiği altın bir ok yardımıyla görünmezlik, kâhinlik, gökyüzünde seyahat etme ve hastalıkları tedavi gücü kazanmıştır. Herodot (MÖ 425-485) ve Pindar (MÖ 518?-438) rahibin Hiperborlu olduğunu ileri sürmüştür.

Abaris’in oku Apollon’un İskit rahip Abaris’e verdiği altın okun adıdır. Abaris bu okun üstünde havada uçabilmekte, görünmez olabilmekte, hastalıkları tedavi edebilmekte, okun yardımıyla kehanette bulunabilmektedir. Bir efsaneye göre Abaris, okunu Pythagoras’a vermiştir.

Abas 1. Merkez Yunanistan’da Phokis bölgesinde yer alan Abae şehrinin kurucusu olan Argos kralının adıdır. Argos kraliçesi Hypermnestra ile Aigyptos’un torunu dolayısıyla Lynkeus’un oğlu, Akrisios ile Proitos’un babasıdır. Bir söylenceye göre aşırı gururu yüzünden Aphrodite tarafından kuğuya dönüştürülmüştür (Ovid XIV, 505).

2. Euboialı Abantislere adını veren kahramanın adı olup, bir söylenceye göre Poseidon ile Arethousa’nın oğlu bir diğerine göre ise Khalkon’un oğlu, Khalkadon ile Kanetos’un babasıdır (Pausanias, II, 12, 2; Apollodoros, II,1,1).

3. Melampous’un oğlu, dolayısıyla Amythaon’un torunudur. (Apollodorus, I, 9, 13).

4. Eurydamas’ın Diomedes tarafından öldürülen oğludur.

Abaster Pluto’nun atlarından birisinin adıdır.

Abaton, Abatos Yunan destanlarında ‘ulaşılmaz, varılmaz’ anlamında geçen bir kelimedir. < Yunanca a ‘olumsuzluk eki’ + veno ‘giderim/gitmek’. Artemisia, Rodos’u fethinin şerefine adaya iki heykel diktirmiş, adalılar özgürlüklerini geri aldıktan bunlardan bir tanesini yıkmaya kıyamamış ve etrafına duvar örerek abaton (ulaşılmaz) adını vermişlerdir.

Abderalı Abdera şehrinden olan kimse anlamına gelip Yunan metinlerinde mecazi olarak ‘aptal’ anlamında kullanılmıştır:

“Abderalı kadar aklın yok”. Bununla birlikte Abdera, tarihçi Hekateos, Büyük İskender’in hocası filozof Anaksarkos, sofist Protagoras, komedi yazarı Demokritos gibi bilge kişilerin doğduğu şehirdir.

Abderite 1. Demokritos’un metinlerinde geçen alaycı bir karakterin adıdır. Bkz. Abderalı

1. Bkz. Abdera kentinden olan anlamındadır.

Abderalı kahkahası [Eski Yunan] Yunan metinlerinde alay ederek gülmek anlamında kullanılmıştır.

Abderus Hermes veya Poseidon’un oğlu ve Herakles’in bir arkadaşının adı olup, Yunanca ‘savaşın oğlu’ anlamına gelmektedir. Herakles, Diomedes’in vahşi kısrakları tarafından öldürülen dostunun hatırasına Trakya’da Abdera adlı kenti kurmuştur. Abderalılar, kent fare istilasına uğrayınca Makedonya’ya göç etmiştir (Apollodorus ii. 5. § 8; Pindar Paean 2; Strabon vii. s. 331). Hyginus’a göre (Fab. 30,) Abderus, Diomedes’in uşaklarından birisidir.

Abia Herakles’in oğlu Hyllus’un bakıcısının adı olup, Messenia’nın İra bölgesinde bir tapınak inşa ettirmiştir (Pausanias. iv. 30)

Abrettenus Mysia’da Zeus’un lakaplarından birisidir (Strabo xii. s. 574).

Abrokomas Efesli (Ephesus) Xenophon’un “Ephesiaka” adlı hikâyesinde bahsi geçen Anthia’nın aşığının adıdır.

Abrota Boeotialı Onkhestus’un kızı ve Megaris kralı Nisus’un karısının adıdır. Nisus karısının cenaze töreninde ülkesinin tüm kadınlarına karısı gibi giyinmelerini emretmiş Plutarkhos döneminde halen görülebilen bu giyim stili aphabroma olarak adlandırılmıştır (Quaest. Graec. p. 295,a).

Abydos Antik çağda Çanakkale boğazının Anadolu yakasında yer alan Miletlilerce kurulmuş kentin adıdır.

Abyla Cebelitarık boğazının karşısında Afrika tarafında bir dağ adı olup Herkül’ün iki sütunundan birisidir.

Adâlet Bkz. Themis

Adamanthea Zeus’u çocukluğunda emziren bir su perisinin adıdır.

Adanus Uranos and Gea’nın çocukları olan Titalardan birisinin adıdır.

Adephagia Oburluk tanrıçasının adıdır.

Adikia Adaletsizliğin kişileştirilmiş formunun adıdır.

Aditon Din adamı olmayanların giremediği bir tapınağın en iç bölümünün adıdır. Latince’ye ve Batı dillerine Adytum olarak geçen kelimeden farklı olarak Romalılar Penetrale ve Sacrarium terimlerini kullanıyorlardı. < Yunanca a ‘olumsuzluk eki’ + duo ‘girmek’.

Admete, Admeta Eurystheos’un kızı olup Perseus’un soyundan gelen Argoslu bir kadının adıdır. Onun uğruna Herakles, Amazon kraliçesi Hippolita’nın kemerini çalmıştır (Pausanias, VII, 4, 4).

Bir başka efsaneye göre Argos’ta bulunan Hera tapınağının rahibesi olup, tapınaktaki Hera heykelini Sisam (Samos) adasına kaçırmıştır.

Admetos Teselya’da bulunan Ferai kentinin kralı olup Ferai ile Periklymene’nin oğludur. Apollon’un sığırtmaç olarak hizmet ettiği kral, Argonot seferi ve Kalidon avına katılmıştır. Apollon’un yardımı sayesinde Âdemetos ile evlenmeyi başarmışsa da Artemis’e kurban sunmayı unutunca, Apollon araya girerek Artemis ve kader tanrıçalarını yumuşatmaya çalışmış, eğer Admetos yerine ölecek birisi çıkarsa genç adamın kaderinin değişebileceği sözünü almış, sadece karısı kocasının yerine ölmeyi kabul etmiştir. Admetos’un eski arkadaşı Herakles olayı duyunca Ölüler Diyarı’na inerek genç kadını daha genç ve güzel olarak tekrar yaşayanların dünyasına geri getirmiştir (Apollodoros, I, 8, 2).

Adoneus Bakhos’lara verilen isimlerden birisidir (Auson. Epigr. xxix. 6)

Adonis Aphrodite ve Persephone adlı tanrıçalarla aşk yaşamış yakışıklı bir gencin adıdır. Fenike mitolojisinde bitkilerin filizlenmesinden ve hayat-ölüm döngüsünden sorumlu bir tanrının ödünçlenmiş formu olup, Sami dilinde Adonai ‘efendi’ kelimesiyle alakalı olmalıdır. Sami mitolojisindeki karşılığı Tammuz’dur.

Adonis efsanesinin başlangıcı konusunda farklı görüşler mevcuttur:

Hesiodos, Zümrüd-ü Anka (Phoenix) ile Aephesiboea’nın; Apollodorus, Kinyras ile Metharme’nin oğulları olduğunu ileri sürmüşse de Suriye kralı Theias ile kızı Mirha’nın (Myrrha) ensest ilişkisi sonucu dünyaya geldiği daha yaygın kanaattir. Aphrodite’ye gerekli saygıyı göstermeyen genç kız, tanrıça tarafından babasına cinsel arzu duyması sağlanarak cezalandırılmıştır. Kral ile kızı yedi gün yedi gece (bazı kaynaklarda kırk gün kırk gece) birlikte olmuşlar, yaşlı adam son gece birlikte olduğu kişinin kızı olduğunu anlamıştır. Umutsuzluğa düşen baba kızı öldürmek istemişse de Tanrılar araya girmiş ve kızı mersin ağacına dönüştürmüşlerdir. Aphrodite’nin görür görmez aşık olduğu genci saklaması için Persephone’ye vermesinin ardından iki Tanrıça arasında delikanlının paylaşımı kavgası çıkmıştır. Bu yüzden yıllın altı ayını Aphrodite altı ayını ise Persephone ile geçirmekte, kışın bitimi ile yeraltından çıkarak bahar tanrıçasıyla çiftleşmek gün ışığına çıkmaktadır. Bu dönem Hıristiyanların Hz. İsa’nın öldükten sonra dirilişinin kutlandığı Paskalya ile aynı tarihe denk gelmektedir.

Adranus Sicilya adasında özellikle Etna dağı yakınlarında yer alan Adranus’ta tapınılan bir tanrının adı olup (Plut. Timol. 12; Diodor. xiv. 37), Pers tanrısı ‘Adar’ (ateş) ve Fenike tanrısı Adraimelekh (ateşin kişileştirilmiş formu) ile ilişkili olmalıdır. Aelian, tapınak çevresinde 1.000 civarında kutsal kabul edilen köpek beslendiğini yazmıştır (Hist. Anim. xi. 20).

Adrasteia 1. Tanrı Zeus ve diğer tanrıların anası olan Titan’ın, Rhea Kibele’nin takma adıdır.

1. Melisseus’un kızı olan Giritli bir su perisinin adı olup, sonradan öç alan kader tanrıçasına dönüşmüştür.
2. Nemesis’in takma isimlerinden birisi olup Adrastus ile ilişkilidir. Strabon’a göre Adrastus, Asopus nehrin üzerinde Nemesis için bir tapınak inşa etmiştir (Strab. xiii. s. 588).

Adrastine Aegialeia’ya Adrastus’un kızı olduğu için takılan bir isimdir.

Adrastus 1. Thebai kentine yüreyen yedilerin lideri olan Argos kralının adıdır. Karısı Amphithea’dan dördü kız ikisi erkek dört çocuğu olmuştur.

Başarsızlıkla sonuçlanan ilk seferde tüm arkadaşların kaybetmesinden on yıl sonra ölen kahramanların oğullarıyla yeni bir sefer düzenlemiş ve Thebai’yi fethetmiştir. Seferden önce kâhin Amphiarus’un “Adrastus’un savaştan sağ çıkacağı” kehaneti doğru çıkmışsa da savaşta ölen oğlunun acısına dayanamayıp o da ölmüştür.

Thebai kentine yürüyen yedilerin listesi:

Savaşçı	Ebeveynler	Katili
Adrastus	Talaus- Lisimakhe	–
Amphiarus	Oíkles-Hipermnestra	Zeus
Hippomedon	Talaus-Lysimache	İsmarus
Mekisteus	Talaus-Lisimakhe	Melanippus
Kapaneus	Hipponous-Astinome	Zeus
Eteoklus	İphis	Leades
Tideus*	Oeneus-Periboia	Melanippus
Polineikes*	Oidipus-Jocasta	Eteokles

*Adrastus’un kayınbiraderi olan iki prens de listeye ilave edilmiştir.

1. Gordias (Frigya) kralının oğlu olup, Herodot’un Lidya kralı Kroesus’un öyküsünde adı geçmektedir. Yanlışlıkla erkek kardeşini öldürünce günahından arınması için Sardis’e sürgüne gönderilmiştir.
2. Perkote kralı Merops’un oğlu ve Amphius’un kardeşidir. Kral Agamemnon tarafından Truva Savaşı’nda öldürülmüştür.
3. Truva kralı İlus’un karısı Eurydike’nin babasıdır.

Aea, Aia 1. Yunanistan’ın batısında bulunan (Latince S. Felice di Circeo) büyücü Kirke’nin adasının adıdır (Odysseia, X, 135)

1. Argonautlar destanında adı geçen, altın postun ele geçirildiği Kolhis’te bir mevki adıdır.

Aedon Efesli Pandereus’un kızı ve Amphion’un erkek kardeşinin adıdır. Homeros’a göre Thebai kralı Zethus’un karısı olup, İtylos’tan başka çocuğu olmadığı için çok çocuklu Niobe’yi kıskanmış ve bir gece kıskançlık krizine girerek Niobe’nin oğullarından birini öldürmek istemiştir. Gece karanlığında yanlışlıkla kendi oğlu İtylos’u boğunca tanrı Zeus tarafından bülbüle çevrilmiştir (Homeros, Od. xix. 517).

Aeëtes Bkz. Aietes

Aegea, Aga Güneşin kızı ve Kirke ile Pasiphae’nin kız kardeşidir. Titanlar, Olympos dağına saldırdıklarında yeryüzü tanrıçası Gaia, Aegea’yı bir mağaraya saklamıştır. İlginç olan, Fin mitolojisinde Paivatar ve Japon mitolojisinde Amaterasu efsanelerinde aynı temanın işlenmesidir.

Aegaeon Yüz kollu, elli kafalı Hecatonkhireslerden birisi için Homeros’un kullandığı lakaplardan birisidir.

Aegaeus Poseidon’un takma isimlerinden birisi olup, bu tanrının Euboea kentinde bulunan tapınağına atfen yakıştırılmıştır (Strab. ix. s. 405; Virg. Aen. iii. 74).

Aegeus 1. Oeolycus’un oğlu, Theras’ın torunu olup, Thera kolonisinin kurucusudur (Herodot. iv. 149).

2. Atina kralı II. Pandion ile Pylla’nın oğlu olup, Metionidler tarafından krallığından kovulmuştur.

Aegimius Herakles’in yardımıyla Lapithlere karşı zafer kazanan Dor kabilesinin efsanevi liderinin adıdır. Herakles’in oğlu Hyllus’u evlat edinmiş, Hyllus Aegimus’un öz oğulları Pamphylus ve Dymas ile birlikte üç Dor kabilesinden birisinin kurucu atası olmuştur.

Aegina Bkz. Aigina

Aegipan Hyginus’a göre Zeus ile bir keçinin oğlu (Fab. 155) olan biğr keçi tanrının adı olup, kimi yazarlarca pan ile özdeşleştirilmiştir.

Aeolides Aeolus’un oğlu olduğu için Sisyphos’a verilen isimdir.

Aenete Aeneus’un karısı ve Kyzikus’un annesinin adıdır.

Aenetus Deion ile Dimede’nin oğlu, Aktor, Asteriopeia, Kephalus ve Phylakus’un kardeşidir.

Aeneus Dolionların kralı, Aenete’nin kocası ve Kyzikus’un babasının adıdır.

Aerope Miken kralı Atreus’un karısının adıdır. Aerope kayınbiraderi Thyestos ile birlikte olmuş, dahası Atreus’un kral olmasını sağlayan altın kuzuyu Thyestos’a vermiştir.

Aerytheia 7 Hesperidden birisi olan bir su perisinin adıdır.

Aesa Moiralardan birisinin adıdır.

Aesakus Priamos’un su perisi Hesperia’ya aşık olan, sevdiği kız zehirli bir yılan tarafından öldürülünce kederinden kendini denize atarak intihar eden oğlunun adıdır. Deniz tanrısı Tethys tarafından kuşa dönüştürülmüştür.

Aeskhylus MÖ 525–456 tarihleri arasında yaşamış drama yazarı ve şairin adı olup, yazdığı 19 oyundan sadece 7 tanesi (Agamemnon’un trajedisi, Khoephorae, Eumenides, Prometheus, Thebai’ye karşı yedi kişi, Persliler ve yalvaran kadınlar) günümüze ulaşabilmiştir.

Aether Açık ve temiz havanın kişileştirilmiş formudur.

Aethon Publius Ovidius Naso’ya göre (II, 153) Güneş tanrısı Helios’un atlarından birisinin adıdır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009

Yunan Mitolojisi Sözlüğü tüm harflerin linkleri

 A1, A2, A3, A4, B, C-D, E, F-G, H, İ, K1, K2, L, M, N, O, P1, P2, R, S, T, U-Z