Byzantion şehri Byzas liderliğindeki Megaralı kolonistler tarafından MÖ 658’de kurulduğunda bugünkü Topkapı Sarayı’nın olduğu yerdeki küçük tepede akropolisi yer almaktaydı. 995 yılında hazırlanan Patria Konstantinopolis’te antik kent akropolisinin kuzeyinde başlayıp batıya doğru uzanan Eugenios kulesine, oradan güney ve batıya Strategion ile Akhilles hamamına güneyde khalkoprateia, Aya Sofya ve kuzeydoğuda Mangana’yadek uzanan küçük bir duvardan bahsedilmektedir.
İstanbul Surlarının İnşaası
3. yüzyılda Romalı Tarihçi Cassius Dio tunç levhalarla birbirine tutturulmuş iri kare bloklardan inşa edilmiş bu surların arasında düzensiz aralıklarla yerleştirilmiş aralarında sesle haberleşme imkanı bulunan kuleler olduğunu kaydetmiştir. 27 kule tarafından korunan kara surları en az 2 kapı içermekteydi. Pausanias’a göre Byzantium, Messene ve Rhodos’tan sonra en güvenli surlara sahip olup, bunların temelinin kentin kurucusu Byzas hatta bizzat tanrı Apollon tarafından atıldığına inanılmaktaydı.
Byzantium’un Büyük İskender’in babası Makedonya Kralı II. Philip’in (MÖ 382-336)
kenti kuşattığı dönemde bile sağlam duvarlarla çevrili olduğu bilinmektedir. Kralı II. Philip’in kuşatma sırasında zarar verdiği duvarlar mezar taşları kullanılarak onarıldığı için İstanbul surları bir dönem Tymbosyne olarak da adlandırılmıştır. Pescennius Niger’i (135-194) destekleyen kenti 193-196 arasında kuşatan Septimus Severus (193–211) yıktırdığı surlar sonradan yeniden inşa edilmiştir.
Büyük Konstantin (306–337) rakibi Licinius’a (308–324) 324’e diz çöktürürken Byzantium’u kendi tarafından olmadığı için bazı yapı ve surlarını yıkarak cezalandırmışsa da kısa sürede kentin stratejik konumundan etkilenerek tavrını değiştirmiştir. 11 Mayıs 330’da kenti ikinci Roma ilan edip yeni başkent yaparken kara ve deniz saldırılarıyla baş edebilmek için Konstantinople’un etrafında
zamanının en karmaşık ve detaylı savunma sistemini oluşturmuş, deniz ve kara surlarını birleştirmeyi de ihmal etmemiştir. Kentin gelişip büyümesine paralel olarak Konstantin’in surları Severus’unkinden 15 stadia (2.8 km) daha batıda örülmüştür. MS 324 yılında başlayan sur inşaatı ancak imparatorun oğlu II. Konstantinus döneminde (337–361) bitirilebilmiştir. 25 Eylül 478’de gerçekleşen depremde Konstantin döneminde kalan surlar zarar görmüş 557 ve 867 depremlerinde ise önemli ölçüde yıkılmıştır. Bununla birlikte Konstantin surlarının bazı bölümleri yakın zamana dek varlığını korumuş olup, Van Millingen İsakapı civarında rastladığı bölümün varlığını kaydetmiştir. Altınkapı, Attalos kapısı, Eski prodromos kapısı ve Melantias kapısı Konstantin surlarının belli başlı kara kapılarıydı.
Kentin nüfusu artıp kent dışına (Eksokionion) doğru genişleme ihtiyacı doğunca 5. Yüzyılda II. Theodosius döneminde (408–450) bu sefer Konstantin surlarından 1.5 km batıda yeni sur inşa edilmiştir. 1993’de bulunan arkeolojik bir kitabeye göre
404/405’de başlanılan sur inşaatı Codex Theodosianus’a göre vali Anthemius’un gözetiminde 413’de bitirilmiştir. 96 tane 11 m yüksekliğindeki sağlam kuleler ile birbirine bağlanan surlar birden fazla katmandan oluşmuştur. En öndeki duvar aynı büyüklük ve şekildeki taşların dizilmesiyle (izodomik) inşa edilirken, hemen ardında toprak setler ve çeşitli yapılarla ikinci bir savunma hattı oluşturulmaya çalışılmıştır. Deniz surlarından daha yüksekte kayalık bir alanda konumlanan kara surlarının tam ortasında Trakya kapısı, hemen güneydoğusunda Milion Kapısı ve devamında Herakleia kapıları, duvarların kuzeybatısında deniz kenarında ise Neorion adı verilen liman bulunmaktaydı. 27 Ocak 447’de gerçekleşen deprem surların ve 57 kulenin hasar görmesine sebep olmuş, Ocak 448 depreminin ardından ortaya çıkan hasarın yanı sıra Hun lideri Attilla’nın Balkanlar’a sızması II. Theodosius valiye surların acilen onarılmasını emretmesine sebep olmuştur. Bu süreçte vali Konstantinus Kyros surları önemli ölçüde onarmış hatta önlerine 92 kule ile takviye edilen daha alçak ikinci bir duvar örülürken, surların önüne 15.20 derinlik ve 5.7 m genişliğinde hendekler kazılmış, ayrıca deniz surları da inşa edilerek kentin savunması güçlendirilmiştir.
Konstantinopolis Savunma hattı
İstanbul surlarının uzunluğu yaklaşık 21 km olup, Sarayburnu’ndan Haliç kıyısı
boyunca Ayvansaray’a 5.5 km, Marmara kıyısı boyunca Yedikule’ye 9 km oradan Topkapı’ya, Topkapı’dan Ayvansaray‘a 7,5 km uzanmaktaydı. Deniz surları kara surlarından daha alçak olup limanları koruyan tek duvarlı yapılardır. Kent Ortaçağ boyunca Avarlar, Araplar, Ruslar, Bulgarlar ve diğer güçler tarafından kuşatılmışsa da barut ve kent surlarını delebilecek güçte kuşatma topları ortaya çıkana dek İstanbul surlarını aşmak mümkün olmamıştır.
Sarayburnu – Yedikule arasında yer alan Marmara Surları İmparator Theophilus döneminde (829–842) Arap saldırılarına karşı, Marmara surlarının kuzeyinde yer alan kısım ise Blakernai sarayının savunması için 1150’de I. Manuel Komnenos’un emriyle inşa ettirilmiştir.
53 gün süren Osmanlı kuşatması sırasında top ateşi yüzünden önemli ölçüde hasar gören duvarlar fetih sonrası onarılmış, 1509 depremi de surlara ciddi zarar verince özellikle I. Beyazıt (1481-1512) ve VI. Murat (1623-1640) dönemlerinde yoğun tamirat gerçekleştrilmiştir. Deniz kıyısından 100-200 m içerde konumlanan 10 m yüksekliğindeki deniz surları 110 kuleye sahip olsa da yine 1509 depreminde harap olmuştur Sanayi devrimi ertesinde surarın kent savunmasında öneminin kalmamasıyla İstanbul surları kendi haline bırakılmıştır. 1870 yılında surların taş ocağı bir süre için gibi kullanılmaya başlaması, 1871 demiryolu inşaası, 1955-56 karayolu yapımı gibi sebeplerle surların bazı bölümleri tahrip edilmiştir.
Surların yedi çıkış kapısından en önemlisi Altınkapı olup, diğerleri Belgrad Kapısı (Ksylokerkos), Silivrikapı (Pege), Yeni Mevlevihane Kapısı (Polyandrion), Topkapı (Romanos), Örülü Kapı-Sulukule (Pempton), Edirne Kapı (Kharsios), Eğrikapı’dır (Kaligaria)
Bizans Tarihi Makale Serisi
Byzantium Kuruluş Söylencesi
Byzantium: Antik Topografya ve Antik Çağ Tarihi
Byzantium Kuşatması (Roma İç savaşı) 193-195
Byzantium Sikkeleri
Byzantium Tarihi: Konstantinopolis’e dek
Konstantinopolis’in Kuruluşu
Konstantinopolis: Antik eserlerin başkente getirilmesi
Konstantinopolis Aristokrasisi
Konstantinopolis Ermenileri
Konstantinopolis Surları
Konstantinopolis Sarnıçları
Konstantinopolis: Bizans dönemi tarihi
Konstantinopolis: 1204 Latin İşgali
Konstantinopolis: 1261 Latin İşgalinin Sona Ermesi
Konstantinopolis: 1394-1403 ve 1422 Başarısız Osmanlı Kuşatmaları
Konstantinopolis’in Sonu: 1453 İstanbul’un Fethi
KAYNAKÇA
Bardill, Jonathan (2004), Brickstamps of Constantinople, Volume I: Text, Oxford University Press s. 124
Cassius Dio, Roma Tarihi 75.10-14
Pausanias. 4.31.5.
Hsch. Mil. 12, 27
Diodorus Sicilius 7.14.4.
Dionyzos Byzantios 12
Janin, Raymond (1964) Constantinople byzantine. Développement urbaine et répertoire topographique, Paris s. 10-23
van Millingen, Alexander (1899), Ed: John Murray. Byzantine Constantinople: The Walls of the City and Adjoining Historical Sites, Londra. s. 32–33, 60-68, 75-78, 178-193
