2. Dünya Savaşına giden yol

1 Nisan 1939’da 1937-1940 arasında İngiltere başbakanı olan Arthur Neville Chamberlain (1869-1940) o zamana dek sürdürdüğü Almanya’yı yatıştırma ve tarafsızlık politikasında U dönüşü yaparak Britanya’nın Almanya’nın Polonya’yı işgal etmesi durumunda bu ülkeyi savunacağını taahhüt etmiştir. Hitler, Alman halkına verdiği vaatlere karşın hedeflerine ulaşma konusunda temkinli bir yol izlemekteydi üstelik 2. Dünya Savaşı ertesinde ele geçirilen Alman arşivlerinde Almanya’nın savaşı sürdürme kapasitenin olmadığına dair tartışmaların ve komutanlarının savaşa yol açabilecek adımlar konusunda kendisini defalarca uyardığı anlaşılmıştır.

Alman ordusu Hitler 1936’da askerden arındırılan Rhineland’ı yeniden işgal ettiği zaman komutanları Fransızların tepkisinden korkmuş, generallerinin tepkisi üzerine o da tüm orduyu sokmak yerine önce küçük bir birlik göndererek nabız yoklamıştı. Benzer şekilde İspanya İç Savaşı sırasında General Franco’ya yardım için birlik göndermek istediğinde komutanlarının tepkisi yüzünden ancak kısıtlı bir yardım gönderebilmişti. 1938’de Hitler, Alman azınlığı yaşadığı Südet bölgesini Çekoslavakya’dan istediğinde Almanya’nın yıkımına yol açabilecek bir yıkımı başlatacağı gerekçesiyle komutanlar bir muhtıra hazırlanmış, dikkate alınmayınca Genelkurmay Başkanı Beck görevinden istifa etmişti. Ordu Hitler ve Nazi ileri gelenlerini tutuklamayı bile göz aldığında Chamberlain, Hitler’e Südet’i adeta hediye edip, Fransızlar da sessiz kalınca elde ettiği kolay başarılar bir yandan Hitleri’in gözünü karartmasına diğer yandan muhalif generallerin nüfuzlarını kaybetmelerine sebep olmuştur.

Hitler, Britanya ile bir savaşa hazırlığı yapmamıştı çünkü böyle bir planı yoktu.  1935 İngiliz-Alman antlaşmasın sınırlarını aşan güçlü bir donanma inşasına bile girişmediğinden 1939’da savaş başladığında Kuzey denizinde Kraliçe’nin donanmasına diz çöktürecek sayıda savaş gemisi yoktu. Kasım 1937’de açıklanan vasiyetnamesinde Hossbach bildirisinde atıf yapılan Lebensraum yani kendini besleyemeyen Almanya’nın varlığını devam ettirebilmesi için Doğu Avrupa’nın seyrek nüfuslu alanlarında kullanışlı tarım alanlarını savaşarak ele geçirmesi düşüncesiydi. Savaş sornası incelenen Alman belgeleri Hitler’in Kasım 1937’de Lordlar kamarası başkanı Halifax ile yaptığı görüşmede Almanya’nın Doğu Avrupa’da kendine serbestlik tanınacağı konusunda cesaretlendirilmiş olduğu veya yanlışlıkla böyle bir izlenim edindiği izlenimini vermektedir. Hitler’in Avusturya’yı ilhak etmesinin ardından İngiltere ve Rusya’nın Almanya’ya karşı birlikte hareket etme düşüncesine yanaşmamalarından dahası Rusya’nın Çekoslavakya’nın kaderinin konuşulacağı Münih Konferansı’na bile davet edilmemesinden cesaret alarak cüretini arttırmış bu sefer Polonya’da Alman azınlığın yaşadığı Doğu Prusya’ya serbest geçiş hakkı ile Danzig limanının Almanya’ya iade edilmesini istemiştir. Polonya askeri zayıflığına rağmen görüşmelerde inatla geri adım atmadı. 12 Mart günü Slovakların lideri Rahip Tiso, Berlin’de Hitler’i ziyaret ettikten sonra Çekoslavakya’dan ayrılma istediğini açıklamıştı ki bu durum İngiltere’nin Çekoslavakya’yı Almanya’ya karşı koruma sözünün geçersiz kalmasına sebep oluyordu. Bu durumdan cesaret alan Hitler, 25 Mart’ta Kara kuvvetleri komutanına Danzig meselesini kuvvet kullanarak değil müzakere yoluyla elde edeceğini bildirecek denli kendine ve İngiltere’nin yatıştırıcı rolünü devam ettireceğine güveniyordu. Bu sırada İngilizler, ‘süvarilerinin Berlin’e gireceğini’ iddia eden Polonya’nın gücünü abartırken Sovyet Rusya’nın kini ise küçümser bir tavır içindeydi. Buna rağmen İngiltere-Rusya görüşmeleri başlayınca Hitler telaşlandı ve Bolşevizm nefretini bir kenara koyarak Stalin’e uzlaşma teklifini yaptı. 3 Mayıs’ta Rusya’nın Nazi karşıtı Dışişleri bakanı Litvinov görevden alınıp Molotov atandığında Rusya’dan yumuşama adımı gelmişti bile. 23 Ağustos günü Moskova’ya uçan Nazi Almanyası Dışişleri Bakanı Joachim von Ribbentrop Nazi Almanyası ile Sovyet Rusya arasında Polonya’yı gizlice ikiye bölen bir anlaşmayı imzaladı. Stalin bu antlaşma ile Sovyetler üzerindeki Batı tehdidini birbirleriyle çatıştırarak zayıflatma stratejisi güderken, Ruslar muhtemel Alman1 Nisan 1939’da 1937-1940 arasında İngiltere başbakanı olan Arthur Neville Chamberlain (1869-1940) o zamana dek sürdürdüğü Almanya’yı yatıştırma ve tarafsızlık politikasında U dönüşü yaparak Britanya’nın Almanya’nın Polonya’yı işgal etmesi durumunda bu ülkeyi savunacağını taahhüt etmiştir. Hitler, Alman halkına verdiği vaatlere karşın hedeflerine ulaşma konusunda temkinli bir yol izlemekteydi üstelik 2. Dünya Savaşı ertesinde ele geçirilen Alman arşivlerinde Almanya’nın savaşı sürdürme kapasitenin olmadığına dair tartışmaların ve komutanlarının savaşa yol açabilecek adımlar konusunda kendisini defalarca uyardığı anlaşılmıştır.

Alman ordusu Hitler 1936’da askerden arındırılan Rhineland’ı yeniden işgal ettiği zaman komutanları Fransızların tepkisinden korkmuş, generallerinin tepkisi üzerine o da tüm orduyu sokmak yerine önce küçük bir birlik göndererek nabız yoklamıştı. Bnezer şekilde İspanya İç Savaşı sırasında General Franco’ya yardım için birlik göndermek istediğinde komutanlarının tepkisi yüzünden ancak kısıtlı bir yardım gönderebilmişti. 1938’de Hitler, Alman azınlığı yaşadığı Südet bölgesini Çekoslavakya’dan istediğinde Almanya’Nın yıkımına yol açabilecek bir yıkımı başlatacağı gerekçesiyle komutanlar bir muhtıra hazırlanmış, dikkate alınmayınca Genelkurmay Başkanı Beck görevinden istifa etmişti. Ordu Hitler ve Nazi ileri gelenlerini tutuklamayı bile göz aldığında Chamberlain, Hitler’e Südet’i adeta hediye edip, Fransızlar da sessiz kalınca elde ettiği kolay başarılar bir yandan Hitleri’in gözünü karartmasına diğer yandan muhalif generallerin nüfuzlarını kaybetmelerine sebep olmuştur.

Hitler, Britanya ile bir savaşa hazırlığı yapmamıştı çünkü böyle bir planı yoktu.  1935 İngiliz-Alman antlaşmasın sınırlarını aşan güçlü bir donanma inşasına bile girişmediğinden 1939’da savaş başladığında Kuzey denizinde Kraliçe’nin donanmasına diz çöktürecek sayıda savaş gemisi yoktu. Kasım 1937’de açıklanan vasiyetnamesinde Hossbach bildirisinde atıf yapılan Lebensraum yani kendini besleyemeyen Almanya’nın varlığını devam ettirebilmesi için Doğu Avrupa’nın seyrek nüfuslu alanlarında kullanışlı tarım alanlarını savaşarak ele geçirmesi düşüncesiydi. Savaş sornası incelenen Alman belgeleri Hitler’in Kasım 1937’de Lordlar kamarası başkanı Halifax ile yaptığı görüşmede Almanya’nın Doğu Avrupa’da kendine serbestlik tanınacağı konusunda cesaretlendirilmiş olduğu veya yanlışlıkla böyle bir izlenim edindiği izlenimini vermektedir. Hitler’in Avusturya’yı ilhak etmesinin ardından İngiltere ve Rusya’nın Almanya’ya karşı birlikte hareket etme düşüncesine yanaşmamalarından dahası Rusya’nın Çekoslavakya’nın kaderinin konuşulacağı Münih Konferansı’na bile davet edilmemesinden cesaret alarak cüretini arttırmış bu sefer Polonya’da Alman azınlığın yaşadığı Doğu Prusya’ya serbest geçiş hakkı ile Danzig limanının Almanya’ya iade edilmesini istemiştir. Polonya askeri zayıflığına rağmen görüşmelerde inatla geri adım atmadı. 12 Mart günü Slovakların lideri Rahip Tiso, Berlin’de Hitler’i ziyaret ettikten sonra Çekoslavakya’dan ayrılma istediğini açıklamıştı ki bu durum İngiltere’nin Çekoslavakya’yı Almanya’ya karşı koruma sözünün geçersiz kalmasına sebep oluyordu. Bu durumdan cesaret alan Hitler, 25 Mart’ta Kara kuvvetleri komutanına Danzig meselesini kuvvet kullanarak değil müzakere yoluyla elde edeceğini bildirecek denli kendine ve İngiltere’nin yatıştırıcı rolünü devam ettireceğine güveniyordu. Bu sırada İngilizler, ‘süvarilerinin Berlin’e gireceğini’ iddia eden Polonya’nın gücünü abartırken Sovyet Rusya’nın kini ise küçümser bir tavır içindeydi. Buna rağmen İngiltere-Rusya görüşmeleri başlayınca Hitler telaşlandı ve Bolşevizm nefretini bir kenara koyarak Stalin’e uzlaşma teklifini yaptı. 3 Mayıs’ta Rusya’nın Nazi karşıtı Dışişleri bakanı Litvinov görevden alınıp Molotov atandığında Rusya’dan yumuşama adımı gelmişti bile. 23 Ağustos günü Moskova’ya uçan Nazi Almanyası Dışişleri Bakanı Joachim von Ribbentrop Nazi Almanyası ile Sovyet Rusya arasında Polonya’yı gizlice ikiye bölen bir anlaşmayı imzaladı. Stalin bu antlaşma ile Sovyetler üzerindeki Batı tehdidini birbirleriyle çatıştırarak zayıflatma stratejisi güderken, Ruslar muhtemel Alman işgalinde Alman ordusunun Rusya’ya girmeden önce Doğu Polonya’da uzun bir barikat bölgesinde oyalama şansı kazanacaktı. Dahası bu pakt sayesinde Rusya, Baltık Devletleri ve Besarabya’yı ele geçirme şansını yakalamaktaydı.

Kronoloji

28 Haz 1919 – 21 Oca 1920 I. Dünya Savaşı sonunda İtilaf Devletleri ile Almanya arasında imzalanan ‘Versay Barış Antlaşması’

4 Haziran 1920 I. Dünya Savaşı’nın galibi İtilaf Devletleri ile Macaristan arasında, Fransa’nın Versay kentindeki Trianon Sarayı’nda imzalanan Triyanon Antlaşması ya da Trianon Antlaşması 

1920 Adolf Hitler’in 1919’da üye olduğu Alman İşçi Partisi DAP’ın (Deutsche Arbeiterpartei) adını NSDAP (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei) olarak değiştirmesi ki böylece Nazi kelimesinin ortaya çıkışı.

16 Nisan 1922 Sovyetler Birliği ve Alman Weimar Cumhuriyeti arasında İtalya’nın Rapallo kentinde imzalanan Rapallo Antlaşması

27 Eki 1922 – 29 Eki 1922 Roma’ya Yürüyüş İtalya’da Benito Mussolini önderliğinde faşistlerin Napoli’den başkent Roma’ya düzenlediği Yürüyüş sonunda Ulusal Faşist Parti’nin, İtalya’da iktidarı ele geçirmesi.

29 Ocak 1923 – 1932 II. İtalyan – Senusi Savaşı.  İtalya hâkimiyetindeki Libya’da, İtalyan askeri birlikleriyle, yerli Senusi isyancılar arasında isyancı lider Ömer Muhtar’ın ele geçirilip öldürülmesine kadar devam eden uzun çatışmalar zinciri

29 Ağu 1923 – 27 Eyl 1923 İtalya ve Yunanistan arasında Korfu krizi

11 Ocak 1923 Fransa ve Belçika’nın Ruhr Vadisi’ni işgali (Ruhrbesetzung)

1924 Dawes Planı. Dünya Savaşı’ndan sonra Almanya’nın zarar verdiği ülkelere ödeyeceği tazminatları düzenleyen plan Charles G. Dawes başkanlığındaki Dawes Komitesi tarafından hazırlanmıştır. Dawes Planı, Alman-Fransız ilişkilerinin düzelmesine ve Locarno Antlaşması’na giden yolu açmıştır.

18 Temmuz 1925 Adolf Hitler’in Kavgam (Mein Kampf) adlı otobiyografi ve siyasal bir manifesto kitabını yayınlaması

5-16 Ekim 1925 Locarno Antlaşması. İsviçre’nin Locarno kentinde müzakere edilen ve 1 Aralık 1925’te Londra’da imzalanmıştır.

1927–1936 Çin İç Savaşı

1929 Young Planı Almanya’nın I. Dünya Savaşı’nda neden olduğu yıkımdan dolayı ödemesi gereken borçları düzenleyen plan olup, Amerikalı hukukçu ve diplomat Owen D. Young tarafından hazırlanmış, 1930 yılında resmen yürürlüğe girmiştir.

1929 Dünya Ekonomik Bunalımı veya Büyük Buhran.

19 Eyl 1931 – 27 Şub 1932 Japonya’nın Mançurya’yı istilası. Mukden Olayı’ndan hemen sonra apon İmparatorluğu’nun Kuantung Ordusu’nun Çin’in Mançurya bölgesini işgal ederek, Mançukuo adında bir kukla devlet kurması.

1933 Naziler Almanya’da iktidarı ele geçirmesi

2 Mayıs 1935 Fransa-Sovyet Karşılıklı Yardım Antlaşması

Mayıs 1935 Sovyet-Çekoslovakya Karşılıklı Yardım Antlaşması

Ekim 1935 Mayıs 1936 II. İtalya-Habeşistan Savaşı. Etiyopya İmparatorluğunun İtalya Krallığı’nın yönetimi altına girmesiyle sonuçlanan savaş.

7 Mart 1936 Rheinlandbesetzung. Alman ordusunun Rheinland’a girmesi

17 Temmuz 1936 – 1 Nisan 1939 İspanya İç Savaşı.  İkinci İspanyol Cumhuriyeti’ne sadık “Cumhuriyetçiler” ile General Francisco Franco liderliğindeki isyancı “Milliyetçiler” arasında yaşanmış, Cumburiyet sona ererken Franco öncerliğinde Faşist diktatörlük kurulmuştur.

25 Kasım 1936 Almanya ve Japonya arasında Anti-Komintern Paktı’nın imzalanması.

7 Tem 1937 – 9 Eyl 1945 Çin Cumhuriyeti ve Japonya İmparatorluğu arasında gerçekleşen İkinci Çin-Japon Savaşı veya ‘İkinci Dönem’ olarak bilinen çatışma sonunda Çin’in Müttefiklere Japonya’nın ise Mihver devletlerine katılmasına yol açacaktır.

1938

13 Mart 1938 Almanya’nın Avusturya’yı ilhakı (‘Anschluss’ veya ‘Anschluss Österreichs’)

1938-39 Çekoslavakya’nın Sudetenland bölgesinde yaşayan etnik Almanların Sudetendeutsches Freikorps veya kısaca Freikorps adlı paramiliter örgütlenme aracılığıyla Almanya ile birleşme çabaları

29 Eylül 1938 Münih Antlaşması Birleşik Krallık, Fransa, İtalya ve Almanya arasında yapılan ve Çekoslovakya’nın Südet bölgesinin Almanya’ya verilmesini öngören anlaşmadır.

1938 Yılı ile ilgili 2. Dünya Savaşı Sayfaları

13 Mart 1938 Almanya’nın Avusturya’yı ilhakı: Anschluss, Anschluss Österreichs

1939

16 Mart 1939 Çekoslovakya’nın İşgali. Almanya’nın Sudetenland dışında Çekoslavakya’nın geri kalanını da işgal etmesi.

20 Mart 1939 Almanya’nın Litvanya’ya ültimatom vermesi. Nazi Almanyası Dışişleri Bakanı Joachim von Ribbentrop tarafından Litvanya Dışişleri Bakanı Juozas Urbšys’e sunulan sözlü ültimatom

23 Mart 1939 – 4 Nisan 1939 Slovak-Macar Savaşı Macaristan’ın zaferiyle sonuçlanan savaşın ardından Slovakya, Doğu Slovakya’nın bir kısmını terk etmek zorunda kalmıştır.

31 Mart 1939 Britanya’nın Polonya’ya garanti vermesi

7 Nis 1939 – 12 Nis 1939 İtalya’nın Arnavutluk’u İşgali

Nisan 1939 Almanya’nın Romanya’ya ültimatom vermesi

Nisan-Ağustos 1939 Moskova Müzakereleri. SSCB, Büyük Britanya ve Fransa arasında karşılıklı yardımlaşma anlaşmasıyla ilgili müzakereler.

22 Mayıs 1939 Çelik Paktı. Almanya ile İtalya arasında imzalanan ittifak antlaşması

Mayıs 1939 Danzig Krizi

23 Ağustos 1939 Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı veya Molotov – Ribbentrop Paktı

31 Ağustos 1939 Gleiwitz Vakası. Almanya’nın Polonyalı kılığına bürünmüş Alman güçlerinin Gleiwitz Radyo İstasyonu’na yapılan düzmece saldırı ile Polonya’yı işgali için haklı gerekçe yaratması.

1 Eylül 1939 Almanya’nın Polonya’yı işgali. 2. Dünya Savaşının başlaması

1939 Yılı ile ilgili 2. Dünya Savaşı Sayfaları

Gleiwitz Olayı, Gleiwitz Radyo İstasyonu Baskını (1939)
Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı, 23 Ağustos 1939
1 Eylül 1939: 2. Dünya Savaşı’nın ilk günü
2 Eylül – 7 Eylül 1939: Britanya ve Fransa Savaş İlan Ediyor
8 – 16 Eylül 1939: Varşova Kuşatması
17 Eylül – 30 Eylül 1939
1 – 15 Ekim 1939: U-boat ablukası
16 Ekim -30 Ekim 1939: Batı Cephesi Sakin
1 Kasım -15 Kasım 1939: Hitler’e Münih Birahane Suikasti
16 Kasım – 30 Kasım 1939: Polonya’da Yahudi Gettosu Kuruluyor
1 – 15 Aralık 1939: SSCB – Finlandiya Savaşı
16 -31 Aralık 1939: Finlandiya Kızıl Ordu’ya Boyun Eğmiyor