Gürcüler ve ataları İberler (İberoi) ve

Makale: Özhan Öztürk

Antik Yunan ve Latin kaynaklarında Laz ve Megrellerin ataları Kolh olarak adlandırılmaktayken Kolhis’in doğusunda İberya adı verilen bölgede yaşayan Gürcülerin ataları olan İberler[1] (İberoi) arkeolojik kanıtlara göre varlıklarını Neolitik Çağ’dan bu yana Kuzeydoğu Anadolu (Tao Klarjeti veya Daieni) ve Güney Kafkasya’da (İberya) sürdürmekteydi.

Yahudi tarihçi Josephus (MS 37-100) İberleri Tubal olarak anıp, İncil’de bahsi geçen Tubal soyunu Gürcülerle ilişkilendirilirken, Ermeni ve Gürcü kaynakları da Togarmah’ın iki ulusun ortak atası olduğunu iddia etmiştir. Kanımca bu tür efsanelerde gerçek payı aramaktan ziyade Gürcülerle Ermenilerin kültürel yakınlıklarının yanı sıra siyasi ittifak halinde de bulundukları şeklinde yorumlamak gerekir. Günümüzde Gürcüler kendilerini Kartveli, ülkelerini ise Sakartvelo olarak adlandırırken Ermenilerce “kuzey halkı” anlamında ki “Virk” Ruslarca Gruziya, Batı dillerince ise Georgia şeklinde bahisleri geçmektedir.[2] Gürcü ve Gürcistan/Georgia kelimeleri Türkçe ve Batı dillerine İlhanlılar döneminde (1256-1344) girdiği[3] sanılmakta olup, Araplar ve Farsların verdiği Kürc[4], Cürzan[5], Gürzan[6] adları temel alınmıştır[7]. Gurci kelimesi aynı zamanda Yunanca erkek adı olan Georgios‘un da kökeni olan ve Yunanlıların bu halka yakıştırdığı “çiftçi” anlamındaki georgos[8] kelimesiyle ilişkili olsa da,[9] farklı tezler[10] de ileri sürülmüştür.

MS 4. yüzyılda Bizanslı rahipler vasıtasıyla Hristiyanlığı benimseyen Gürcülerin bağımsız kiliselerini 5. yüzyılda kurdukları sanılmaktadır. Günümüzde Gürcülerin büyük kısmı Ortodoks olmakla birlikte daha küçük çaplı Katolik, Musevi, Sünni ve Şii İslam cemaatleri de bulunmaktaydı[11]. Gürcistan dışındaki en büyük Gürcü nüfus 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı sonrası Türkiye’ye gelen topluluk olup, çoğunlukla Ordu, Samsun, Sinop, Tokat, Amasya, Adapazarı, Bolu, Balıkesir, Bursa ve İstanbul illerinde yaşamaktadırlar. Türkiye’de yaşayan Gürcü sayısı net olmamasına karşın 1965 nüfus sayımında ana dilinin Gürcüce olduğunu söyleyen 34.330 kişi ile 2. dil olarak Gürcüceyi kullandığını bildiren 48.976 kişi olduğu yani 1965’te Türkiye’de 83.306 Gürcü kökenli Türk vatandaşı yaşadığı anlaşılmaktadır. Marmara Bölgesi ve Orta Karadeniz’e yerleştirilen[12] göçmenler dışında bir grup Gürcü Rize ili Pazar ilçesi Hamidiye köyüne yerleştirilmiş olup, Lazlarla birlikte yaşamaktadır.

Bunlar dışında Artvin ili merkez ilçeye bağlı Erenler, Ormanlı, Taşlıca, Tütüncüler, Ortaköy, Çimenli, Hamamlı, Sakalar, Aşağı ve Yukarı Maden köyleri, Borçka ilçesi merkez ve ilçeye bağlı Adagül, Alaca, Ambarlı, Aralık, Arkaköy, Atanoğlu, Balcı, Civan, İbrikli, Kaynarca, Sülüklü, Taraklı, Zorlu, Muratlı, Çavuşluköyü, Güreşen, Karşıköyü köyleri ile Camili (Maçahel) bucağına bağlı 5 köy, Murgul ilçesine bağlı Göktaş bucağı, Şavşat ilçesine bağlı Eskikale, Tepeköy, Yanıklı, Meydancık bucağına bağlı 14 köyün hepsi Veliköy’e bağlı Akdamlı, Köprülü, Yusufeli ilçesine bağlı Çevreli, Dereiçi, Balçık, Bıçakçılar, Yüksekova köylerinde tümü Müslüman otokton Gürcü topluluklar yaşamaktadır[13].

Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016

Notlar

[1] Braund, 1994: 17-18

[2] Gürcüler de Ermenilere güneyli anlamındaki Somehi, ülkelerine ise güney ülkesi anlamına gelen Somheti adını vermektedir. (Detaylı bilgi için Bkz. Moskhi)

[3] Daha önceki İslam kaynaklarında muhtemelen Abhaz eristavı II. Leon’un MS. 8. yüzyılda kendini Abhaz kralı ilan etmesi güneybatı Kafkasya’ya hâkim olmasına atfen Gürcüler için “el-Abhaz” (İbnü’l-Esîr, 1979: IX, 457) Gürcistan için Memleketü’l-Abhaz terimleri kullanılmış hatta Ermeni yazar Urfalı Mateos bile (Urfalı Mateos, 1987: 13) Abhaz derken Gürcüleri kastetmiş, Gürcü kralları bile Abhaz kralı oalrak anılmıştır.

[4] “Memleketü’l-Kürc” (el-Kalkaşendî, 1987: VIII, 27),  “el-Kürc” (et-Taberî,1987: X, 237), “Biladu’l-Kürc” (İbn Vasıl, 1953: IV, 47, 48, 90) terimlerini kullanmıştır (Caparidze,  1993: 130-136; Gümüş, 2007: 33-34)

[5] el-Belâzurî, 1987: 273, 282

[6] Âbu’l Farac. 1987: I, 187-200

[7] Gümüş, 2007: 29

[8] Yunanca γεωργος  <Ge (γη) “toprak” + ergon (εργον) “iş”

[9] Yunanca Γεωργιος. Üke adı bazı yazarlarca St. George ile ilişkilendirilmiştir.

[10] Kırzıoğlu, Gürcistan adını, Farsça “kuvvet ülkesi” anlamına gelebileceğini,  Süryanîce “darı eken” anlamındaki “ğariz”kelimesiyle ilişkili olabileceğini hatta Kolhi adının bozuk formu olduğunu iddia etmiştir (Kırzıoğlu, Artvin 1967 İl Yıllığı: 113; “Gürcü Profesörlerine Cevap VI”, Hürses, 22 Ocak 1946; “Artvin Tarihinin Kısa Bir Özeti ve Osmanlıların Ardanuç Sancağını Fethi – 4” Hâkimiyet gazetesi, 29 Mart 1964, s. 2) 4 Temmuz 1942’de Çınaraltı’da yazdığı Çelik soyadıyla yayınlanan “Gürcüstan Adı” adlı makalesinde Kolhların dolayısıyla Gürcülerin Türk kökenli olduğunu da yazmıştır (Çınaraltı, 1942: II, 41)

[11] Katolik Gürcüler ile Gürcü Yahudileri 20. yüzyıl başlarında geldikleri Türkiye üzerinden Batı ülkelerine göç edip dağılmış olup, Şii Gürcüler ise İran’ın İsfahan eyaletinde yaşamaktadır. Osmanlı-Rus savaşları sonrası büyük bölümü Türkiye’ye gelse de Acara ve Saingilo bölgelerinde hatırı sayılır bir Sünni topluluk bulunmaktadır (Çiloğlu, 1993: 25-26)

[12] Ayrıntılı köy listesi için Bkz. Bithynia ve Pontus etnik yapı

[13] Çiloğlu, 1993: 98-100