Konstantinopolis’in Kuruluşu: 11 Mayıs 330

Roma’nın imparatorluğun merkezi ve devletin başkenti olduğu dönemde imparatorlar dış politikanın gidişatına göre veya süregelen savaşlar sebebiyle imparator uzun süre ikamet edeceği bir kente yerleşip ülkeyi oradan yönetebiliyordu. Diokletian Nikomedia’yı Galerius ise Selanik’i bu duruma örnek olarak gösterilebilir. Karadeniz’in girişini kontrol eden son derece stratejik bir noktada yer alan Byzantium’un devraldığı miras ise bu türden geçici bir statü olmamış Konstantinopolis (Κωνσταντινούπολις) adıyla kurulan kent Roma’nın yeni başkenti yapılmıştır.

18 Eylül 324’de Khrysopolis Savaşı’nda Licinius’a karşı kazandığı kesin zaferden sonra 8 Kasım günü I. Konstantine imptaratorluğun başkentini eski Megara kolonisi Byzantium’a taşımaya karar vermiştir. Pagan tapınaklar ve tanrı heykelleriyle dolu Roma’dan sonra annesi Helena’nın Hristiyan olduğu hatta kendisinin de ölüm döşeğinde vaftiz olduğu ileri sürülen imparatorun aslında izleyici sayısı gittikçe artan Hristiyanlığın da sembolü ve merkezi olabilecek yeni bir başkent aradığı da ortadadır. Konstantin MS 311 ve 313 tarihlerinde yayınlanan

Milano Fermanlarıyla “Hristiyanlar’a uygulanan zulme son vermiş, 324’de tahta

çıktıktan 2 yıl sonra 326’da Roma’ya gittiğinde kararlarının eleştirildiğini görünce yeni başkent aram fikri kafasında şekillenmiş olmalıdır. Daha “Meryem Ana’nın” (Theotokos) kenti olmadan önce Konstantinople’un koruyucusu olarak Aziz St. Mocius kabul edilmiştir. Dini bir karakter kazanan kente İmparator ilk iş olarak Aya İrini ve Aya Apostolon (Kutsal Havariler) adlı iki kilise inşa ettirmiştir.

Yeni başkentin planını bizzat çizdiği iddia edilen I. Konstantin, öncelikle saray kâhinlerinin Byzantium’un Yeni (Nova) veya ikinci (Secunda) Roma olarak seçilmesini onaylamasını ve kente yapılan hazırlıkların bitmesini beklemiştir. Kimi kaynaklara göre 2 Nisan 330’da imparator saray üyeleriyle birlikte kentin yeni merkezi olan agoraya (Forum Constantini) gitmiş burada bir tören düzenlenmiştir.  Kimine göreyse resmi açılış Diokletian döneminde şehit olan Aziz Mocius’un isim günü olan 11 Mayıs 330’da yapılmıştır. Her iki kaynağa göre de kutlama etkinlikleri 40 gün sürmüştür. Değerli taşlar ve incilerle süslü bir taç takan İmparator ile mahiyeti daha sonra Hippodrome’a gitmiş araba yarışları başlamadan önce

Konstantine’in altın heykeli sahada dolaştırılmış hatta sonraki 200 yıl boyunca bu gelenek kentin kurucusuna saygı için tekrarlanmıştır. İmparator Hippodrome’da halka para dağıttıktan sonra topluca Aya İrini’ye gidilmiş ve burada düzenlenen dini törenle açılış günü merasimi sona ermiştir. Roma İmparatorluğu 65 yıl sonra I. Theodosius döneminde Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılmakla birlikte modern tarihçilerin neredeyse tümü bahsi geçen tören gününün Bizans İmparatorluğu’nun doğum günü olduğu konusunda uzlaşı içindedir.

İstanbul’un eski adları

Istanbul tarih boyunca çeşitli dillerde Byzantion ‘Βυζάντιον’, Byzantium, Roma Constantinopolitana, Alma Roma, Miklagård, Konstantinopolis ‘Κωνσταντινούπολις’, Basileos Polis ‘Βασιλέως Πόλις’, Constantinople, קושטנדינה רבתי, Konstantiniyye, Царьград adlarıyla anılmıştı.

Hıristiyan İmparatorluğu

Avrupa kültürünün biçimlenmesinde önemli rol oynayan Bizans veya Doğu Roma İmparatorluğu Hıristiyanlığı resmi devlet dini olarak kabul ettiğinden, halkı Hıristiyan öğretisine göre yaşayan ilk büyük devletti.  Caesarea’lı Eusebius’a göre Roma surları dışında Maxentius ile savaşmak için 311 yılının Ekim ayında karargâh kuran Konstantinus ve adamları gökyüzünden bir simge kurmuş, ardından gece rüyasına giren İsa imparatora bu simgeyi sancağına işlemesi gerektiğini söylemiştir. Maxentius’u yenen Konstantinus[1], Roma lejyonerlerinin flamalarında kartal simgesi yerine rüyasında gördüğü labarum[2] sembolüyle değiştirme emrini vermiş, dahası Romalıların çarmıha gerilme adetine de son vermiştir. Başkent Konstantinopolis başından beri Teslis ve Meryem Ana’ya bağlı olmuşsa da kurucusu İmparator Konstantin ölüm döşeğine dek pagan olarak yaşamıştır.  Yönetilemeyecek denli büyüyen, tembel yöneticiler ve egemen sınıfların bencilliği yüzünden aydınlarca sürekli eleştirilen ve çekişmelerle bölünen Roma’da imparatorların değiştirilmesinin çöküşü engelleyecek bir çözüm yolu olmadığı anlaşıldığında önce Diocletianus[3] tarafından bölgesel yönetim merkezleri kurulmuştu. Sarayını Nikomedia’ya (İzmit) taşıyan imparator kendisini Doğu topraklarının yöneticisi yaparken, Batı’ya üç ayrı yönetici atamıştı: İtalya ve Afrika’yı Milano’dan yöneten Maximianus, Galya, Britanya İspanya’yı Trier’den yöneten Constantius ile Illyria, Makedonya ve Yunanistan’ı Selanik’ten yöneten Galerius. Galya yöneticisi Constantius, Diocletianus tarafından karısı Helena’dan boşanmaya zorlanmışsa da Constantius ile Helena’nın oğlu Konstantinus, Diocletianus’un yerine doğu hükümdarı olduktan sonra annesini bularak sahip çıkmış dahası kadının etkisiyle Hıristiyanlık ile tanışmış olmalıdır. 324’de Roma’nın tek hükümdarı olan Konstantinus önce Hıristiyanları korumak için bir bildiri yayınlamış ardından 12 ay sonra Nikea’da kilise üyelerinden bir konsil toplayarak Hıristiyan inancını yasal hale getirmiştir. İmparator, İsa’nın çarmıha gerildiği haçın parçalarının bulunup, getirilmesini istediğinde annesi Helena bizzat Kutsal Topraklar’a hacca giderek kutsal emanetleri bulmuştur. Büyük saygı gösterilen bu kutsal emanetler önceleri imparatorun ikametgahı Büyük Saray’da saklanmıştır. Bununla birlikte 565’den sonra emanet yavaş yavaş parçalara ayrılarak armağan olarak dağıtılmıştır. MS 381’de Hıristiyanlığı imparatorluğun resmi dini haline getiren I. Theodosius olmakla birlikte Ortodoks kilisesi Hıristiyanlığa hizmetleri gerekçesiyle Konstantinus ve annesi Helena’yı aziz mertebesine yükseltmiştir.

Notlar

[1] I. Konstantin veya Büyük Konstantin (272-337), Hristiyanlığı kabul eden ilk Roma imparatoru, Konstantinopolis kentinin ve Doğu Roma İmparatorluğu’nun “Büyük” lakabıyla anılan kurucusu.

[2] Labarum, Grek alfabesindeki Chi (X) ve Rho harflerinin iç içe geçmesiyle oluşturulan ve erken dönem Hıristiyanlığın sembollerinden biridir. Mesih’in Latince isminin çok sayıdaki görünümünden biridir.

[3] Gaius Aurelius Valerius Diocletianus 20 Kasım 284 ile 1 Mayıs 305 tarihleri arasında görev yapmış Roma imparatorudur. Diocletianus tarihçiler tarafında Üçüncü Yüzyıl Krizi olarak bilinen döneme son vermiştir. Otokratik bir hükûmet kurmuştur.

Bizans Tarihi Makale Serisi

Byzantium Kuruluş Söylencesi
Byzantium: Antik Topografya ve Antik Çağ Tarihi
Byzantium Kuşatması (Roma İç savaşı) 193-195
Byzantium Sikkeleri
Byzantium Tarihi: Konstantinopolis’e dek
Konstantinopolis’in Kuruluşu
Konstantinopolis: Antik eserlerin başkente getirilmesi
Konstantinopolis Aristokrasisi
Konstantinopolis Ermenileri
Konstantinopolis Surları
Konstantinopolis Sarnıçları
Konstantinopolis: Bizans dönemi tarihi
Konstantinopolis: 1204 Latin İşgali
Konstantinopolis: 1261 Latin İşgalinin Sona Ermesi
Konstantinopolis: 1394-1403 ve 1422 Başarısız Osmanlı Kuşatmaları
Konstantinopolis’in Sonu: 1453 İstanbul’un Fethi

KAYNAKÇA

Dagron, G., Naissance d’une capitale. Constantinople et ses institutions de 330 à 451. Paris, 1984 s. 33, 395

Janin, R., La géographie ecclésiastique de l’Empire byzantin I: Le siège de Constantinople et le Patrircat Œcumenique, tome iii: Les églises etles monastères. Paris, 1969. 54-355

Odahl, C.M., Constantine and the Christian Empire. Londra, New York, 2004. s. 243-244

Philostorgius, Eccl. Hist. 2.9.