Eflani (Eflaganlu, Eflugan) ve Ovacık (Ulak, Doğanlar), Karabük

Makale: Özhan Öztürk

Antik Çağ’da Amastris kentinin İç Anadolu ile bağlantısını sağlayan yol üzerindeki duraklardan birisi olduğu sanılan Eflani (Eflaganlu, Eflugan) kentinin hangi dönemde ve hangi isimle kurulduğu kesin olarak bilinmemektedir.

Eflani adının anlamı

15. yüzyıl Osmanlı tarihçilerinden Yazıcıoğlu Ali, “Tarih-i al-i Selçuk” adlı

çalışmasında kentin adını Eflugan olarak anmıştır. MÖ 2. yüzyıl sonlarında hüküm sürmüş Paphlagonia kralı Pylaimenes’in[1] adının önce Rumca ardından Türkçe içerisinde deforme edilmiş hali olduğu ve Pilameni > Eflameni > Eflani şeklinde bir değişim akla gelebilir[2]. Pylaemenes aynı zamanda Paphlagonialı (Trak kökenli?) Enet halkının efsanevi kralının adı olup, Troya savaşına ordusunun başında katılmış, savaş sırasında Spartalı Menelaus tarafından öldürülmüştür.

Savaş sırasında esir düşen Selçuklu sultanı II. Gıyaseddin Mesud kendisini kurtaran komutanlarından Şemseddin Yaman Candar’a Eflani bölgesini Zemaat Tımarı olarak verdikten hemen sonra Eylül 1291’de Candaroğlu Beyliği filen kurulmuştur. Candar, 1.200 civarındaki askeriyle bölgeye yerleşmesinin ardından Konya’da ikamet eden oymağını da Eflani’ye getirip, yerleştirmiştir. 1309 yılına dek ordusunu 10 bin atlıya dek genişleten Candar yaşlanınca yönetim oğlu Süleyman Paşa’ya geçmiş, Süleyman’da 4 Temmuz 1309’da Kastamonu’yu ele geçirince beylik merkezini Eflani’den buraya taşımıştır. Bu dönemde Eflani’ye Bozoklar kabilesinden Şamlar veya Şamlı adlı Türkmen asıllı bir topluluk da yerleşmiştir[3]. Çalışlar Mahallesi ile Acıağaç ve Günnüce köylerinde Türkmen derviş ya da dedelerine ait olması gereken türbeler bu nüfus hareketlerini doğrulamaktadır.

Candaroğlu Süleyman Bey, tahta geçmesine yardım eden Osmanlı hükümdarı I. Murat’a kaleyi hediye edince, Eflani, Ceneviz ve Candaroğlu güçlerine karşı Osmanlı’nın sınır kalesi konumuna gelmiş, II. Mehmet’in Karadeniz seferinde Amasra üzerine yürümeden önce Osmanlı ordusu burada toplanmıştır. Bununla birlikte Osmanlı’nın bölgeye hakim olup, Candaroğulları ve Cenevizliler’i uzaklaştırmasının ardından askeri önemini kaybederek, çevredeki köyler için sıradan bir Pazar yerine dönüşmüştür. Eflani MS 1460’dan itibaren Osmanlı’nın klasik döneminde “Pazar” adı verilen bir kadılık olarak Kastamonu Sancak Beyliği’ne bağlanmış, tanzimattan sonra ise Safranbolu ilçesine bağlı 35 köylük bir bucak merkezi olmuştur. 1927 yılında Safranbolu illiyle birlikte Zonguldak iline bağlanmış, 1953 yılında 6608 sayılı Kanunla “Eflani” adıyla ilçe merkezi yapılmış, 1995 yılında Karabük il olunca 54 köyüyle birlikte yeni kurulan ile bağlanmıştır.

1960’de 21.570, 1970’de 23.284, 1980’de 21.843, 2000’de 12.270 kişinin yaşadığı Eflani ilçesine 1 belediye (Eflani), 9 mahalle (Candaroğulları, Çalışlar, Çalköy, Çelebiler, Karataş, Kayadibi, Merkez, Tabaklar, Yaylacık) ve 54 köy bağlı olup, 2009 sayımına göre nüfusu 9.673 (2.243 kent, 7.430 köyler), Eflani belediyesinin nüfusu ise 2.243’tür.

Ulak, Doğanlar, Ovacık

Karabük ilinin güney doğusunda Safranbolu’nun güneyinde ve Çankırı’nın kuzeyinde kurulu olan Ovacık kenti, Osmanlı döneminde 1869 tarihli Kastamonu salnamesinde Çerkeş ilçesine bağlı, 25 köyü ve 7381 yaşayanı olan Ulak adlı bir nahiye olarak görülmektedir. Bu dönemde Gerede ile Viranşehir arasında bulunan köyler Ulak adı altında bir araya toplanarak Bolu’ya bağlanmıştır. Osmanlı döneminde Çankırı-Amasra kervan yolu üzerinde bir güzergah olan Ulak’ın nahiye merkezleri sırasıyla Doğanlar, Meydan, Pelitçik, Yürekören ve Cingiller olmuştur. Osmanlı döneminde köy olan şimdiki kent merkezi Ovacık ise Cumhuriyet döneminde 1 Nisan 1959’da Ovacık adıyla Çankırı’ya bağlı ilçe merkezi olmuş, 1995’de Karabük’ün il olmasının ardından yeni ile bağlanmıştır. 2009 yılı nüfus sayımına göre 2.715’i kent 783’ü köylerde olmak üzere toplam 3.498 kişinin yaşadığı Ovacık ilçesine Ovacık adlı 1 belediye, Gümüşler, Karşı, Merkez, Orta Mahalle ve Şabanlar adlı 5 mahalle ve 42 köy bağlıdır.

Pürçükören Köyü Karakoyunlu Mahallesi’nde bulunan Paflagonya tipi Gerdek Boğazı ve 4 odalı Karain kaya mezarları ile Yörükören köyünde tespit edilen 3 adet tümülüs bölgede yerleşimin geçmişi hakkında fikir vermektedir. Bölgede bilinen kilise kalıntısı olmayıp, Ambarözü köyü Lövre Mahallesinde Hacı Hasan Camii, Başboyunduruk köyünde Debbağoğlu Camii, Çukur köy ve Boyalı köyünde tarihi camiler, Ocavık’da Canbaba, Yerli Baba ve Başçukur türbeleri yer almaktadır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016

Karabük Makale Serim

Karabük ili Tarihi

Hadrianoupolis, Kaisareia, Eskipazar (Karabük)

Safranbolu Tarihi: Dadybra, Zalifre, Zağfiranbolu (Karabük)

Eflani (Eflaganlu, Eflugan) ve Ovacık (Ulak, Doğanlar), Karabük

Notlar

[1] Pergamon krallığının Phrygia toprakları Aristonikos isyanında Roma imparatorluğuna destek veren bağımlı krallar arasında paylaştırılırken, Phrygia Epiktetos (Frigya’nın Hellespontos üzerindeki ve Olympos’un etrafındaki bölümü olup Küçük Phrygia adıyla da bilinir) Pahplagonialı Pylaimenes ile Bithynia kralı Nikomedes arasında bölüştürülmüştür. (Strabon, Geographika XII. 4.1).

[2] Bununla birlikte Yunanca “geçit, kapı” anlamına gelen “pile” (πυλαία) kelimesinin gerek kralın gerekse kentin adı ile ilişkili olması muhtemeldir. İç Anadolu’dan gelen ticari malların Karadeniz üzerindeki en önemli limanlarından birisi olan Amastris’e getirilmeden önceki son durak olan Eflani’nin konumu bir çeşit kapı olarak da düşünülebilir. Yine antik Yunanistan’da Teselya’da bulunan Falana (Φάλαννα) toponimi (Pliny Nat. 4.9) ile Arkadya’da bulunan Falantum (Φάλανγον) köyü (Pausanias VIII.35.9) eğer Türk ağzına adapte edilselerdi Eflani’ye dönüşebileceğinden bu yönde somut bir kanıt bulunmamasına karşın dikkat çekicidir.

[3] Bozulus Aşîretine mensup Türkmân Yörükânı Göçebe Tâifesi cemâati (Türkay, 2001: 335, 590)