Karadeniz Tarihi

Karabük

Makale: Özhan Öztürk

Karabük Etimoloji

Karabük kelimesinin Türkçe olduğuna şüphe olmamakla birlikte anlamı ve yerleşimle ilişkisi konusunda fikir birliği yoktur. Kara kelimesinin “siyah” ve “kuzey”, bük kelimesinin ise “çalılık” ve “dere kenarında yer alan arazi” anlamlarında kullanılması ihtimallerin sayısını arttırırken Adana Tahrir Defterlerinin Yüregir nahiyesinde de olsa 1547 yılında Karabük isimli bir Türkmen topluluğunun izine rastlanması[1] ve yerel ağızda bük ve üzüm kelimelerinin eş anlamlı kullanılması da işin içinden çıkmayı zorlaştırmaktadır. Benim tahminim yerleşimin “kuzey arazisi veya kuzeyde yaşayanlar” anlamına geldiği ve bir Türkmen topluluğun yaşadığı alanın kuzey sınırını belirleyici bir anlam taşıdığı olup, Anadolu’da yer alan diğer Karabük toponimlerini ve Adana’da ki topluluğun adını başka türlü açıklamak zordur.

Karabük Soğanlısu, 1934

Karabük Arkeoloji

Ovacık İlçesi’ne bağlı Kışla Köyünde Hesem Değirmen adlı yapının kapısı Friglerle ilişkilendirilirken,  Yazıcılar Mahallesi’nin kuzeyinde yer alan Kayalık Mahallesi’ndeki 3, Köseköy’de 5, Kışla mevkiinde 6, Kapaklı Mahallesi’nde 1 kaya mezarı bulunmaktadır. Safranbolu’da Soğanlı çayı boyunca Hacılarobası, Gündoğan, Üçbölük ve Çavuşlar köyü civarında genellikle Roma dönemine tarihlenen çok sayıda kaya mezarı bulunmaktadır. Bunların başlıcaları Hacılarobası köyünde Himmetoğlu mahallesinin doğusunda 10 m yüksekliğinde bir kayaya oyulan 2 sütunlu Çatalin 1 kaya mezarı, Örenceviz mevkiinde biri Yunanca kitabeli 4 kaya mezarı, Araç ilçesine yakın konumda 2 x 1.90 x 1.50 m ölçülerinde Sarıhan kaya mezarı, Üçbölük köyündeki 5 kaya mezarı ile Çavuşlar köyündeki 4 kaya mezarı, Akveren ve Yörük köyleri arasında kalan Horozini Kaya mezarları, Akveren köyünün kuzeyinde Ambar kaya mezarlarıdır.

Eskipazar ilçesi sınırlarında Hadrianoupolis antik kentinin dışında Budaklar köyünde Delikkaya ve Hisariçi kaya mezarları, Ovacık’ta ise Pürçükören köyü civarında Gerdek Boğazı ve Karain kaya mezarları bulunmaktadır[2].

Karabük Posta kartı, 1970’ler

Karabük Tarihi

Karabük, 1530 tarihli Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defterinde de yine Arif Şeyh’in

Karabük Demir Çelik Fabrikası, 1968

Devletşeh Divanı’nda 1979 akçalık gelire sahip vakıf olarak gözüken, Candaroğulları Beyazıd Bey döneminde de aynı adı taşıdığı anlaşılan, 11 hanenin yanı sıra, 1 mücerred, 1 muhassılın yaşadığı 11 değirmeni barındıran bir köydür[3]. Osmanlı döneminde Safranbolu’ya bağlı Öğbeli Köyünün 13 hane nüfusa sahip bir mahallesi konumunda iken 3 Nisan 1937’de temeli atılan Karabük Demir Çelik Fabrikası’nın açılması ve 1934’de Ankara-Zonguldak demiryolunun tamamlanması ile hızla gelişmiş, tren istasyonu durağı olması önemini arttırmıştır. 1941’de Aktaş nahiyesi köy haline dönüştürülürken, Karabük nahiye yapılmış, 3 Mart 1953’de ilçe, 6 Haziran 1995’te ise 550 sayılı kanun hükmünde kararname ile il yapılmıştır[4].

17 Nisan 1934 yılında yürürlüğe giren 1. Beş yıllık kalkınma planı

Karabük Tren İstasyonu, 1937

dâhilinde 10 Kasım 1936’da Karabük Demir Çelik Fabrikası’nın inşası için İngiltere ile 2.5 milyon sterlinlik bir kredi antlaşması imzalanmış olup, 3 Nisan 1937’de temeli atılan fabrika 6 Haziran 1939’da işletime açılmıştır. 1963-70 arasında hızla büyüyen kentin yerleşim planı 1967 yılında İller Bankası öncülüğünde yapılmışsa da kent 1970’den sona önemini kaybetmeye başlamış ve bu tarihten sonra günümüz dek başta İstanbul olmak üzere dış göç vermeye başlamıştır. 1945

Karabük Demir Çelik Fabrikası Açılış Töreni, 1939

nüfus sayımında Karabük nahiyesinde 10.682, 1955 sayımında Karabük ilçesinde 15.624 kişi yaşamaktayken, hızla artan nüfus 1960’da 66.246, 1970’de 103.767, 1980’de 131.349’a ulaşmıştır. 5 ilçe (Eflani, Eskipazar, Ovacık, Safranbolu, Yenice), 8 belediye ve 275 köyün bağlı olduğu Karabük ilinin nüfusu 2009 sayımına göre 218.564’dür (167.550 kent, 51.014 köyler).

Yenice

Karabük Demir Çelik Fabrikası Gazete Küpürü

1953’e dek Devrek’e, 1988’e dek Karabük’e bağlı bucak merkezi olan Yenice bu tarihte Zonguldak’a bağlı ilçe yapılmış, 1995’de 11 mahallesi ve 32 köyüyle yeni il yapılan Karabük’e bağlanmıştır. 2009 yılı nüfus sayımına göre 9.772’si kent 13.237’si köylerde olmak üzere toplam 23.009 kişinin yaşadığı Yenice ilçesine Akçakoyun, Hamdibey, Kalkım, Pazarköy, Yenice ve Yortan adlı 6 belediye, Atatürk, Cebeciler, Çeltik, Derebaşı, Fatih, İsmetpaşa, Karakırıklar, Karşıyaka, Kırıklar, Menderes, Merkez, Özal, Yortan Pazarı (Çengeller, Dere, Döngeller, Kara Ömer, Merkez, Sipahiler) adlı 18 mahalle ile 32 köy bağlıdır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016

Karabük Makale Serim

Karabük ili Tarihi

Hadrianoupolis, Kaisareia, Eskipazar (Karabük)

Safranbolu Tarihi: Dadybra, Zalifre, Zağfiranbolu (Karabük)

Eflani (Eflaganlu, Eflugan) ve Ovacık (Ulak, Doğanlar), Karabük

Notlar

[1] Karabük 1999 Yıllığı, 17

[2] Karabük 1999 Yıllığı, 122-23

[3] Karabük 1999 Yıllığı, 43

[4] Çankırı’dan Ovacık ve Eskipazar ilçeleri,  Zonguldak’tan Eflani, Safranbolu ve Yenice ilçeleri alınarak yeni kurulan Karabük iline bağlanmıştır.