Çankırı’nın Antik çağ Tarihi (Gangra, Germanikopolis)
Gangra[1], Olgassys (Ilgaz) Dağı eteklerinde, Halys Irmağı kolları üzerinde Pompeiopolis’e 35 mil mesafede kurulmuş bir kent olup, Galatia ile Karadeniz arasındaki ticaret yolu üzerinde konumlanmıştır. Son Paphlagonia kralları Morzeus ile halefi Deiotarus Philadelphus bölge MÖ 65’de Roma İmparatorluğu’nca ilhak edilip, Galatia eyaletinin bir parçası olana dek küçük bir kasaba ve kale olan bu yerleşimde ikamet etmişlerdir[2].
MS 1. Yüzyılda Yunan yazar Alexander Polyhistor kentin bir keçi çobanı tarafından kurulduğunu bildirirken muhtemelen Paphlagonia dilinde gangranın “keçi” anlamına gelmesinden dolayı yaratılan bir etimolojiyi aktarmıştır[3]. MS 297 yılında Paphlagonia eyaletinin başkenti olan, meyve bahçeleri ve elmalarıyla ünlü kent daha sonraki yazarlar tarafından metropolitlik olarak anılmıştır ki[4] kilise kayıtlarından MS
451’de 5, 850’de 4, 11. yüzyılda 3 yardımcı piskoposun Gangra’da görev yaptığı anlaşılmaktadır[5]. Dini açıdan önemli bir merkez olan kentte MS 340 tarihinde toplanan Gangra synodu Maniheizm uygulamalarını kınamıştır.
Germanikopolis, Gangra yakınlarında bir kentin adı olup[6], tıpkı Bithynia’daki adaşı gibi o da adını Roma imapartoru
Tiberius Claudius Caesar Augustus Germanicus’tan (MÖ 10-MS 54) almaktadır[7]. Muhtemelen bu dönemde eski yerleşim terk edilirken yeni kent Germanikopolis’in merkezi bugünkü Çankırının bulunduğu mevkide yeniden kurulmuştur.
Müdafaası zor ve işgal yolları üzerinde bulunduğu için 712, 724 ve 742’de Araplar’ın yağmaladığı kent 1075’de
Danişmendliler, 1101’de Haçlılar tarafından ele geçirilmiş, 1134’de Bizans imparatoru II. İoannes Komnenos’un “Paphlagonia seferi” sırasında geri alınmış hatta kentte ki Türkler sürülerek 2 bin kişilik bir garnizon yerleştirilmişse de bir süre sonra tekrar Türklerin eline geçmiştir[8].
Sikkeler
Roma imparatorluğu sikkelerinde Nero, M. Aurelius dönemlerinde ЄCΤΙΑ, Sepimus Severus’tan itibaren ΓЄΡΜΑΝΙΚΟΠΟΛЄΩC yazı ve Apollo, Serapis, Apis, Herakles, Hydra, Nemesis, Aphrodite, Eros, tasvirleri yer almaktadır.
Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016
Notlar
[1] Yunanca Γάγγρα veya Γάγγραι
[2] Strabon XII. 3. 41; Livius 38.26
[3] Cramer, 1832: 237
[4] Socrates II.43; Sozomes III.14; Athanesius III.82
[5] Dictionnaire d’histoire et de géographie ecclésiastiques, 1912: 19, 1091-1103
[6] Yunanca Γερμανόπολις (Ptolemaeus V.4.5)
[7] Üçüncü bir Germanikopolis ise İsauria’dadır.
[8] Niketas Khoniades, 1995: 14.