Makale: Özhan Öztürk
Sinop limanına ulaşan tarihi ticaret yolu üzerinde bulunan Durağan adını MS 1265 yılında Pervaneoğulları zamanında, Pervane Muinüddin Süleyman tarafından bugünkü ilçe merkezinin 5 km kuzeyinde yer alan “Sakızören” adlı pınar civarında yolcuların konaklaması için inşa ettirilen handan[1] almıştır.
Dolayısıyla kentin adı Türkçe durak + Farsça han şeklinde çözümlenebilir. Durağan, MS 1105 civarında Danişmend Beyliği’nin eline geçmişse de 1175’de beyliğin Selçuklular tarafından yıkılmasıyla el değiştirmiş, Beylikler döneminde Candaroğulları Beyliği’nin 1392 civarında ise Osmanlılar’ın eline geçmiştir. Timur’un 1402 Ankara Savaşı’nda kazandığı zaferinin ardından Candaroğlu İsfandiyar Bey eski topraklarını tekrar ele geçirmiş ve 1461’e dek elinde tutmuştur. 1869 Kastamonu Vilayet Salnamesi’nde Sinop Sancağı’na bağlı Durağan Nahiyesi’nde toplam 1.003 hanede 3.770 Müslüman erkek yaşadığı ve hiç gayrimüslim bulunmadığı görülmektedir. Yerleşim 1899’da Boyabat’a bağlanarak bucak merkezi yapılmış, Cumhuriyet sonrasında ise 1 Haziran 1954 tarihinde ilçe statüsü kazanarak Sinop’a bağlanmıştır. 1960 nüfus sayımında 23.537 olan ilçe nüfusu, 1970’de 28.801, 1980’de 32.945, 1990’da 34.131, 2000’de 28.792’i bulmuş olup, günümüzde 1 belediye (Durağan), 5 mahalle (Altınkaya Barajı, Buzluk, Gökırmak, Merkez, Yeşilyurt) ve 68 köyün bağlı olduğu Durağan’da 21.776 (7.442 kent, 14.334 köyler) ilçe merkezinde ise 7.442 kişi yaşamaktadır.
Durağan Tarihi Eserler
Köklen Köyü Kemerbahçe Mahallesi sınırları içinde yeralan 3 sütunlu, ön yüzünde insanla aslanın mücadelesini konu alan bir tasvir bulunan Paphlagonia tipi Terelek kaya mezarı ile ilçe merkezinden 5 km uzaklıktaki Karadeğin Köyünde yeralan Ambarkaya Mezarları’nın mevcutiyeti bölgedeki yerleşim tarihinin en azından MÖ 7. yüzyıla dek indiğini göstermektedir[2]. Buna karşın bölgede arkeolojik kazı yapılmaması ve yeterli tarihsel bulgu olmamasından dolayı Türkleşme öncesi dönem hakkında pek bir şey bilinmemektedir. Bununla birlikte Yağbasan, Köseli ve Salarkolu gibi köy adlarının varlığı Durağan’a önemli Türkmen kabilelerinin yerleştiğini göstermektedir.
İlçeye adını veren Durağan Kervansarayı 22.5×14 m ölçülerindeki avlunun etrafında sıralanmış 13 oda konaklama, yatakhane, aşevi, mescit ve hamamdan oluşmakta olup, 1989 yılında restore edilmiştir. Yağbasan Köyü Alan Mahallesi’nde yer alan 1395 tarihli Yağbasan Türbesi Candaroğulları döneminde yapılmış olup, kitabesinde Süleyman, Polat, Kutluşah ve Emir-ül Kebir Hasan Bey isimleri geçmektedir.
Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016
Sinop Tarihi Makale Serim
Sinop Kenti ve Civarındaki Arkeolojik Kazı ve Bulgular
Karousa, Gerze Tarihi ve Ayandon (Sinop)
İstefan, Ayancık Tarihi (Sinop)
Notlar
[1] Arapça mermer kitabenin tercümesi şöyledir: “ İslamın ve Müslümanların dinin ve devletin yardımcısı vezir, emir ve meliklerin meliki dünyanın ve dinin itibarı Fatih’ler babası Ulu Sultan Keyhüsrev’in emriyle bu Kervansarayı (644 H.) yılında büyük Pervane Süleyman bin Ali yaptırmıştır. İnşaatı kulların fakiri Kühürbaş Bin Abdullah nezaret etmiştir” (7 Mayıs 2011 <http://www.duragan.bel.tr/viewpage.php?page_id=24>)
[2] Gökoğlu 1952: 60-65