İtalya Ortaçağ Tarihi: Karanlık Çağlar

Kuzey Almanya’dan geldiği sanılan Lombardlar diğer Germen kabileleri gibi Aryan mezhebinden olup, 6. yüzyılın başlarında Macaristan’ın güneyine 568‘de ise oradan Kuzey İtalya’ya girmişlerdir. 572’de Po ovasının kuzeyini tamamen ele geçiren Lombardlar başlangıçta askeri kamplarda yaşamakla birlikte Pavia bir Lombard başkenti olarak ortaya çıkmıştır.

Ravenna,  Lombardlar ve İtalya’da Bizans’ın Sonu

İtalya’da Bizans topraklarını Lombardlara karşı savunmaya çalışan Bizans imparatoru Mauricius (582-602), bölgede sivil ve askeri güçlerin komutasını vali olarak atadığı tek bir kişide toplamıştır. Bu dönemde Lombardlardan kaçan İtalyanlar Adriyatik kıyısındaki bataklıklarda Venedik Lagününde Venedik kentini kurarken, Korsika ve Sardinya, Kartacalı bir valinin emrine girerken, Sicilya doğrudan Konstantinopolis tarafından yönetilmeye başlanmıştır. Bununla birlikte bir süre sonra bölge topraklarının savunulması neredeyse imkânsız hale gelmiş, Lombardlar Kuzey İtalya’da genişlerken Güney İtalyan kentleri yerle düklerce ele geçirilmiş, 726’ya gelindiğinde Venedik ve Ravenna Bizans’a sadık olmakla birlikte diğer bölgeler kaybedilmiş, Napoli ve Roma’da da bağımsızlık isteği ön plana çıkmıştır.

Papalık Devleti ve Charlemagne

Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılışı ardından İtalya’da ortaya bir sürü küçük devlet çıkmış, Karanlık Çağ olarak adlandırılan bu dönemde bu devletler arasındaki anlaşmazlık ve ittifaklar tümünün dini otorite kabul ettiği Papalığın güçlenmesini sağlamıştır. Kişisel güç ve servetiyle tanınan Papa Gregory, Avrupa’nın süper gücü olarak ortaya çıkan Franklarla işbirliği yaparak kilisenin konumunu güçlendirmiştir. O dönem de Roma resmen Bizans’ın koruması altında olmakla birlikte 8. Yüzyıl ortalarında 753’de Papa II. Stephen, günümüzde sahte olduğu ortaya çıkan bir belge ile çıkagelen Donatio Constantini ile bu bağı koparmıştır. Sözde 400 yıl önce yazılan bu belgeye göre Roma ve Batı İmparatorluğunu yönetme yetkisi papaya devredilmişti. Bu belgeyle Bizans’ın yetkisini reddeden Papa, Lombardların Ravenna’yı ele geçirip Roma’yı tehdit etmesi üzerine İtalya’daki Lombard ve Bizans etkisini silmek için Frank kralı III. Pepin’in yardımını istemiştir. Papa, Paris yakınlarında St. Denis manastırında Pepin ve iki oğluyla görüştükten sonra görevi seve seve kabul etmiş, 754 ve 756’da Kuzey İtalya üzerine iki sefer düzenlemiştir. Pepin, Lombarları Ravenna ve civarından da atmakla birlikte kenti 756’da Bizans’a değil de anlaştığı gibi Papa’nın otoritesine terk etmiştir. Papalık devleti o dönem sahip olduğu topraklarda 1870’de İtalya Krallığı kurulana dek hak sahibi olmuştur. Bununla birlikte Lombardlar 772’de yeniden kaybettikleri toprakları ele geçirince Papalık yeniden Franklardan yardım istemiş bu sefer Frank kralı Charlemagne Kuzey İtalya’ya yeniden ve kalıcı olarak fethetmiştir. Papa minnettarlığını göstermek için Charlemagne’a 800 yılı noelinde Kutsal Roma İmparatoru olarak Papa III. Leo tarafından Roma’da taç giyme töreni düzenlenmiştir. 9. Yüzyıla gelindiğinde Bizans imparatorluğu İtalya’nın doğusunda bazı bölgeler ile Sicilya’da iken, Papa Roma’da, Franklar ise Kuzey İtalya’da eski Lombard topraklarında egemen durumdadır. 10. Yüzyılda Macarlar yeni bir tehlike olarak Kuzey İtalya’yı yağmalarken, Kuzey Afrika’dan gelen Araplar da Bizans’tan Sicilya’yı alırken İtalyan yarımadasında bazı kıyı yerleşimlerini de ele geçirmiş hatta 846’da Roma yakınlarına dek gelip yağmalamışlardır. Oluşan anarşi ortamı Kuzey İtalya’daki kentlerin Venedik, Milano, Cenova, Pisa, Floransa ve Siena etrafı surlarla çevrili bağımsız kent devletlerine dönüşmesine yol açarken Güney İtalya güçlü denizaşırı hanedanların yönetiminde kalmıştır. Araplar, Sicilya’yı 827-965 arasında Bizans’tan yavaş yavaş gelişen bir yıpratma savaşı sonucunda ele geçirmişse de 1060-1091 arasında Normanlar bölgeye hâkim olmuştur. II. Roger’ın liderliğindeki Norman güçleri Sicilya dahil Güney İtalya’nın tamamını Sicilya Krallığı adıyla birleştirmeyi başarmışalrdır. Charlemagne’in imparatorluğu torunlarının elinde hızla çökerken Kuzey ve İtalya harabeye dönüşürken, kısmen bağımsız yerel lordlar ve İtalyan kentlerinin kaderi, İtalya’nın kontrolü ve Kutsal Roma İmparatoru unvanı için savaşan Kuzey Avrupalıların insafına gelmiştir. 936 yılında, Otto adlı bir Frank kanlı savaşı sona erdirdiyse de barış uzun sürmemiş dahası Papalığın gücü de sorgulanır hale gelmiştir. 11. Yüzyıl sonlarında Papa VII. Gregory Papalığın yeniden güç kazanmasını sağlamakla kalmamış, kilise personelini tayin gücünü imparatordan almak isteyince ‘Tören Çekişmesi’ (Controversia de investitura) denilen rekabet başlamış, sonuçta 1122’de Concordatum Wormatiense veya Pactum Calixtinum denilen anlaşma ile kazanan Papalık olmuştur. Germen imparatorları (Swabia kökenli Hohenstaufen hanedanı), 12. Yüzyıl boyunca İtalya’nın kuzeyine hâkim olma mücadelesi vermişse de I. Frederick 1176’da Legnano‘da Lombard Birliğinde yenilgiye uğratılmış, halefi II. Frederick Normanların desteği ve Güney İtalya’nın kontrolünü ele geçirebildiği bir evlilik sayesinde daha başarılı olmuştur. İmparator ve Papa arasındaki görüş ayrılıklarının büyümesi Kutsal Roma İmparatoru’nu destekleyen Ghibelline ve Papa’yı destekleyen Guelph adlı iki ayrı siyasi grubun ortaya çıkmasına sebep olmuştur. 13. yüzyılın sonlarına doğru, kuzey ve orta İtalya’nın oligarşik komünleri ticaret yaparak güçlendikçe bağımsızlığın keyfine varmış, Papa’ya ve Kutsal Roma İmparatoruna daha az ilgi göstermişlerdir. İtalya genelinde Floransa, Venedik, Milano, Cenova, Bolonya gibi 300 kadar komün ortaya çıkmış, Guelph ve Ghibelline kimlikleri zamanla erirken Venedik, ve Cenova gibi büyük deniz güçleri ana karada da büyürken Papalık Orta İtalya’daki topraklarını korumakta zorlanmıştır. İşler kötüye gidince Fransız yardımına dayanan papa 14. yüzyılda Roma’dan Avignon‘a taşınmak zorunda kalmıştır.

İtalya’nın Ortaçağ Kent Devletleri: Cenova, Pisa, Venedik

1080 ile 1140 arasında Pisa, Siena, Floransa, Bologna, Milano ve Cenova gibi Kuzey İtalya şehirleri artan refahlarına paralel olarak çevredeki geniş kırsal alanın kesimleri kontrol etmeyi başararak bağımsız birer kent devletine dönüşmüşlerdir. Bu İtalyan komünlerinin ilk yıllarında her erkek yurttaş arengo olarak bilinen meclise katılabilmekteyse de bu demokratik hava zamanla oligarşiye dönüşmüş, meclis her zaman soyluları ve şehrin zengin tüccarlarının çıkarlarını korumuştur. Bu dönemde soylu aileler sürekli olarak birbiriyle mücadele halindeyken kent devletleri de birbiriyle çatışmış, bu duruma çözüm olarak olağanüstü yetkililerle donatılmış bir yönetici seçilmeye başlanmıştır. 12. Yüzyıl sonlarında podesta adı verilen (potestà ‘güç’) genellikle soylular arasından belli bir dönem için seçilen belediye başkanıdır. Podesta yönetimi zamanla tek bir ailenin nüfuzun geçer ki Milanolu Visconti’ler bu durumun ilk örneklerinden birisidir. Matteo Visconti 1287’den 1322’ye Milano’yu yönettikten sonra 1349’da yönetimi soyundan gelenlere devretmiştir. Medici ailesinin 1532’de kalıcı iktidarına dek Floransa nispeten cumhuriyetçi yapısını sürdürebilmiştir.

İtalya’nın Ortaçağ kentlerinden batıda Cenova, Pisa ile doğuda Venedik deniz ticareti sayesinde büyük refah ve güce sahip olmuşlardır. Bizans imparatorluğunun Adriyatik’in diğer tarafındaki komşusu olan Venedik, mahir diplomatları sayesinde kendi çıkarlarını korurken, diğer tarafta Cenova ve Pisa, çatışma yoluyla güçlenmişlerdir. Cenova kentinn 934’de Kuzey Afrika’dan gelen Fatimi korsanlarca yağmalanması kentin dahası bu korsanların İtalya’nın batı kıyısına bakan iki büyük ada olan Korsika ve Sardunya’da yuvalanması Cenova’yı büyük bir deniz gücü oluşturmaya itmiştir. 9-11. Yüzyıllarda Pisa ve Cenova ittifak halinde Sardinya ve Korsika’yı Müslüman korsanlardan temizlemiş ardından Batı Akdeniz ticaretine hâkim olmuşlardır. Özellikle Ceneviz haçlı seferlerinin düzenlenmesinde önemli bir rol üstlenmekle kalmamış, Doğu Akdeniz’de ticaret bağlantıları kurarak Venedik ile rekabete girmiştir. Venedik ile Ceneviz arasındaki zaman zaman alevlenen rekabet hatta savaş sonunda 1380’de Chioggia savaşıyla çözümlenmiş, gücü kırılan Ceneviz bir daha Venedik‘e sorun çıkarmamıştır.

Floransa Cumhuriyeti

12. yüzyılda Floransa diğer Kuzey İtalyan kentleri gibi komün olarak yönetilmekteyse de diğer kent devletlerinin aksine Floransalılar Medici‘nin 16. yüzyılda tüm Toskana’nın dükası olarak kabul edilinceye dek 400 yıl cumhuriyet yönetiminde ısrar etmiştir. Floransa’da soylular, zengin tüccarlar ile esnaf ve zanaatkârlar arasında sürekli bir çekişme rekabet söz konusu olmuşsa da 1282’deki çıkan bir yasa ile tüccarlar lehine çözülmüşse de soylular hile yoluyla da olsa yeniden güç kazanmayı başarmıştır. 1378-1382 Floransa’da bir ilk yaşanmış bez ve yün üretiminde günlük ücret karşılığında çalışan, herhangi bir loncaya ait olmayan, dolayısıyla yönetimde söz hakkı olmayan işçiler ayaklanmış, Ciompi İsyanı olarak anılan bu olaydan sonra işçilerden oluşan bir hükümetin kurulmuştur. Ortaçağ İtalya’sının her yerinde olduğu gibi Guelph ve Ghibelline rekabeti Floransa’da da söz konusu olmakla birlikte papaya destek verenlerin oranı bariz şekilde yüksekti. Bununla birlikte Floransalı Guelphler Beyaz ve Siyah adlı iki hizip gruba bölünmüşlerdi.

Paralı Askerler: İtalyan condottieri

Ortaçağ İtalyan kent devletlerinin vatandaşları savaşmaya gitmek yerine paralı asker kullanmayı tercih etmekteydi ki condottieri olarak bilinen lordlar bir sözleşme karşılığında bu profesyonel orduyu sağlamaktaydı. 14. Yüzyılda İtalyan kentleri için savaşan askerler ve komutanları büyük ölçüde yabancı olup bunların en önemlisi Büyük şirket adıyla bilinen 7 bin süvari ve 1500 piyadeden oluşan bir ordu olup önce Alman şövalye Werner von Urslingen, daha sonra Fransız asıllı Montreal d’Albarno tarafından komuta edilmekteydi. Profesyonel askerler zamanla yabancısı oldukları topraklarda haydutluk yapmaya başlamış ve kontrolden çıkmıştır. Sadece 1353’te Pisa’dan 16.000, Siena’dan 16.000, Floransa’dan 25.000 ve Rimini’den 50.000 florin çalındığı kayıtlıdır. İngiliz asker John Hawkwood’un (1323–1394) Beyaz Şirket’i ise Floransa’nın sadık bir hizmetkârı haline gelmekle kalmamış, hizmetlerinden dolayı katedralde at sırtında bir freskle onurlandırılmıştır. 15. Yüzyıla gelindiğinde İtalyan soyluları, profesyonel yabancılar yerine kendi özel ordularını oluşturmuşlarsa da yüzyıl sonunda silah teknolojisinin gelişmesi ve yeni tip piyadelerin ortaya çıkmasıyla Ortaçağ Şövalyeleri olan condottieri ortadan kaybolmuştur.

Venedik ve Veneto

Venedikliler, önce lagüne komşu bölge Veneto’yu ele geçirmiş ardından 14. – 15. Yüzyılda İtalyan anakarasının önemli bir kısmının kontrolünü ele geçirerek devasa bir deniz gücü ve ticaret devleti haline gelmiştir. 14. Yüzyılda İtalya kralı hayali kuran Milanolu Galeazzo Visconti, önce Milano ve Venedik arasında kalan ve Scala ailesi tarafından yönetilen Verona (1384) ve Vicenza’yı (1387) sonra Carrara ailesi tarafından yönetilen Padua’yı (1388 ) ele geçirmiş, 1399’da Pisa ve Siena’ya hâkimiyetini kabul ettirmiş tam Floransa’ya saldıracakken vebadan ölmüştür. Galeazzo’nun ölümünden sonra Venedik elini çabuk tutarak Vicenza (1404), Verona ve Padua’yı (1405) ele geçirerek topraklarını kuzey ve batıya doğru genişletmiştir.

İtalya Ortaçağ Tarihi: Önemli Olaylar Dizisi

754 Frank Kralı Kısa Pepin, Papalık Devletleri kurmak için İtalya’ya girmiştir

800 Frank kralı Charlemagne Papa III. Leo tarafından Kutsal Roma İmparatoru ünvanıyla taçlandırılmıştır.

877 Kuzey Afrikalı Araplar, Sicilya’yı yavaş yavaş fethetme sürecine başlamış, ada kültürünü etkilemiştir.

1080 İtalya’da ilk şehir devletleri ortaya çıkıyor.

1130 Norman hükümdarı II. Roger, Güney İtalya’yı Sicilya Krallığı olarak birleştiriyor.

1309 Papalık, 67 yıl boyunca kalacağı Fransa’ya Avignon kentine taşınmıştır.

1334 Sanatçı Giotto, Rönesans’ın kalesi Floransa’daki kamu işleri müdürü oluyor.

1348 Veba, İtalya nüfusunun yarısını yok ediyor.

1512 Michelangelo, Sistine Şapeli tavanındaki resmini bitiriyor.

1542 Papa III. Paul, Romai Engizisyonu kurarak Karşı Reformu hızlandırıyor.