Makale: Özhan Öztürk
Tibarenler[1], Antik Çağ’da İris nehrinin[2] doğusunda Khalyb ve Mossynik halkları arasında yer alan nispeten düzlük ve sahil kesimde yaşayan bir halkın adıdır. Herodot, Tibarenleri Pers İmparatorluğu’nun 19. Şatraplığına bağlı Moski, Mosynoik, Makron ve Marsalar ile birlikte 300 talant vergi verip[3], Yunanistan seferine katılan[4] bir halk olarak sayarken Ksenofon, Onbinlerin, Tibarenlerin Kotyora kenti civarındaki ülkesinde 3 gün kalıp yollarına devam ettiklerini belirtmiştir[5]. Onbinler, kendileri için Pazar yeri kurmayan Kotyora kentini talan etmeye başlayınca Sinop’u temsilen Yunanlı bir görevli gelerek Ksenofon ile konuşmuş ve onu Kotyora’nın kendi kolonileri olduğunu konusunda uyararak savaş ile tehdit etmiştir[6].
Strabon, Pharnakia ve Trapezus kentlerinin üst tarafında Khaldi halkına komşu yaşadıklarını belirtirken, Yaşlı Plinius Kotyara’yı Mosynoik ve Tiberaren halkı ile ilişkilendirmiştir[7]. Strabon döneminde Khaldi kabilesi ile birlikte Küçük Ermenistan’ın egemenliği altına girmişse de Mithridates Eupator güçlenince Tibarenlerin ülkesininin de efendisi olmuş, burada çok sayıda kale inşa ettirmiştir[8].
Eski Ahit’te[9] Tubal[10], Yeni Ahit’te Tabal (Yunanca Tibarenoi, Latince Tibareni) adıyla bahsi geçen[11] Nuh’un oğlu Yafes’in 5. oğlunun adı ve onun soyundan gelen Luvi dili konuşan halk ile ilişkili olmaları muhtemeldir. Bittel, Tibarenlerin, Moskhoi[12] halkıyla da ilişkili olduğunu iddia edip, Hitit İmparatorluğu’nun yıkılmasından sonra Roma dönemine dek varlıklarını sürdürdüklerini bildirmiştir[13].
Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016
Pontus Makale Serim
Pontus: Antik Çağ’da Doğu Karadeniz Coğrafyası
Pontus: Antik Çağ’da Doğu Karadeniz Arkeolojisi, Etnik Yapı ve Genetik Verileri
Doğu Karadeniz’in Antik Çağ’daki yerli halkı: Byzerler, Bekhiriler, Heptakometler, Mossynoikler
Antik Çağ’da Doğu Karadeniz halklarından Moskhiler veya Muşkiler
Karadeniz Bölgesinde Türkmen Yerleşimi
Notlar
[1] Yunanca Τιβαρηνοί
[2] Bugün Yeşilırmak
[3] Herodot, Historiae 3.94
[4] Herodot, Historiae 7.78
[5] Ksenophon, Anabasis V.5. 2
[6] Ksenophon, Anabasis V.5. 7-12
[7] Pliny Nat. VI. 4. 9
[8] Strabon, Geographika XII. 3. 28
[9] Tekvin 10, 2
[10] İbranice תובל
[11] Yeşeya 66, 19
[12] Meşket Türkleri olarak da bilinen Ahıskalılar ile ilişkilendirilmişlerdir.
[13] Bittel, 1970: 133