Makale: Özhan Öztürk
Bıjışkyan, 19. yüzyıl başlarında Ayandon’dan 12 mil uzaklıkta emniyetli olmayan[1] bir liman olarak tanımladığı İstefan’da eski bir kale ile bir Rum kilisesinin varlığını bildirmiştir. Osmanlı kayıtlarında 1791-1888 tarihleri arasında kaza statüsünde olan İstefan, Ayancık İlçesi’nin batısında tabii liman vazifesi gören İstefan Burnu üzerindeki bugünkü Çaylıoğlu Köyünün eski adı olmalıdır.
Köy civarında henüz üzerinde bilimsel bir çalışma yapılmamışsa da Paphlagonia tipi
kaya mezarlarının bulunması yerleşimin geçmişi hakkında fikir vermekte olsa da balıkçı teknelerini sığdırabilmek amacıyla liman genişletme çalışmları yapılırken atılan dinamitlerle mezarların giriş kısmı kapanmıştır. Evliya Çelebi’nin deniz kıyısında, bağlı bahçeli, evlerinde kiremit yerine kayağan taşı[2] kullanılan bir köy olarak andığı İstefan’da burnun batısında toprak altında içi toprak ve su dolu olduğu için günümüzde “Sulu Kilise” olarak bilinen bir yapı kalıntısı da bulunmaktadır.
Bıjışkyan’ın İstefan’dan 9 mil uzakta limanı olmayan basit evlerden oluşan bir yerleşim olarak tanımladığı, hafta pazarı cuma günleri kurulan Ayancık köyü[3] 1860’larda yörenin büyük ailelerinden Şükrüoğulları’nın Çaylıoğulları ile anlaşarak 1881’de Kastamonu’ya tabi İstefan Kazası’nın merkezi olmasına önayak olmaları ile hızla büyümüş, 1884’te bucak, 1893’de kaza statüsüne kavuşmuştur. 1929’da Alman ve Belçika sermayeli bir kereste fabrikasının hizmete girmesi de ekonominin gelişimine katkıda bulunmuştur.
1831 Osmanlı nüfus sayımında Sinop Sancağı’na bağlı 3 kazadan biri (diğerleri: Sinop Merkez, Boyabat) olan İstefan’da 2.475 erkek yaşadığı görülürken, 1869 Kastamonu Vilayet Salnamesi’nde 7.599 İslam, 410 Rum erkeğin , 1878 Salnamesinde ise
13.210 İslam, 495 Rum’un, 1892 salnamesinde ise 33.079 İslam, 1226 Rum’un yaşadığı görülmektedir. 1923 mübadelesiyle Rumalrın gönderilmesinden sonra nüfusu 1927’de 43.730, 1950’de 60.298, 1960’da42.595, 1970’de 45.032, 1980’de 44.184’e ulaşan Ayancık ilçesine günümüzde 1 belediye (Ayancık), 5 mahalle (Cevizli, Çayıriçi, Denizciler, Merkez, Yalı) ve 72 köy bağlı olup, 2009 sayımına göre nüfusu 22.714 (10.930 kent, 11.784 köyler), Ayancık belediyesinin ki ise 10.930’dir.
Lefte Akra, İnceburun
İnceburun[4], Anadolu’nun Karadeniz’e uzanan en kuzey uç noktası olup, Sinop il
merkezinden 19, Gebeli’den 12 mil uzaklıkta ince, kıyıları dik falezli, üzeri yeşilliklerle örtülü, ucunda 38 m yükseklikte bir deniz feneri bulunan ve 11 mil boyunca doğuya doğru kıvrılarak Ağliman ağzına dek kıvrılan bir burundur. Arrian, Periplus’un da Potamos’tan Lepte Acra’ya 120 Lepte Acra’dan Harmene’ye 60 stadia mesafe olduğunu kaydetmiştir.
Armen, Akliman
Sinop Limanı’nın 7 mil kuzeybatısında, İnceburun’un doğusunda yer alan, beyaz kayalarla çevrili ve dağlarla kuşatılmış mükemmel bir kışlık limanın adı olup, 19. Yüzyılda Bıjışkyan Yunanca adının “tuz limanı” anlamına gelen Almiros veya Alimenos Limin olduğunu dahası 15 kadar gemiyi alabildiğini kaydetmiştir[5]. Açığında iki adacık –birinde bir deniz feneri vardır- bulunan koyda yer alan
Akliman Köyünün güneyinde Karasu Deresi[6] Karadeniz’e dökülmektedir. Yıldız ve poyraza açık, civarında kaya topukları olan iskele daha çok küçük yelkenliler ve motorlar için yükleme iskelesi olarak kullanılmaktaydı. Armen’den 1.75 mil batıda “Amsoros” Burnu ondan da 1.5 mil ileride dik ve kayalık “Pakyos” veya “Panyos” burunları bulunmakta ayrıca Amasoros Burnu açıklarında büyük teknelerin geçişini zorlaştıran Kerne Kayalığı yer almaktadır.[7]
Zagorus, Çayağzı
Zagorus, Zagora veya Zagorum[8], Karusa’dan 150 stadia, Halys’in Karadeniz’e döküldüğü mevkiden 300 stadia uzaklıkta, Sinop ile Halys arasında bir kıyı yerleşiminin adı olup, Arrian,
Marcian ve Ptolemaeus[9] gibi antik yazarlarca anılmıştır. Bıjışkyan, Gerze’den 9 mil uzaklıkta Göl ve Fındıkağzı adlı nehrin ağzına yakın bir yerleşim olduğunu Kurzuvat Burnu’nun önü liman olduğundan gemilerin konaklayabildiğini bildirmiştir[10]. Çayağzı, günümüzde Durağan İlçesi’ne bağlı, ilçe merkezinden 7 km uzaklıkta bir köydür.
Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016
Sinop Tarihi Makale Serim
Sinop Kenti ve Civarındaki Arkeolojik Kazı ve Bulgular
Karousa, Gerze Tarihi ve Ayandon (Sinop)
İstefan, Ayancık Tarihi (Sinop)
Notlar
[1] Rasim’de İstefan burnunun keşişleme yönünün demir yeri olduğunu, tüm rüzgârlara açık olduğunu bildirmiştir (Rasim, 1930: 84)
[2] Arduvaz taşı olarak da bilinir.
[3] Ayancık deresinin 1 mil kadar batısında yer alan yerleşim merkezinin kumlu limanında batı ve karayel rüzgârlarında yatılmaktadır. Ayancık’ın 6 mil doğusunda doğudan batıya 2 mil genişliğinde “Kara Taşlık” veya “Kildi” adı verilen büyük gemiler için tehlikeli bir bank yer almaktadır.
[4] 42°06′N, 34°58′E. Yunanca “ince burun” anlamındaki Lefte Akra Türkçe’ye özgün anlamını kaybetmeden geçmiştir.
[5] Bıjışkyan, 1998: 62
[6] Antik Ohtomanis (Όχθομάνης) deresi
[7] Rasim, 1930: 83
[8] Yunanca Ζάγωρος, Ζάγωρα, Ζάγωρον
[9] Ptol. 5.4.5
[10] Bıjışkyan, 1998: 70