Karadeniz Adaları, Karadeniz’de bulunan adalar ve büyük kayalıklar

Makale: Özhan Öztürk

Karadeniz ada bakımından olukça fakir olup, çoğunda insan yerleşimi olmayan kayalık ve adacıkların tümü sahile oldukça yakın konumlanmıştır. Bunların başlıcaları şunlardır:

1. Apollonia, St. İvan Adası[1]: Bulgaristan sahilinde Sozopol’dan 920 m açıkta deniz seviyesinden 33 m yukarıda 0,66 km² yüzölçümüne sahip bir adadır. Adanın antik çağdaki adı Apollonia olup, Yaşlı Pliny, adanın İstros tarafında Bosphorus Thrakius’tan 80 mil uzakta olduğunu bildirmiştir[2]. Apollonia’nın MÖ 72 yılına Romalılarca fethedilmesinin ardından üzerine bir deniz feneri inşa edilmiş, adada bulunan 13.2 m yüksekliğindeki Apollon heykeli ise Marcus Lucullus tarafından beraberinde götürülmüştür. Hristiyanlığın kabulünün ardından MS 5-6. Yüzyıllarda geçmişte Trak mabedi de olan bir Roma tapınağının yıkıntıları üzerine bir manastır inşa edilmiştir. İstanbul’un fethinin ardından Osmanlılar tarafından yıkılan manastır 1467-71 yılları arasında yeniden yapılmış, 1620’lerde Kazak korsanlara sığınak olduğu için 1629 yılında tekrar Osmanlı donanması tarafından yıkılmıştır. 1877-78 Osmanlı-Rus savaşı sırasında Rus ordusunun hastane olarak kullanıp, koleradan ölen askerlerini gömdüğü adaya Fransız mühendisler 1884 yılında bir deniz feneri inşa etmiştir.

2. St. Peter Adası[3], Kuş Adası: Bulgaristan kıyısında yer alan Sozopol körfezinde St. İvan adasının yanı başında bulunan, deniz seviyesinden 9 m yukarıda 0,025 km² yüzölçümüne sahip küçük bir adacık olup, 19. yüzyıl öncesi hiçbir kaynakta bahsinin geçmemesi yakın zamanda yanı başındaki St. İvan adasından ayrıldığını düşündürmektedir. Doğusunda Milos ve Gala adlı 2 kayacağının bulunduğu adada yapılan yüzey araştırmalarında bir şapel ve antik çömlek parçaları bulunmuştur.

3. St. Anastasia Adası[4], Bolşevik Adası: Bulgaristan sahilinde Chernomorets’in 1.5 km açığında, deniz seviyesinden 12 m yükseklikte 0.022 km² yüzölçümüne sahip bir ada olup adını üzerinde bulunan ve 19. Yüzyılda restore edilen bir Ortaçağ manastırından almaktadır. Yapı, 1923 yılında hapishaneye dönüştürülerek 43 komünist mahkûmu ağırlamışsa da mahkûmlar 1925’de Sovyetler Birliği’ne kaçmayı başardıktan sonra kaderine terkedilmiştir. 1945’de Bulgaristan’da yaşanan rejim değişikliğinin ardından adı “Bolşevik Adası” olarak değiştirilen adanın üzerinde bir deniz feneri ile turistlere yönelik küçük işletmeler bulunmaktadır.

4. Berezan[5] Adası, Pirezin Adası, St. Aitherios: Ukrayna sahilinde Dinyeper nehrinin haliç girişinde bulunan 900 m uzunluk ve 320 m genişliğine sahip küçük bir ada olup, eski bir Yunan kolonisidir. Ayrıntılı bilgi için Bkz. İskitya

5. St. Kyrikus Adası[6], Kirik Adası: Bulgaristan sahilinde Sozopol’dan 150 m açıkta 0,03 km² yüzölçümüne sahip, deniz seviyesinden 15 m yükseklikte bir ada olup, adını üzerinde bulunan bir Ortaçağ manastırından almıştır. 1925 yılında adaya yetimlerin kabul edildiği bir balıkçılık okulu inşa edilmişse de yapı 1936 yılından sonra deniz kuvvetlerinin kullanımına sunulmuş, 2000’lerde ise askerden arındırılarak sadece deniz turizmine amaçlı kullanımına izin verilmiştir.

6. Peuke[7] Adası: Antik metinlerde[8] Tuna nehrinin Hireon Stoma (Kutsal Ağız) adlı deltası üzerinde bulunduğu hatta Rodos adası boyutlarında olduğu bildirilen bir ada olup, bugün yok olmuş, muhtemelen kara ile birleşmiştir. Orijinal halkı Trakyalı olan Peuke adasında hüküm süren Triballi kralı Syrmus MÖ 330’da Büyük İskender tarafından yakalanmış[9], beraberinde 3 bin Triballi öldürülürken geri kalanlar adayı boşaltmışlardır. MÖ 2. Yüzyılda Germen-Kelt karışımı bir halk olan Bastarneler yerleşmiş zamanla adlarını adayla özdeşleşecek şekilde “Pekuni” olarak değiştirmişlerdir. MS 395–410 arasında hüküm süren Vizigot kralı Alaricus’un doğum yeri olan ada civarındaki Ongal bataklığında Bulgar lider Asparuh 680’de IV. Konstantin komutasındaki Bizans ordusunu yok ederek ilk Bulgar kralı olarak tahta çıkmanın ve Bulgarların bugünkü yaşam alanlarına yerleşmesinin yolunu açmıştır.

7. Leuke Adası, Fidonisi, Akhilleus Adası, Zmiyini, Yılan Adası

8. St. Thomas[15] Adası, Yılan Adası: Bulgaristan sahilinde 0,012 km² yüzölçümüne sahip bir ada olup, ilk adını bir zamanlar üzerinde bulunan şapelden sonraki ise çevresinde yaşayan gri su yılanlarından almıştır.

9. Kale Adası, Fatsa Adası: Ordu ile Fatsa arasında sahilden 2 km açıkta yaklaşık 0,01 km² yüzölçümüne sahip bir ada olup, geçmişte ada ile Fatsa kenti arasında bir yeraltı tüneli olduğu söylencesi anlatılmaktadır.

10. Hoynat Adası, Akkuş Adası: Ordu Perşembe ilçesinin Ramazan köyü civarında sahilden yaklaşık 100 m açıkta yaralan küçük bir adacık olup, üzerindeki taş kalıntılardan bir zamanlar Vital Cuniet’in de bahsettiği bir kaleye ev sahipliği yaptığı sanılmaktadır. Türkiye Doğa Derneği tarafından nesli tehlike altında olan kuş türlerinin[16] önemli populasyonlarını barındıdığı için “Önemli Kuş Alanı” ilan edilmiştir.

11. Giresun Adası, Arethias, Puga, Ayfuga, Areos Nesos

12. Kefken Adası, Apollonia, Thynia, Kirpe, Karpeia, Daphnousias, Finogia

13. Amastris adası, Tavşan Adası: Amasra limanının 150 m kadar açığında yer alan adacık üzerinde Roma döneminden kalma bir tapınağın kalıntıları bulunmaktadır. İmparator II. Justinianus, Konstantinopolis piskoposu Kallinikos’u kör ettirtip Roma’ya sürgüne gönderirken yerine o güne dek Amastris adasında münzevi bir hayat sürmüş rahip Kyros’u atamıştır. Adanın doğu ucunda bulunan kaya oyuğundan geçirilen hastaların iyileşeceğine inanılmakta olup, yakın zamana dek sandallara bindirilen hastalar buraya götürülmekteydi.

14. Skopelos, St. Peter, Gazibey Kayası: Sinop Boztepe Burnu’ndan 2.7 km açıkta yeralan küçük bir kayalığın adıdır.

15. Panavra Adası: Trabzon Akçaabat limanından yarım mil açıkta deniz seviyesinden 10-15 kulaç aşağıda büyükçe batık bir adanın adıdır[37]

16. Fırın Adası: Tirebolu burnunun 2 mil kadar doğusunda sahilden 3 gomine[38] açıkta yer alan bir kayalığın adadır.

17. Eya Adası: Poti civarında Karadeniz’e dökülürken göllenen Rioni nehri üzerinde geçmişte bulunduğu rivayet edilen bir ada olup, üzerinde bir kale olduğu sanılmaktadır.[39]

18. Suka Adası: Anapa’dan 36 mil mesafede yer alan Soğucak limanı önünde Mit nehrinin döküldüğü yerde bulunan küçük adacığın adıdır.[40]

19. Giana Kayaları: İstanbul Boğazı’nın Avrupa yakası çıkışında Rumeli feneri önünde bulunan büyük kayaların adı olup en büyüğü “Roke Taşı” veya “Bavonare” olarak adlandırılmaktadır. 19. yüzyılda Bıjışkyan bu kaya üzerinde Pompeus, Adrianus veya Augustus’un diktirdiği bir sütuna asılı kitabenin bir parçasının gördüğünü bildirmiştir.[41]

20. Kastron Adası: Şile limanı girişinde yer alan “Aya Anna” ve “Vurtuna” kayalarından açığında yer alan, güneydoğusunda 12x12x15 m ölçülerinde bir kale kalıntısını barındıran bir kaç yüz metrekarelik konik formdaki adacığın adıdır.[42]

21. Sakalin Adası: Geçmişte Büyük ve Küçük Sakalin adıyla bilinen Tuna deltası önündeki iki adacığın (Sacalinu Mare ve Sacalinu Mic) birleşmesi sonucu ortaya çıkan yeni bir ada olup, Romen hükümetince ekolojik rezerv bölgesi ilan edilmiş ve insan yerleşimi yasaklanmıştır.

22. Symplegades, Fanari,  Cyaneae Insulae

Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016

Notlar

[1] Bulgarca остров св. Иван

[2] Pliny, Naturalis Historia IV, XIII,92

[3] Bulgarca остров св. Петър

[4] Bulgarca остров св. Анастасия

[5] Ukraynaca Березань

[6] Bulgarca остров св. Кирик

[7] Yunanca “πεύκη” çam ağacı kelimesiyle ilişkili olmalıdır

[8] Arrian 1.3; Pliny, 4. 13. 92

[9] Papazoglu, 1978: 73

[10] Yunanca Λευκός

[11] Ukraynaca Острів Зміїний, Romence Insula şerpilor

[12] Ukrayna Parlamentosu, mahkemenin ardından 03 Mart 2009 Salı günü “Ukrayna’nın haklarını gerektiği gibi savunmadığı” gerekçesiyle Dışişleri Bakanı Vladimir Ogrizko’yu görevden almıştır.

[13] Pliny, 4. 13. 92

[14] Yunanca leuke “beyaz kavak”, İbranice libneh “beyaz”

[15] Bulgarca остров св. Тома

[16] Adada nesli tükenmekte olan 90 çift tepeli karabatak (yöresel adı “kukarina”)  tespit edilmiştir.

[17] Yunanca Άρητιάς veya Άρεώνησος (Anonim Periplus, 36; Arrian, 24)

[18] Delatte, 1947: II, 31

[19] Pliny VI, I, 12

[20] Bryer ve Winfield, 1985: 134

[21] Yunanca Ἐλεούσα. Ortodoks Hristiyanlıkta Meryem Ana’nın çocuk İsa’yı yanağına yaslar formda tasvir edildiği bir ikonun adıdır.

[22] Cuinet, 1890-5: I, 75; Triantaphyllides, 1866: 82-83

[23] Miller, 1968: 107

[24] Evliya, 2008: 95-6

[25] Milliyet Gazetesi, 21.05.1974 s. 1

[26] Rasim, kıyı ile ada arasındaki mesafenin 2-3 gomina (1 gomina: 185,22 m) olduğunu bildirmiştir (Rasim, 1930: 99)

[27] Skylax, Periplus, 75, II

[28] Majeska, 1984: 88

[29] Clavijo, 1859: 51

[30] Örneğin 1957 yılında gemicilerin ifadesiyle 50 yıldır görülmeyen şiddette ani bir fırtına çıkmış adaya sığınan gemici sayısı 200’ü bulmuş, fırtına uzayıp, yiyecekler bitince açlık tehlikesiyle yüzyüze gelen denizcilere Kızılay’ın temin ettiği bir uçakla motorlara 40 metreden yiyecek atılmıştır (Milliyet Gazetesi, 08.12.1957 s. 1)

[31] 3 Mart 1987’de Çanakkale’den getirdiği çimentoyu Ereğli limanına boşalttıktan sonra boş olarak geri dönen Hamdi İsmet gemisinin Kefken civarında batması yakın tarihli kazalardan birisi olup, 7 denizci kaybolmuştur (Milliyet Gazetesi, 17.03.1987 s. 3)

[32] Milliyet Gazetesi 31.12.1950 s. 2; 06.08.1961 s. 2; 11.08.1963 s. 7

[33] Milliyet Gazetesi, 22.03.1964, s. 2

[34] Rasim, 1930: 99

[35] Milliyet Gazetesi, 12.11.1955 s. 2; 18.09.1986 s. 13

[36] Milliyet Gazetesi, 21.01.1967 s. 3

[37] Rasim, 1930: 48

[38] 3 gomine = 555 m (3 X 185 m)

[39] Bıjışkyan, 1998: 144

[40] Bıjışkyan, 1998: 154

[41] Bıjışkyan, 1998: 205

[42] Adamantidu ve Papastratos, 2010: 106