Karadeniz Tarihi

Sohum (Sebastopolis, Tskhumi, Aqwa) ve Tuapse

Makale: Özhan Öztürk

Sebastopolis’in ardılı olup, İskurçe’den 12 mil uzaklıkta yer alan Sohum kentinin (Abhazca: Аҟəа / Akva; Gürcüce: სოხუმი / Sohumi; Rusça: Сухум / Suhum) adının orijini belirsiz olmakla birlikte Sebastopolis yerine Osmanlı döneminde kullanılmaya başlandığı bilinmektedir.

Sohum Kelimesinin anlamı
Sukhumi Harbor
Sohum Limanı, Abhazya

Osmanlı kayıtlarında Sohum kalesi olarak geçmesine atfen Türkçe “su” + “kum” etimolojisinin yanı sıra Svanca Tskhumi “sıcak” veya Gürcüce “gürgen ağacı” kelimeleriyle de açıklanmak istenmiştir. Rusların eline geçen kent Sukhum olarak adlandırılmışsa da 16 Ağustos 1936’da Gürcü ağzına uygun olarak Sukhumi olarak değiştirilmiştir. 4 Aralık 1992’de bağımsızlığını ilan eden Abhaz meclisinin kararıyla yeniden Sukhum[1] olarak adlandırılmıştır. Bununla

View of the mountain Chernjavskaya, Sukhumi 1899
Chernjavskaya Dağı Manzarası, Sohum 1899. Abhazya

birlikte Sohum kenti Abhaz söylencelerinde Abhazca “su” anlamına gelen Aqwa olarak geçmektedir.

Sohum Tarihi

MS 536’da I. Justinian döneminde kalesi restore edilen, 736’da Araplar tarafından yağmalanan kent 12-13. yüzyıllarda Gürcü krallığının altın yıllarını yaşadığı günlerde Avrupalı tüccarların

View on the city with sea Sukhumi
Sohum Limanı, Abhazya

gözde ticaret merkezlerinden birisi olmuş hatta 14. Yüzyıl başlarına dek bir Ceneviz ticaret merkezi de faaliyet göstermiştir. Osmanlı donanması 1451’de kenti kısa süreliğine ele geçirmişse de Abhaz ve Megrel beylerinin iç çekişmeleri sırasında ancak 1570’lerde Osmanlıların eline geçmiş ve kalesi takviye edilmiştir. Osmanlı-Rus savaşları sırasında 1810’da Rus donanmasının saldırısına maruz kalan

Sanatorium of NN Smetskiy, Sukhumi Abkhazia
Smetskiy Sanatoryumu. Sohum, Abhazya

kent 1847’de Rus Çarlığı’na bağlanmış, 1877-78 savaşında ise kısa bir süre için Osmanlı ve Abhaz-Çerkez Müslüman direnişçiler tarafından kontrol edilmiştir. 1917 devrimi sonrasında kaos yaşanan bölgede Mayıs 1918’de kısa süreli bir Bolşevik hükümeti kurulmuşsa da, önce Gürcü cumhuriyeti kurulmuşsa da 4 Mart 1921’de Gürcü direnişçileri yenerek kente giren Kızıl Ordu Sohum ve civarını Sovyetler’e bağlamıştır.

1989 Abhaz ayaklanması sırasında Sohum Gürcü-Abhaz çatışmasının ortasında kalmış, 1992-93 yılları arasında Abhaz milisler tarafından kuşatılan kentte çok sayıda sivil kayıp verilmiş, 27 Eylül 1993’de Ahbazlar Rus ordusununda desteğiyle kentte yaşayan Gürcüler’e etnik temizlik yaparak 250 bin göçmenin bölgeyi terk etmesini sağlanmıştır. Böylece 1989’da 120 bin olan Sohum nüfusu 2003’de 43,716’a düşerken Abhazlar demografik çoğunluğu yakalamışlardır.[2]

Sohum Tarihi Yapılar

12. yüzyılda Gürcü kraliçesi Tamara döneminde inşa edilen Beslet köprüsü, Roma

Beslet köprüsünde Gürcü Kraliçesi Tamara’ya ait yazıt (Fotoğraf: Wikipedia)

surları, 11. Yüzyılda Bagratlıların inşa ettirdiği kale, Megrel ve Abhaz prenslerin kaleleri, 14. Yüzyıl Ceneviz kalesi, 18. Yüzyıl Osmanlı kalesi, John Chrysostom’un mezarını barındırdığına inanılan 11. yüzyıl Kaman kilisesi Sohum’un önemli tarihi yapılarıdır.

Tuapse

Tuapse[3], Rusya Federasyonu’nun Krasnodar Krai  vilayetinde Gelencik’in güneyinde Soçi’nin kuzeyinde yer alan bir sahil kentinin adıdır. Antik Zygi ve modern Adige halkının anavatanı olan yerleşim de Rusların 19. yüzyılda Müslüman Çerkezleri göçe zorlaması yüzünden günümüzde ancak 10 bin kadar Şapsug kalmıştır[4]. Rus çarı I. Alexander (1777-1825) döneminde feth edilen bölgede Müslüman Kafkasyalılar şiddetli bir direniş başlatmış, Kırım savaşını müteakip Osmanlılar 1857-59’da yeniden egemen olabilmiştir. Sovyet döneminde depo ve petrol terminali olarak kullanılan Tuapse, II. Dünya Savaşı sırasında Alman saldırılarından büyük ölçüde etkilenmiştir.

Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016

Notlar

[1] Kril alfabesiyle Сухум

[2] 2003 nüfus sayımına göre Sohum kentinin etnik yapısı Abhaz (56.3%), Rus (16.9%), Ermeni (12.7%), Gürcü- Megrel (4.2%), Rum (1.5%) halklarından oluşmaktadır.

[3] Adige dlinde “İki nehir” demektir.

[4] 2002 sayımına göre kent nüfusu 64,238’dür.