Kimmerler

Kimmerler[1], Herodot’a göre[2] MÖ 8-7. yüzyıllarda Kuzey Kafkasya ile bugünkü Ukrayna ve Rusya’nın Karadeniz sahillerinde Borysthenes ile Tanais bölgeleri arasında yaşarken İskitler tarafından Kafkasya üzerinden Anadolu’ya kovalanan atlı göçebe bir halkın adıdır.

Kimmerler kimdir?

Homeros’un Odysseia destanında Yunan dünyasının sınırlarında yaşayan bir halk, Asur kaynaklarında ülkelerini yağmalayan atlı savaşçılar olarak geçen[3] Kimmerler’e ait en detaylı bilgi Herodot’un “Tarih” adlı çalışmasında verilmiştir.  Kimmerler, MÖ 714 yılında Asur üzerine saldırmışsa da MÖ 705’te II. Sargon tarafından püskürtülmüşler, buna karşın MÖ 696’da Phrygia’yı, MÖ 679’da Hubuschna’yı[4], MÖ 674’de Paphlagonia’yı, MÖ 652’de Lydia’nın başkenti Sardis’i işgal edip ve İon kolonilerini yağmalamayı başarmışlardır. Kimmerlerin Mannae’de ki anayurdu “Gamir” kelimesinin Kapadokya’ya Ermenilerce verilen isim olmasından çıkarımla bu bölgeye yerleştikleri ileri sürülmüştür.[5] Kermenşah Eyalet’inde bulunan eski İran dilinde yazılmış Behistun Dağı yazıtı (MÖ 515) Kimmerlerden bahseden son tarihi belge olup, kitabedeki “Gimirri” teriminin Perslerin İskitleri tanımladığı “Saka” ile eş anlamlı olması Kimmerler ile İskitlerin benzer hayat tarzları ve görünüşlerinin yanı sıra Persler tarafından da aynı isimle adlandırıldığını göstermiştir. Kimi modern yazarlar Kimmerler’in Kolhis ve İber kültürlerinin gelişiminde önemli bir rol oynadıkları ve bölgeye yerleştikleri iddia ederken[6], Trako-Kimmerler adı verilen bir başka kol ise MÖ 8-7. yüzyıllarda Güneybatı Ukrayna ve Orta Avrupa’yı işgal etmiştir.

Trak veya İran dillerinden birisini konuştukları sanılan Kimmerler yeraltı mezarlığı kültürünü Güney Rusya’da geliştirip, buradan eski dünyaya yaymışlardır. Asur kaynaklarında bahsi geçen Kimmerler’e ait isimlerin de etimolojisi yapılmıştır[7]. Asur kralı Esarhaddon’un (MÖ 681-669) kroniklerinde Te-ush-pa-a Eski Farsça Tavis-paya “güç ile yükselmiş” anlamına gelmektedir ve Herodot’un Teipspes olarak andığı isim olmalıdır:

“Eğer Atinalılar’a hadlerini bildirmeşsem bana da Akhaimenes, Teispes, Kambyses, Kyros, Teispes, Ariaramnes, Arsames, Hystaspes, Dareios oğlu demesinler[8]”

Ashurbanipal’ın Marduk’a yazdığı bir duada Ummân-Manda göçebelerinin kralı olarak bahsi geçen Dug-dam-mei (Dugdammê) ise Eski Farsça “Mutluluk veren” olarak çözülmüştür. Tatarca “benim tepem” anlamına gelen[9] Kırım, yarımadanın Antik Çağ’daki adı Taurica’dan[10] daha yenidir ve Kimmerlerin gidişinden sonra verilmiştir. Çoğu araştırmacı Trakları, Kimmerlerin batıya gelen kollarıyla özdeşleştirirken bazı Türk yazarlar Proto-Türkler olduğunu ileri sürmüştür.[11] Yaşlı Pliny’nin Kırım’ın güney kıyısında yaşayan bir halk olarak tanımladığı Tauriler[12] ise Yunanca kaynaklarda Taurica, Taurida veya Tauris adlarıyla geçen Kırım Yarımadası’na adlarını vermişlerdir.

Kimmerler’in Anadolu varlıklarıyla ilgili en önemli sorun haklarından ki bilinenlerin arkeolojik bulgulardan ziyade antik kaynaklara dayanması olup, Kimmerler hakkında günümüze dek yazılıp çizilen herşey tartışmalı bulguların yorumlarından oluşmaktadır. Amasya’da İmirler köyü[13] Yedipelit Mevkinde 1970 yılında yapılan kaçak bir kazıda bulunup, Avrasyalı bir atlı savaşçıya ait olduğu anlaşılan demir kılıç, bronz savaş baltası, bronz ok uçları, at gemi parçası ve diğer bazı bronz eşyalar Amasya Müzesi’nde sergilenmeye başlanmıştır. İskit ve Kimmer eserlerini birbirinden ayırmanın kriterleri ortaya konulmadığına göre bu eserlerin alelacele İskitler ile ilişkilendirilmesi yanlış olup, Gümüşhacıköy’ün eski adının Kimmerler’i andıran “Kimari” olması[14] ve Ş. Dönmez’in Amasya Oluz Höyük kazısında elde ettiği at eti yenildiğine dair bulguları dikkatle değerlendirilmelidir. Yine Amasyalı Strabon’un İskitler’in Zela çevresini istila ettiğinde bir Pers komutanınca mağlup edildiklerini, kazanılan zaferi kutlamak için Zela’da Anaitis tapınağının inşa edildiğini ve her yıl bu tapınakta Skai adlı bir festival düzenlendiğini bildirmesi de ilginç olup, yazarın “İskit” derken Kimmerler’i kastedebileceği ihtimali de gözardı edilmemelidir.

• Kanımca Kimmerler, Amazon efsanesinin de kaynağıdır. Bkz. Amazonlar
• Kanımca İskitler ve Kimmerler Arap mitolojisinde Ye’cûc ve Me’cûc olarak adlandırılan halklar olmalıdır. Detaylı bilgi için Bkz. Atsan Duvarı efsanesi ve Ğumik halkı

Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016

Notlar

[1] Yunanca Κιμμέριοι. Amerikalı yazar Robert E. Howard’ın 1932 yılında yarattığı tufan öncesi dönemde Kimmerya adlı hayali bir ülkede yaşayan Barbar Conan (Conan the Barbarian) adlı hayali roman kahramanı, 1970–1993 tarihleri arasında Marvel Comics tarafından çizgi roman olarak basılmış, üzerine 1982 ve 1984 yıllarında 2 sinema filmi de çekilince Kimmerya adı popüler kültür içinde ölümsüzleşmiştir.

[2] Herodot, Historiae I.6; I.15; I.103

[3] II. Sargon Urartu ülkesi yakınlarında Gamir adıyla bu Kimmer halkın ülkesinden bahsetmiştir

[4] Teuşpa adlı önderin emrinde Gimirri halkının fethettiği Hubuschna, Kapadokya olabilir.

[5] Ermeni kenti Gümrü’nün (Ermenice Գյումրի ) adının Kimmerlerle ilişkili olması ve Anabasis’te Onbinlerin geçtiği Kumari bölgesinin adından kök alması muhtemeldir.

[6] Berdzenishvili ve diğer, 1946: I, 34-36

[7] Harmatta 1996. 182

[8] Herodot, Historiae 7. 11

[9] Tatarca qır “tepe” + ım

[10] Strabon VII.4.1; Herodot IV.99.3

[11] Tarhan, 1979: 355-369

[12] Yunanca Ταῦροι. Pliny, Tauiri’nin yanı sıra Tauri İskitler tanımını da kullanmıştır. (Pliny, Naturalis Historia IV.85)

[13] Gümüşhacıköy’e 5 km mesafede bir Alevi köyüdür.

[14] Yurt Ansiklopedisi, 1982: I, 443