Leonardo da Vinci’nin Hayatı

“Diğerleri hala uykudayken, karanlıkta çok erken uyanan bir adam gibiydi”

Sigmund Freud

Leonardo da Vinci (1452-1519) adını duymayan kalmamıştır sanırım… Çoğu kişi onu Mona Lisa tablosunun daha azı Son Akşam Yemeği freskinin ressamı, edebiyat ve sinemaya ilgi duyanlar gizemli bir şifrenin yaratıcısı, sanat tarihi ve bilim tarihine aşina olanlar ise ilk robotlardan birisini tasarlayan, havacılıktan anatomiye uzanan pek çok alanda gözlem, birikim ve icatları olan bir dahi olarak anacaklardır. Leonardo da Vinci yalnızca büyük ölçüde kendi kendini yetiştiren inanılmaz bir sanatçı olmayıp aynı zamanda felsefe, astronomi, mimarı, mühendislik, kartografya, anatomi, botanik ve matematik alanlarında çalışmış çok yönlü bir bilim adamıydı.

Leonardo, kendi zamanında büyük bir sanatçı olarak övülmesine rağmen, çağdaşlarının onun dehasını tam olarak takdir etmediği ancak aralarında bir yarasanın fizyolojisine ve uçma yeteneğine dayalı bir helikopterin, mekanik dokuma tezgâhı, araba, bisiklet ve çok namlulu silah tasarımlarının da bulunduğu icatlar, gözlemler ve teorilerle dolu düzinelerce gizli defteri ortaya çıktıktan sonra anlaşılmıştır. Dönemin teknolojik imkânları ve çok fazla işe aynı anda koyulması yüzünden başladıklarını bitirmeme sorunu bir kenara koyulursa Leonardo’nun başarısız olduğu alan yok gibiydi. Bununla birlikte Leonardo’nun icatlarının çoğu hiçbir zaman gerçeğe dönüşmemiştir. Aklına gelen muhteşem fikirler üzerinde bir süre çalıştıktan sonra sıkıldığında ya da başka bir ilhamın etkisine girdiğinde yeni bir projeye başlardı. Leonardo, Rönesans dönemi aydınının ete kemiğe bürünmüş mükemmel bir örneği olup, eğer ki çağının çok ötesindeki icat ve hayalleri kendi döneminde gerçekleştirilmiş olsaydı bugün bambaşka bir dünya da yaşıyor olurduk. Rönesans döneminde mevcut kısıtlı kaynaklarla yapılamayan icatlarının modelleri günümüz teknolojiyle modern çağda yapılmış ve neredeyse tümü kusursuz biçimde çalışmışlardır. Bugünkü imkânlarla Leonardo çağında bir dâhinin bilim ve sanat alanlarında neler üretebileceğini düşünmek bile heyecan vericidir.

Çocukluk

Leonardo, 15 Nisan 1452’de İtalya’nın Floransa kenti yakınlarında küçük bir kasabada bir köylü kızıyla, bir noterin gayrimeşru oğlu olarak dünyaya gelmiştir. O dönemlerde insanların kendilerini tam olarak tanıtabilmesi için doğdukları şehrin adıyla anılmaları gelenekti bu yüzden Leonardo, Vinci kasabasında doğduğu için Leonardo da Vinci yani ‘Vincili Leonardo’ olarak biliniyordu. Floransa’nın yaklaşık 50 km doğusunda yer alan Vinci bir zamanlar Etrüsklerin yurdu olup, Orta Çağ döneminde Guidi ailesi tarafından inşa edilen Castello dei Conti Guidi’nin aralarında olduğu çok sayıda tarihi yapıyı barındırmaktadır. Bununla birlikte Leonardo aslında Vinci’nin yaklaşık 3 km uzağında yer alan Anchiano köyünde doğduğu da iddia edilmektedir. Anchiano’da bulunan ve 1980’lerin ortalarında restore edilen bir çiftlik evi Casa Natale di Leonardo olarak adlandırılmış olup, Leonardo’nun çok sayıda tablosu ve bazı eserlerinin kopyalarını barındıran bir müzeye dönüştürülmüştür.

Leonardo, aralarında sınıf farkı olduğu için evlenmeleri yasak olan Caterina adlı 16 yaşında bir köylü kızı ile 25 yaşındaki noter Ser Piero di Antonio’nun oğlu olarak dünyaya gelmişti. O dönemde Toskana’da kölelik yaygın olup, kızın muhtemelen Orta Doğu kökenli bir köle olması muhtemeldir ki başka dinden Hristiyanlığa geçen kadınlar özellikle Caterina adını almaktaydı. Sonuçta anne ve babası sınıflarına uygun birer eş ile evlenirken ilk birkaç yılını annesiyle geçiren Leonardo, 5 yaşında babası Ser Peiro’nun ailesine ait olan Vinci’deki malikânede yaşamaya başladı. Leonardo gayrimeşru olduğu için babasının ayrıcalıklarının hiç birine sahip değildi; hiç bir zaman babasının aile adını yani ‘Leonardo di Ser Piero da Vinci’yi kullanamayacak, asil sınıfın üyesi olamayacak ve noterlik yapması mümkün değildi. Leonardo’nun sıradan bir noter yerine sanatı seçmekte özgür olmasını bu küçük detaya borçluyuz. Leonardo’nun sonradan 12’si babadan 5’i anneden tam tamına 17 üvey kardeşi doğmuşsa da Ser Piero’nun ilk meşru oğlunun Leonardo’dan tam 24 yıl sonra doğması Leonardo’nun Ser Piero malikânesinde sanki gerçek varis oymuş gibi sevgi ve alaka görmesine sebep olmuştur. Leonardo amcası Francesco’nun çiftliğinde uzun süre çalışmış, yeğeninin yetiştirilmesinde son derece etkili olan Francesco vasiyetinde bile yeğenini unutmayacaktır.

Sanatçı eserlerinin çoğunu yalnızca Leonardo biçiminde imzalaması kimi yazarlarca resmi bir statüsünün olmayışına meydan okuyup dünyada kendine has bir yer edinmeye çalışması olarak yorumlanmıştır. Sanatçı baba adını hiç kullanmadan kendisinden sadece Leonardo da Vinci olarak söz ederken çoğu kişi onu ‘Il Florentine’ yani Floransalı lakabıyla tanımaktaydı. Rönesans döneminde üst sınıflar gayrimeşru çocuklarını kabul etme konusunda sıkıntı yaşamazken orta sınıflar muhtemelen elde ettiklerini kaybet me korkusuyla çocukların statüsü konusunda muhafazakâr davranıyorlardı.

Omuz ve boynun yüzeyel anatomisi, 1510 (Royal Collection).

Kariyeri

Çocukluğunda temel okuma-yazma eğitimi muhtemelen babası tarafından sağlanan Leonardo üniversite eğitimi alıp noterlik mesleğini seçemeyecek böylece orta sınıfa dâhil olma fırsatına sahip olamayacaktı. Leonardo eğitimini kendi kendine Latince, matematik, insan anatomisi ve fizik öğrenerek sağlayacak, babasının izinden gitmeye mecbur olmadığından yeteneklerini keşfedip geliştirme şansına sahip olacaktır. Bununla birlikte babası sanatsal yeteneğini takdir ettiği oğlunu 1470’de Floransa‘nın ünlü heykeltıraş ve ressamı Andrea del Verrocchio’nun yanına çırak olarak vermiş, Leonardo çıraklıktan önce muhtemelen bir süre garzone olarak da çalışmıştır. Kuyumculuk, oymacılık, müzik ve diğer sanatlarda da usta olan Verrocchio’nun atölyesinde Botticelli, Fiorenzo di Lorenzo, Peruguino ve Lorenzo di Credi gibi pek çok ünlü sanatçının yetiştiği düşünüldüğünde Ser Piero’nın kararının doğruluğu ortaya çıkmaktadır. O dönemde Floransa’da sanatkârların sosyal statüleri yüksek olmakla kalmayıp, saygı görüyor ve rahat bir hayat sürecek kadar para kazanabiliyorlardı.

Rönesans dönemi Floransa’sında elliden fazla taş işleme atölyesi ve neredeyse otuz resim atölyesi vardı ki bunlara o dönemin akademileri demek doğru olacaktır. O dönemde boya satan dükkânlar yoktu; ressamlar boyalarını kendi hazırlamak zorundaydı. Leonardo çıraklık döneminde bitki ve minerallerden boya hazırlamayı, çeşitli boyaları karıştırarak yeni renkler elde etmeyi, ahşap paneller üzerine resim yapmanın temellerini, bronz dökümü yapmayı ve daha nice beceriyi öğrenmiştir. Orta Çağ’da tutkallı su ile boyanın, çoğu zaman yumurtanın akıyla karıştırılması suretiyle elde edilen boya türü olan tempera tekniği kullanılmaktaydı. Leonardo ise kaynama aşamasında suya balmumu ekleyerek ve topraktan elde edilen pigmentleri keten tohumu yağıyla karıştırarak yağlı boya üretim tekniğini geliştirmiş olup, tempera tekniğinde pek mümkün olmayan ince renk çeşitliliklerine imkân verdiği için resimlerinde yağlı boyayı tercih edecektir.

İsa’nın Vaftizi (Andrea del Verrocchio ve Leonardo da Vinci), 1475 ( Uffizi Galerisi).

Muhteşeme Yeteneği Ortaya Çıkıyor

Verrocchio talebesinin engin kabiliyetini kısa sürede anlamıştır. O dönemde müşteri stüdyoya bir sanat eseri sipariş verdiğinde usta ve çıraklar el birliğiyle bitirmeye çalışırdı yani bir eserde birden çok kişinin emeği söz konuydu. Floransa San Salvi Kilisesi keşişleri Verocchio’nun stüdyosuna bir tablo siparişi verdiğinde sonradan İsa’nın Vaftizi (1472-1475) olarak adlandırılacak tabloda Verocchio İsa ve Vaftizci’yi tempera tekniğiyle resmederken Leonardo’nun yüz ifadesi, saçları ve kıyafetleri en ince ayrıntısına kadar resmedilen bir meleği yağlıboya tekniği kullanarak eklediği anlaşılmaktadır. 16. Yüzyıl sanat tarihçilerinden Giorgio Vasari Leonardo’nun biyografisinde Verocchio’nun melek figürünü gördüğünde bir çocuğun kendisinden daha iyi resim yaptığını anlayınca öfkelendiğini ve o günden itibaren bir daha eline fırça almamağa karar verdiğini iddia etmiştir. Leonardo 1472’de daha 20 yaşındayken Floransa ressamlar loncası da Vinci üyeliğine kabul edilmişse de 1478’de bağımsız bir usta olana kadar Verrocchio’nun stüdyosunda kalmıştır. Leonardo’nun ilk bağımsız resim işi Floransa’daki Palazzo Vecchio’daki St. Bernard Şapeli için 1478 yılına ait olsa da bilinen en eski eseri kalem ve mürekkeple yaptığı bir manzara çizimi olup, 1473 senesine aittir.

1476’da Leonardo ve üç genç erkek o dönem idamına yol açabilecek ciddi ‘sodomi’ suçlamasıyla yargıç önüne çıkmışlarsa da delil yetersizliğinden serbest kalınca bir kaç yıllığına ortadan kaybolmuştur.

Gran Cavallo‘nun ayrıntılı planları, 1490 (Web Gallery of Art).

Bitirilemeyen Projeler

Leonardo 1481-2 civarında Floransa’daki San Donato manastırından aldığı ilk siparişi ‘Akil Adamların Hayranlığı’ tablosunu boyamaya başlamışsa da hem bu hem de St. Bernard Şapelindeki işlerini yarım bırakmak zorunda kalmıştır çünkü Sforza ailesi himayesinde çalışmak üzere Milano‘ya taşınmıştır. Aile, hanedanın kurucusu Francesco Sforza’yı onurlandırmak için ‘Gran Cavallo’ veya “Leonardo’nun Atı” olarak adlandırılan bronzdan 16 metrelik yüksekliğinde atlı bir heykelini yapmasını istemişti. Leonardo, 12 yıl üzerinde çalıştığı muhteşem heykelin kil modelini 1493’te sergilenmeye hazır hale getirmişse de savaş hazırlığı sırasında heykel için ayrılan bronz top yapımında kullanılınca bitirilemedi. 1499’da Sforza dükünün iktidarı kaybetmesinin ardından şehir Milano Fransızlar tarafından işgal edildiğinde işgalciler kil heykeli yıkmışlardı.

Son Akşam Yemeği ve Mona Lisa

Leonardo’nun resim ve heykellerinden çok azı günümüze ulaşabilmişse de özellikle iki eseri dünyanın en ünlü sanat eserleri arasında yer almıştır. Bunların ilki Leonardo’nun Milano’da ki Santa Maria delle Grazie Manastırı’nın yemekhanesi için 1495-1498 yılları arasında yaptığı sıva üzerine tempera ve yağlı boya duvar resmi “Son Akşam Yemeği” aynı zamanda sanatçının hayatta kalan tek freskidir. 1499’da Milano’dan ayrılmak zorunda kalan Leonardo, önce Venedik‘e, sonra da Floransa’ya gitmiş burada çizdiği pek çok portreden birisi ikinci şaheseri olarak öne çıkmıştır: Asırlar öncesinden gizemli hafif gülümsemesine aşina olduğumuz, günümüzde Paris kentindeki Louvre Müzesi‘nde sergilenen “Mona Lisa” adıyla da bilinen “La Gioconda” (1503 ile 1506).

Ölümü

Leonardo, 1506’da beraberinde ölümüne kadar yanında en yakın arkadaşı olarak kalacak genç aristokrat Francesco Melzi de dâhil olmak üzere bir grup öğrencisiyle Milano’ya döndü. Bu sefer geçmiş işvereni Dük Ludovico Sforza’nın rakibi Gian Giacomo Trivulzio idi ki o da kendisinden atlı bir heykel oymasını istemekteydi. Leonardo, siyasi ortamı sertleşen Milano’dan ayrılıp Roma’ya gitmeden önce şehirde 7 yıl geçirmekle birlikte bu heykel de tamamlanamadı. 1516’da, Roma’da 3 yıl kaldıktan sonra Fransa kralı I. Francis’in ‘kralın ressam ve mühendisi’ olması teklifini kabul ederek Fransa’da Amboise yakınlarında Cloux şatosuna yerleşmişti. 3 yıl sonra 2 Mayıs 1519’da 69 yaşındayken ölen Leonardo yakınlardaki Saint-Florentin kilisesine gömülmüşse de sonradan Fransız Devrimi sırasında kilise tahrip edildiği için mezar yerini tespit etmek mümkün değildir.

Vitruvius Adamı, ünlü ressam Leonardo da Vinci’nin günlüklerinin birinde bulunan, aldığı notların yanında çizdiği bir eskizdir. 1492 yılında yapıldığı düşünülmektedir. 35 cm x 26 cm

Leonardo da Vinci, görmenin insanlığın en önemli duyusu olduğuna ve hayatın tüm yönlerini tam olarak yaşamak için nasıl göreceğini bilmenin (‘saper vedere’) gerekliliğine inanıyordu. Leonardo’nun doğa, mekanik, anatomi, fizik, mimari, silah gibi o kadar çok ilgi alanı vardı ki biraz da bu yüzden çok sayıda resim ve projesini tamamlayamamıştır. İnsan vücudunu en ince detaylarına dek inceleyen Leonardo, dönemi için olağanüstü anatomi çizimleri yapmış olup, günlüklerinin birinde bulunan, aldığı notların yanında çizdiği ideal insan vücudu oranlarını yansıtan Vitruvius Adamı adlı karakalem çizimi (1492) günümüzde İtalya’nın 1 euro’luk madeni parası üzerinde kullanılmıştır.

Leonardo’nun Uçan makinesi, 1487 (Institut de France).

Leonardo’nun sfumato tekniğinin kullanımına ilişkin mükemmel bir örnek olarak kabul edilen Kayalıklar Bakiresi adlı resmi ise 1483-86 aralığında küçük farklılıklarla iki kez yapılmış olup, günümüzde birisi Louvre Müzesi’nde diğeri Londra‘da sergilenmektedir.

1490’ların başlarında tuttuğu defterlerindeki not, çizim ve yorumları bugün müze koleksiyonlarında muhafaza edilse de yaşadığı dönemden asılar sonra yayınlanmışlardı. Bir sanatçı olarak çok saygı görmesine rağmen, Leonardo’nun bilimsel fikirleri ve icatları çağdaşları arasında çok az ilgi görmüş, Rönesans dönemindeki bilimsel ilerleme üzerinde çok az etkili olmuştur. Leonardo solak olmasının yanı sıra sayfa boyunca sağdan sola, öne doğru yazdığından notları uzun süre okunamamıştır.

Microsoft’un kurucusu Bill Gates 11 Kasım 1994’te Da Vinci’nin not defterlerinden birisi olup, hidrolik, jeoloji, astronomi üzerine bazı çalışmalarını ve Galata Köprüsü ile ilgili taslaklarının yer aldığı Codex Leicester’ını satın almak için New York’taki Christie’nin müzayede evinde 30.802.500 dolar ödemiştir. Ünlü işadamı bu esere herkesin ulaşmasını istediği için onu Windows’un duvar kâğıdı ve ekran koruyucusu kütüphanesine eklemiştir.

Louvre’dan çalnıp İtalya’ya kaçırılan 1914’te Mona Lisa Paris’e döndüğünde…

Leonardo’nun az bilinen bir yönü lir ve flüt çalması ve son derece iyi şarkı söylemesinin yanı sıra 2013’te ortaya çıkan bir çeşit klavsen-viyola karışımı enstrüman çizimi yapmasıdır. En ünlü eseri Mona Lisa’nın 1911’de resmin İtalya’ya ait olduğunu düşünen eski bir çalışan tarafından Louvre’dan çalınması ise ayrı bir yazının konusudur ki okumak için tıklayın

https://www.youtube.com/watch?v=O4O13pzK8ns

Leonardo Da Vinci’nin Muhteşem Eserleri hakkında bilgi edinmek için tıklayın (her biri ayrı bir sayfada açılmaktadır)