Makale: Özhan Öztürk
Kilyos (Kumköy), Karaburun’dan 18 km mesafede eski bir balıkçı köyü ve tarihi bir kaledir. Polybius’un Brennus liderliğinde yurtlarını terk eden Kelt kabilelerinin Asya’ya geçmeyen bir kolunun Bizantium kenti civarında yerleştiği, buradaki Traklar’ı egemenlikleri altına alarak Tyle[1] adlı bir kent kurarak, Bizans’ı tehdit ettiklerini bildirmiştir.
Bizanslılar önce diğer elçiler göndererek Yunan kentlerinden yardım istemişler,
kaderleriyle baş başa bırakılınca gemilerinin Karadeniz’e çıkabilmesi için Keltler’e yıllık haraç vermek zorunda kalmışlardır.[2] Bizanslı Stephanos, Tilis[3] adıyla andığı kentin Haemus yakınlarında bulunduğunu bildirmiş olup William Smith başta olmak üzere çeşitli yazarlarca Kilyos mevki ile özdeşleştirilmiştir. Bıjışkyan, Spaha deresi yakınlarındaki bu köyün zamanında Fria adlı bir kent bulunduğunu bildirmiştir ki[4] aynı kentten bahsediyor olmalıdır.
Askeri bölge sınırlarında yer alan Kilyos kalesi MS 4-5. Yüzyılda eski Bizans kalesinin yerine 14. Yüzyılda Cenevizliler tarafından yapılmış, I. Abdülhamid (1782) ve II. Mahmut (1826) dönemlerinde onarılmıştır. Kapısı üzerinde II. Mahmud’un tuğrasını bulunan kale, tarihi bir sarnıç ile 3 su terazisi ve 8 top[5] ev sahipliği yapmakta olup, civarında 26 m yüksekliğinde, 5.4 m genişliğinde bir anıt çınar ağacı, İngilizlerin İstanbul’u işgal sırasında Boğaz girişini kontrol amacıyla inşa ettikleri 2 taş iskele, tahsiliye binaları, kayıkhane halen görülür durumdadır. Evliya Çelebi’nin de Boğaz trafiğini kontrol amaçlı kullanıldığını bildirdiği kale, 17. Yüzyılda Don Kazakları tarafından ele geçirilmiş, Kırım savaşı sırasında hastane olarak kullanılmıştır.
Kilyos halkı 19. Yüzyılın son çeyreğine kadar tamamen Rumlardan oluşmakta olup, 1923 Türk-Yunan mübadelesi ile tümü Yunanistan’a gönderilmiştir. Kilyos’a 1877-78 Osmanlı-Rus savaşı sırasında bir miktar Balkan muhaciri yerleştirilmiş, mübadele sonrasında da çeşitli bölgelerden gelen Türklerce iskân edilmiş olup, günümüzde Sarıyer ilçesinin mahallelerinden birisi konumundadır.
Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016
Kilyos Nerede? Kilyos Haritası
Notlar
[1] Yunanca Τύλη
[2] Polybios IV.46
[3] Yunanca Τύλις
[4] Bıjışkyan, 1998: 205
[5] I. Dünya Savaşı sırasında Boğazların korunması için Almanlar tarafından verilen Krupp marka kamalı toplardır.