Ceneviz kolonisi, Ceneviz Mahallesi (İstanbul)

Cenevizlilere ilk ticari imtiyaz I. Manuel Komnenos döneminde (1143-1180) 1155 yılında verilmiş olup, % 4 oranındaki kommerkion vergisini vermemeleri karşılığında bir saldırı durumunda Bizans savunmasına katılma sözü vererek, 1160’da Pisa ve Venediklilere komşu kendi mahallelerini (Ceneviz kolonisi, Ceneviz Mahallesi) oluşturmuşlardır. Bununla birlikte bu ilk yerleşimin ömrü kısa olmuş 1162’de Pisalılar saldırıp yağmalayınca Cenevizliler kenti terk etmek zorunda kalmışlardır.

Ceneviz Kolonisi neredeydi? Fetih öncesinde İstanbul’da Ceneviz mahallesi harita

I. Manuel 1164’de Cenevizlilerle ilişki kurmuşsa da ancak 1170’de yeni bir khrysobull sayesinde Veteris Rectoris (Sirkeci) ile Eugenios kapıları arasında Ceneviz mahallesi yeniden oluşturulmuştur.  Eugenios ve Neorion mahallelerini içeren Ceneviz bölgesi Haliç kıyısında bir iskele ile sonradan Venedikliler‘e geçecek

Botaneiates sarayını da kapsamaktaydı. Venediklilerin 1171’de Ceneviz mahallesine saldırıp yağmalamasının ardından 10 bin Venedikli Bizans topraklarından sürülmüştür. Koloni, Komnenos hanedanı içindeki taht kavgalarından olumsuz etkilenmiştir. I. Manuel’ün Eylül 1180’de ölümünün ardından dul eşi henüz çocuk yaştaki varis II. Alexios’un haklarını korumak için Latinlerden yardım istemiştir. I. Andronikos Komnenos (1183-1185) ise tahtı ele geçirebilmek için halkın dini hassasiyetini kullanarak Latin karşıtı bir ayaklanma başlatmış, Nisan 1182’de Andronikos’a bağlı askerlerin de yardımıyla kentin Latin yerleşimleri yağmalanırken canını kurtarabilen Cenevizliler gemilere binerek kaçmıştır. Cenevizliler yaşanan kaos ortamından gördükleri zarar için 230 bin hyperpyra tazminat talep etmişlerdir.

1186-1191 arasında yapılan görüşmelerin ardından 1192’de Cenevizliler yeniden eski imtiyazlarını elde etmeyi başarmışlardır. Bununla birlikte Cenevizlilerin korsanlığını cezalandırmak isteyen ІІІ. Alexios Angelos (1195-1203) bazılarını tutuklamış ve imtiyazlarını kaldırmıştır. Bununla birlikte Venedikliler’e karşı doğal müttefikler kabul edildikleri için 1201’de yeniden üstelik % 2 kommerkion ödeme imtiyazı almışlardır. 1204-1261 Latin krallığı sırasında Venedikliler Doğu Akdeniz ve Karadeniz’de ticaret tekeli oluşturmayı başarmışlardır. Cenevizliler, 1218, 1228, 1232, 1238, 1251’de büyük güç kazanmış olan Venedik podestası ile çeşitli barış

antlaşmaları imzalamışlarsa da kentteki Ceneviz kolonisinin ticari faaliyet ve etkinliği oldukça azalmıştır. Bu dönemde Cenevizliler Nicaea imparatorluğu ile iyi ilişkiler geliştirmiş, 1261’de Latin imparatorluğunun çöküşünden sonra yeni imparator VІІІ. Michael Palaiologos (1259-1282) ile Nymphaion antlaşmasını imzalayarak eski imtiyazlarını kazanmışlardır. İmparator 1264’den sonra Cenevizlilerin Haliç’in kuzey sahilinde adını üzerinde bulunduğu tepeden alan Galata semtine yerleşmelerini sağlamıştır. 1302 imtiyazıyla Galata tepesinin eteklerinde Pera adı verilen bölgede bir kale inşa etmelerine izin verilmişse de sonradan Galata Kulesi olarak adlandırılacak yapı ancak 1348’de inşa edilebilmiştir.

Peradaki koloni 1275’ten itibaren Ceneviz tarafından seçilen ve Bizans tarafından aynı zamanda elçi olarak da kabul edilip, 24 üyeli bir meclisin başkanı olan bir podestà tarafından yönetilmekteydi. Çok sayıda ofis, banka, ambar ve ticaret ajanının bulunduğu Pera’da ki podesta sadece kentin ticari ve siyasi işlerini değil aynı zamanda Varna, Chilia (Şile), Lycostomo, Mоncastro (Maurocastrum) ve Kefe’de ki kolonileri de yönetmekteydi. Sözgelimi 1387’de Bulgar prensi Dobrotitsa’nın oğlu despot Ivanko Terter ile ticaret antlaşması Pera’da imzalanmıştır. Cenova’dan Pera’ya taşınan girişimcilerden bazıları kendi bankalarını açarken bazıları ise hacmi yılda 200 bin dükayı bulan Karadeniz

ticaretinden pay almak için ticaret ajanı ve noter olarak çalışmıştır. Kırım, Tuna nehri deltası ve Trabzon üzerinden getirilen buğday, balmumu, donyağı, ipek, dokuma,  köle, tuz ve şap gibi mallar Pera üzerinden Avrupa’ya taşınmaktaydı.

1352’de Cenevizliler Osmanlılar ile bir ticaret antlaşması yaparak Manisa’dan şap alım tekellerini onaylatmayı başarmışlardır. Cenevizliler buna karşılık Osmanlı askerlerini 1421 ve 1444’de Hristiyan ordularıyla savaşmaları için taşımıştır. 1453 Osmanlı fethi sonrasında Pera’da varlığını sürdürmesine kendini yönetmesine izin verilen Ceneviz kolonisi

“Magnifica Communità di Pera” 1682’ye dek varlığını sürdürmeyi başarmıştır. Osmanlılar 1463-79, 1499-1502, 1537-1540 ve sonrasında Venediklilerle savaşırken Cenevizliler dışında Floransa ve Dubrovnik gibi diğer ticaret kentleriyle de anlaşarak düşmanını zayıflatmak istemiştir. 1461’de Trabzon, 1475’de Kefe ve sonrasında Karadeniz sahilinin diğer kıyılarını ele geçiren Osmanlılar 16. Yüzyılın ortalarında Ceneviz ve diğer Batı ülkelerine Karadeniz ticaretini kapanmıştır.

Ayrıca Oku: Venedik Kolonisi, Venedik Mahallesi (İstanbul)

KAYNAKÇA

Archivio di Stato di Genova (Archivio segreto): Diversorum Comunis Janue. Regisri 1-21 (1380-1435

Balard, M., « Une marché à prendre: l’invasion occidentale», στο Ducellier, A. – Balard, M. (ed.), Constantinople 1054-1261. Tête de la chretienité, proie des Latins, capitale grecque (Collection Mémoires 40, Paris 1996), s. 190-192.

Day, G.W., «Manuel II and the Genoese: A reappraisal of Byzantine commercial policy in the late 12th century», Journal of Economic History 37.2 (Jun. 1977), s. 291-292

Janin, R., Constantinople byzantine. Développement urbain et répertoire topographique (Paris 1964), s. 250-251.

Mitler, L., “The Genoese in Galata: 1453-1682”, International Journal of Middle East Studies 10: 1 (1979), s. 71-91.