Halkbilim Sözlüğü, Folklor Sözlüğü K (KAR-KILIÇ)
Aşağıdaki Halkbilim Sözlüğü, Folklor Sözlüğü adlı kısa çalışmada efsane, hikaye, gelenek, şarkı, bilmece, söz düzeni hatta yıldızlara ait inanma ve büyüleri bile kapsayan kültür ögeleri maddeleştirilmiş olup, aşağıda K (KAR-KILIÇ) harfi ile başlayan maddeler verilmiştir.
Karagül Dokumadan yapılan geleneksel erkek kalpağının adıdır (Tokat)
Karahisar Horonu Şebinkarahisar yöresinde özgün türküsü eşliğinde, gayet ağır tempoda oynanan, zarif ayak değiştirme figürleriyle ön plana çıkan bir horonun adıdır.
‘Efeler’den bir su içtim kanmadım
Kardeş bana düşman imiş bilmedim.’
Karakıştani Oyuncuların birbirlerine avuç içleriyle vurup uzaklaştığı bir karşılama türünün adı olup, yavaş (giran) ve hızlı (süvik) adlı iki bölümden oluşmaktadır (Siirt).
Karakoncolos 7-19 Aralık tarihleri arasında kış mevsiminin en soğuk günlerinde ortaya çıktığına ve köy evlerini dolaştığına inanılan ayıya benzer tüylü iri bir yaratığın adıdır. Trabzon folklorunda Karakoncoloz’un Yunanca çoğul formu Karakoncilo adıyla seyirlik oyun olarak oynanılmaktadır.
Bkz. Kukeri, Koncoloz, Kara kura, Momoyer, Congolos, Kalikancaros, Ağaç Kişi, Meşe adamı, Germakoçi, Kapre, Arçuri, Berchta
Karakoncul, Karakondjo Cünleri Bulgaristan’da 25 Aralık-6 Ocak arasındaki günlere ‘Mrasni dni’ (Kirli günler) adı verilir ve bu günlerde kötü ruhların evlere musallat olacağına inanıldığından nişan, düğün törenleri yapılmaz ve kapılara ve çocukların elbiselerine sarımsaklar takılarak kötü ruhlardan korunmaya çalışılır.
Kara koyun Ağanın kızına aşık olan bir çobana kızla evlenmesi için yardım eden masal kahramanı bir koyundur. Ağa, susayan sürüyü su içmeye götürüp bir damla su içirmeden geri getirebilirse çobana kızını vermeye söz vermişse de işini sağlama alıp sürüdeki kara koyuna bol miktarda tuz da yalatmıştır. Buna karşın çobanın kavalıyla çıkardığı duygu dolu ezgilerden etkilenen kara koyun su içmeden geri döner (Bingöl).
Karanfil Oyunu orta Anadolu ve Kastamonu yöresinde özgün türküsü eşliğinde tef ve darbuka eşliğinde kına gecelerinde oynanan bir oyunun adıdır.
‘Karanfilin moruna
Ya la la la lay lam
Ölüyorum yoluna
La lay la lam.’
Karataban Azerbaycan’da gece doğan çocukların büyüdüklerinde gittikleri yere uğur getirmeyeceğine, başladığı işlerden hayır gelmeyeceğine inanılır ve bu kişiler karataban olarak tanımlarlardı.
Karate, Karate-do Okinava adalarında doğmuş bir savaş sanatının adı olup, Çin savaş sanatları ile yerli birikimin sentezidir. Japonya’da yayılması özellikle 1921 yılından sonra gelen Okinavalı göçmenler sayesinde olmuştur. Karate kendi içinde üç disiplinden oluşur:
- Kihon: Temel hareketlerin tek başına veya karşılıklı çalışılması
- Kata: Temel hareketlerin önceden hazırlanmış şablon ve savaş senaryolarına göre tekrarı
- Kumite: Hareketlerin serbestçe rakip üzerinde uygulanması
1820 yılında Sokon Matsumura Şuri-te ve Tomari-te adlı iki dövüş sitilini Şaolin (Japonca Şorin Ryu ‘Orman sitili’) savaş sanatıyla karıştırmış böylece karatenin atası ortaya çıkmıştı. Matsumura’nun sanatına Anko İtosu’nun yorumu karateyi yaratmış, İtosu’nun öğrencisi Giçin Funakoşi ise karatenin tüm ülkede tanınması ve yaygınlaşmasını sağlamıştı.
Karate sitilleri:
Şobayaşi, Kobayaşi-ryu, Matsubayaşi-ryu, Matsumura Seito, Matsumura Motobu, Çito-ryu, Şorinjiryu, Şorei-ryu, Şotokan, Şotokai, Goju-ryu, Kyoku Şin, Şorinjiryu, Seido, Vado-ryu, Ueçi Ryu, Şito-ryu, Şu-dokan, Buşido Goju-Ryu, Genseiryu, İs Şin-ryu
Kargılık Efe kıyafetinin bir parçası olup, göğse çaprazlama asılan gümüş işlemeli fişekliğin adıdır (İzmir)
Karındeşen Jack 1888 yılında Londra varoşlarından Whitechapel’de çok sayıda cinayet işleyen seri katil veya katillerin adı olup, bu isim Londra Merkezî Haber Alma örgütüne katil olduğunu iddia ettiği bir mektup gönderen kişinin rumuzuna atfen konulmuştur. Karındeşen Jack’e mal edilen yirmi civarında cinayet olmakla birlikte sadece beşinin aynı kişi veya kişilerce öldürüldüğü ispatlanmıştır.
Söylenceye göre İngiliz Farmasonluğu’nun büyük üstadı olan Galler Prensi’nin oğlu ve tahtın varisi olan Prens Eddy, alt tabakadan bir Katolik olan Annie Elizabeth Crook ile gizlice evlenince, Annie gizlice kaçırılarak bir akıl hastanesine yatırılmış, evlilikten haberdar olan arkadaşları Karındeşen Jack’in kurbanı olmuştur. Modern Çağın en ünlü seri katili kurbanlarının boğazlarını soldan sağa doğru kesmiş, bazılarının bağırsakları dışarı çıkarılarak omuzlarından aşağı doğru sallandırılmıştı. Kurbanlardan Catherine Eddowes Hiram, Union ve Joppe localarının buluşma noktası olan Mithre Hanı’nın önünde öldürülmüş ve kadının kanlı önlüğünün bırakıldığı yerde duvara tebeşirle ‘Juwe’lar hiçbir şey için suçlanamayacak kişilerdi’ yazılmıştır. Bu yazı silinmekle birlikte kaybedilemeyen bir polis raporuna işlenmiştir. Masonik ritüelde Juwe’lar (Jubela, Jubelo, Jubelum) benzeri şekilde öldürülmüş üç değersiz suikastçidir.
Karlar Kraliçesi Andersen’in en ünlü masallarından birine adını veren kahramanın adıdır. Kay adındaki çocuğu kuzeydeki sarayına getirmiş ve yüreğini buza dönüştürerek, evini ve sevenlerini unutmasını sağlamıştır. Küçük Gerda ise her yerde aradığı Kay’i saraya gelerek bulmuş, oğlanı öpünce yüreğindeki buzun çözülmesini sağlamıştır.
Karlavas, Karlavades Sakız adasında karnaval zamanı oynanan seyirlik bir köy oyununun adıdır. Eşeğe ters binmiş olarak köy meydanına gelen ağa (karlavas) meydanın en yüksek yerine oturup yardımcısı Magribi (Arap) tarafından yanına getirilen köylüleri yargılayıp sopasıyla dövmektedir.
| Karlavas (Ağa) oyunu |
| Bir üçüncü çeşitleme de ise iki genç öküz, biri de sürücü olur ve tohum eker gibi yere tuz serper, biri de onun karısı olur, elinde bir sepet bulunur. Adam karısından yiyecek ister, kadın ona makarna ve pilav getirdiğini söyler, ancak sepeti açınca içinden inek pisliği çıkar. O da kadını kovalar, üstüne bu pisliği atar. Bu arada eğlendiriciler gelir. İçlerinden biri ortada ne yapıyorsa ötekiler onu taklit eder. Bu hareketlerden birisi de bacaklarının arasındaki fallusu sanki cinsel ilişkideymiş gibi ileri geri hareket ettirmektedir; buna kadınlar bakarlar, çok gülünç bulurlar. Bir başka oyunda da bir oyun başı seçilir, bir kız da seçilir, ona özel pişirilmiş büyük süslü bir somun verir. Burada da Ağa vardır. Ağa’nın iki yazmanı ve veziri iki de zaptiyesi [zaptiedoi] vardır. Herkes yerini alır, yargılama başlar, ceza para cezasıdır; en çok mecidiye koparabilmeye dayanır. Bu da Paskalya’dan önce sekizinci Pazar, ya da Büyük Perhizden önceki Salı günü olur. Oyunların hemen hepsinin sonunda toplu dans ve toplu şölen olur (And, 1976: 17).
|
Karnali Kadınların kollarına takarak taşıdıkları meyve, yumurta toplamak için kullandıkları geleneksel sepetin adıdır (Trabzon, Rize)
Karnaval Kötü ruhları kovmak amacıyla korkunç maskeler takılarak düzenlenen eğlencelerin genel adı olup, Hıristiyanlık öncesi güneş ve hayvan tapımı inançlarının mirasıdır.
Karşılama Kadın ve erkeğin karşılıklı oynadığı genellikle türkü eşliğinde oynanan oyunlara Anadolu’da verilen isimdir.
Yöreden yöreye değişen ritim, ezgi ve figürlerle oynanılmaktadır. Sözgelimi Doğu Karadeniz bölgesinde 9/8 ölçüsünde, Van yöresinde ise 10/8 ölçüsünde oynanılmaktadır. Yunanistan’da Anadolu karşılamalarına benzer figür ve ritmlerle ‘anti-krystos’ adıyla oynanılmaktadır. Doğu Anadolu’da tef, saz, davul zurna eşliğinde oynanılmaktayken Karadeniz’de kemençe veya davul-zurna ile oynanılmaktadır. Sadece kadın meclislerinde kadın kadına (örneğin İzmir) ya da erkek erkeğe (Tekirdağ) varyasyonları da vardır. Özellikle kadın meclislerinde sadece darbuka veya tef gibi bir ritim çalgısı eşliğinde de oynanabilmektedir.
Kartal Halayı Oyuncuların avlanan bir kartal sürüsünü canlandırdığı bir halk dansının adıdır (Sivas)
Kasap Oyunu Ayakları yer vurarak (Bkz. hora) ve kabadayı/horabaşı adı verilen birbirlerini omuzlarından kavramış bir sıra oyuncunun sağ başındaki kişi tarafından yönetilen halk dansının adıdır (Trakya bölgesi)
Kaseteran Endonezya ve Malaysiya’da hayaletler diyarı adıyla bilinen, ormanın derinliklerinde olduğuna inanılan bir bölgedir. Burada ziyaretçilerin korku dolu gözlerinin önünde orman ruhları dans eder ve yerin altından insanların ayaklarını soğuk dilleriyle yalarlar.
Kaşen Geleneksel Çerkez toplumunda erkeğin evlenmek amacıyla arkadaşlık ettiği genç kızın adıdır.
Kathak Kuzey Hindistan’da yaygın olan Hint ve İslam kültürlerinden etkilenmiş temel Hint danslarından birisinin adıdır.
Diğerleri: bharatanatya, kathakali, manipuri, kuçipudi, orissi
Kathakali Güney Hindistan’da Kerela devletinde yaklaşık 500 yıl önce ortaya çıkmış dans eşliğinde hikâye anlatma sanatının adıdır.
< Hintçe katha ‘hikâye’ + kali ‘oyun, dans’
Dram, dans, müzik ve geleneğin mükemmel uyumunun sergilendiği Kathakali’de oyuncular yüzlerini canlı renklere boyar ve detaylı kostümler giyerek Mahabharatha ve Ramayanadan çeşitli öyküler anlatırlar.
Katahkali’de söylenilen şarkıların dili Malayalam ile Sanksritçenin karışımıdır.
Kathakali aktörü yoğunlaşma ve fiziksel dayanıklılığını Kerala bölgesinin antik savaş sanatı Kalaripayattu çalışarak geliştirmiştir. Aktör Navarasam/Navarasas ‘Dokuz algılama şekli’ adı verilen abartılı yüz mimiklerini ustaca gerçekleştirmek zorundadır.
Bunlar:
- Sringraram (aşk)
- Hasyam (keyif, gülmek)
- Bhayam (korku)
- Karunam (merhamet)
- Rovdram (öfke)
- Veeram (cesaret)
- Bheebalthsam (iğrenme)
- Athbutham (hayret)
- Saantham (sükûnet)
Katır Anadolu’da Hz. İbrahim’in yakılması için odun taşımayı kabul eden tek hayvan olduğu için kısır kalmaya mahkûm edilmiş bir hayvan olduğuna inanılmaktadır.
Katırcağız Kadınlar arasında oynanan bir seyirlik köy oyununun adı olup, bir kızla erkek kıyafetleri giyen bir delikanlının evliliğe giden yolda zekâ ve kurnazlık açısından rekabeti sergilenmektedir (Kırşehir).
Kâtibi 17. yüzyılda yaşadığı ve Sultan Murat’ın Bağdat seferine katıldığı sanılan bir halk ozanının adıdır.
“Kâtibî sabreyle ötesi yakın
Hercaî gözetmez tuz ekmek hakkın
Bîvefa dilbere aldanma sakın
Hemen bir yüzüne gülmesi vardır”
Katovlepi Bazı masallarda bahsi geçen vücudu pullarla kaplı bir boğanın adı olup, Yunanca katavlepo ‘aşağıya bakan’ anlamındadır. İlk olarak Yaşlı Pliny tarafından (Tabiat Bilgisi, 8.77) Etiyopya ve Mısır seyahatinde varlığı kaydedilmiş olup, Gustave Flaubert’in bir kitabında da bahsi geçmektedir.
Kaukas Batı Litvanya’da iyi şans getiren talih ruhunun adı olup, tarla ve ev işlerine yardımcı bir cüce görünümündedir. Kuzey Litvanya’da Puky adıyla bilinip Fin kökenli Maahisetlerin benzeridir.
Kaukis Prusya’da Gnomelara verilen isimdir.
Kaval Bulgaristan, Makedonya ve Anadolu’da daha çok koyun çobanları tarafından çalınan sekiz delikli, ahşap nefesli çalgının adıdır.
Kayalakçı Kız istemeye gidenlere verilen isimdir (Aydın) Bkz. Dünürcü
Kayalık Efelerin giydiği işlemeli çizmelerin adıdır (İzmir)
Kayıkçı Kul Mustafa 17. yüzyılda yaşamış bir yeniçeri şairinin adı olup pek çok kara ve deniz savaşına katılmış, pek çok destan ve koşma yazmıştır.
| Genç Osman Destanı * |
|
İptida Bağdat’a sefer olanda Atladı hendeği geçti Genç Osman Vuruldu sancaktar kaptı sancağı İletti bedene dikti Genç Osman
Eyerleyin kır atımın ikisin Fethedeyim düşmanların hepisin Sabah namazında Bağdat kapısın Allah Allah deyip açtı Genç Osman
Sultan Murat eydür gelsin göreyim Nice kahramandır ben de bileyim Vezirlik isterse üç tuğ vereyim Kılıcından al kan saçtı Genç Osman
Kul Mustafa karakolda gezerken Gülle kurşun yağmur gibi yağarken Yıkılası Bağdat seni döğerken Şehitlere serdar oldu Genç Osman *(Kayıkçı Kul Mustafa)
|
Kayılık Efelerin giydiği püsküllü işlemeli çizmelerin adıdır (Muğla)
Kayış Baldır, Kayış Bacak Anadolu, Azerbaycan ve Irak Türkmenlerinin inanışında ayakları kayıştan olduğu için kendi ayakları üzerinde yürüyemeyen bu yüzden yoldan geçen insanları kandırarak sırtlarına binen, yılana bezeyen üç arşın boyunda iki ayağıyla kurbanının bedenine dolayıp kölesi yapan bir yaratığın adıdır. Irmak kenarında kurbanını bekleyen elsiz ayaksız yaşlı bir adam görünümündedir.
Kaykuz Kaykuz İki ya da çocuğun 16 m uzaklıkta kazdıkları bir çukura ellerindeki bilyeleri fırlatarak oynadıkları bir çocuk oyununun adıdır (Isparta).
Kayon Java adası kukla tiyatrosunda (wayang) dünyadan cennete uzanan dünya ağacını temsil eden, ağaç figürünün adıdır (Kayu ‘ağaç; tahta’)
Kaz oyunu Bir levha üzerine sarmal formda çizilmiş altmış üç bölümde ilerleme amacı güden zar ve taşlar kullanılarak bir oyun türüdür.
Kazak Barı Kafkas kökenli bir oyun olup, olduğu yerde sıçrama ve omuz kırma figürlerini içeren bir Erzurum barının adıdır.
Kazaska Şeyh Şamil oyunu olarak da bilinen bir Çerkez halk dansının adıdır.
Keçe Keçi kılının dokunmadan, dövülmesiyle elde edilen kaba kumaşın adı olup, daha çok Ağustos ayında yapılan kırkımda elde edilen yünler kullanılmaktadır.
Keçi Adam 1. Anadolu Ermenilerinde keçi postu giyen, başına keçi maskesi takmış bir adamın ya da elinde bir sopanın ucuna takılmış keçi başı taşıyan bir çocuğun yağmur yağdırmak amacıyla köy sokaklarında dolaşması, bu sırada evlerden üzerine su atılarak ıslatılması geleneğinin adıdır (And, 1976: 14).
Bkz. Çömçe gelin
- Kriptozoolojinin konusu olan yarı keçi yarı bu insan yaratığın Maryland, Oklahoma, Texas (1969) ve Washington’da (1983) beş defa görüldüğü rapor edilmiştir.
Kefareti Kavum Ölenin günahlarının bağışlanması için kurban kesilmesi adetinin adıdır. Baş sağlığına gelenlere bu kurbanın etiyle yapılmış yemekler sunulmakta, kalan etlerde köyün imamı tarafından yoksullara dağıtılmaktadır (Konya Ermenek)
“Kelle melle hocanın evini belle
But mut hocanın evini tut
Ciğer miğer hocanın emeğine değer
Bacak macak hocanın olacak
Sırt ile sağrı hocaya dosdoğru
Karın altı bacak bunu da hoca almayacak”
Kefiye Omuzdan aşırılarak bele dek örtülen geleneksel kadın başlığının adıdır (Nevşehir)
Kehribar Taşı 1. Baltık ülkelerinde eklem ağrılarını dindirmek için kullanılırdı.
- Çin’de kaplan ruhunun cimleşmiş formu kabul edilmektedir.
- Cadıların büyü ve kötülüklerinden korunmak amacıyla takılmaktadır.
- Eskimo (İnuit) ve Tibet halkları tarafından avda şans getirmesi için taşınmaktaydı.
- Arabistan’da sarılık tedavisi amacıyla küçük kehribar taşlarından yapılmış bilezikler takılmaktadır.
Kekil Kadınların alın bölgesindeki saçlarını düz kesip aşağıya doğru taramasının adıdır (Adana)
Keklik 1. Kekliğin ötüşünün kaşık vurarak, kanat çırpması ve hareketlerinin ise oyunla tasvir edildiği altı ya da daha fazla kişiyle karşılama formunda oynanan bir erkek oyununun adıdır (İçel)
- “Gakkavak” diye bağırarak düşmanlarından saklanmak için çalılıkların arasına saklanmış bir peygamberin öldürülmesine sebep olduğundan, avcılar tarafından kolayca yakalanma cezasına çarptırılmıştır. Yine inanışa göre öldürülen peygamberin kanı üzerine sıçradığından kınalı renge bürünmüştür.
Kekritar Kekri festivali sırasında yüze takılan bir maskenin adıdır.
Kelebek 1. Sibirya’da cadıların kelebek formuna girebildiklerine inanılmaktadır.
- Trabzon’da ilkbahar başlangıcında mevsimin ilk kelebeğini yukarı uçarken görmek o yıl işlerin iyi aşağı uçarken görmek ise kötü gideceğine yorumlanmaktadır.
- Baltık ülkeleri ve Meksika’da ölü insanların ruhu olarak kabul edilmektedirler.
Kelle Avcılığı Güne Amerika ve Güneydoğu Asyalı ilkellerinde uğur ve bereket getirmesi amacıyla düşmanının (ya da bir yabancının) kafasını keserek evine asma geleneğinin adıdır.
Kellebaş Kız tarafının düğün öncesinde akraba kadınlardan birisi vasıtasıyla güvey evine gönderdiği bir sini içerisinde bulunan gömlek, mendil, çorap, iç çamaşırı ve bir sürahi şerbeti gibi hediyelerin adıdır (Van).
Kellepoş Yaşlı kadınların fesin altına giydikleri yumuşaktan kumaştan dikilmiş takkenin adıdır (Konya).
Keloğlan 1. 12. yüzyıldan itibaren yazılı kayıtlarda rastlanan, çoğunlukla yaşlı anasının tek oğlu bazende kendisini döğen ağabeyleri olan çirkin ve kel kahramanın adıdır. Saf ve temiz yüreğine karşın hazırcevaptır, başına gelen talihsizliklere karşın umudunu yitimediği gibi kurnazlığı ve becerikliliği sayesinde tüm kötülüklerin üstesinden gelir. Sırtında heybeli, kel kafalı, yamalı şalvarlı, çoğunlukla yalınayak (bazen çarıklı) tasvir edilir.
Türk mitolojisinde bir kahramanın kel olması onun öteki dünya ile ilişkisinin işareti olup, kafada saç olmaması doğum ve dünyaya geliş ile ilişkilendirilmiş olmalıdır. Kahramanlar kel olarak buldukları güçle dünyalar arasındaki engelleri aşabilirler. Bkz. Kal
2. İs ile yüzüne bıyık çizilmiş elinde sigara ve değnek taşıyan bir kız, yaşlı bir kadın ve genç ve güzel bir kız karakterlerince türküler eşliğinde oynanan bir seyirlik köy oyununun adıdır (Kayseri).
Kemancıların Cenneti, Fiddler’s Green Britanyalı denizcilerin sonsuza dek var olan hayali bir ülke olarak tasvir ettikleri müziğin hiç susmayıp, insanların dans etmekten yorulmadıkları efsanevi bir yerdir.
Kendo Eski Samuray savaş tekniklerinden geliştirilen, antrenmanları bambu sopalarla veya ahşap kılıçlarla (bokken) yapılan geleneksel kılıç dövüşü sanatının adıdır. Muromaçi döneminin başlarında (MS 1390-1600) Japonya’da pek çok Kendo okulu kurulmuştur.
< Japonca Ken ‘kılıç’ + ‘do ‘yol, sanat’
| Düşmandan önce davranmak |
|
Büyük kılıç ustası her zaman çevresinden önce davranır. İyi bir kılıç ustasını yenemezsiniz, çünkü bilinçaltında her gerçek eylemin kökenini görür. Kendo uygulamalarında yaşlı soyluların adeta rastlantı sonucu gibi genç şampiyonların kafasına vuruşunu hala görmek mümkündür. Değişen bir durumu anında saptama yeteneğidir. Düşmandan önce davranmanın 3 yöntemi: 1. Ken No Sen: Saldırarak önce davranmak 2. Tai No Sen: Düşman saldırıken önce davranmak 3.Tai Tai No Sen: Düşmanla aynı anda harekete geçmek
Kaynak: Miyamoto Musaşi, 80
|
Kenne Ortaçağ Avrupa’sında geyik gözü formunda şekillendirilen ve panzehir olarak kullanılan bir taşın adıdır.
Kepez Kına yakılmadan önce güveyin ata bindirilerek kız evinde düzenlenen şenliğe götürülmesi geleneğinin adıdır (Adana)
Kepmen Efelerin çizme giymedikleri zaman çoraplarının üzerine geçirdikleri meşin dizliklerin adıdır (İzmir)
Keramet Evliya kabul edilen kişilerin yaşadıkları süre hatta ölümlerinden sonra gerçekleştirdikleri olağanüstü işlerin adıdır.
Boratav (1984: 43-45), kerametleri 35 kategoride toplamıştır:
- Kendinden üstün kişilere meydan okuma
- Kafirlerin hakkından gelme ve Müslümanları zafere taşıma
- Dinsizlere, saygısızlara, kendisine inanmayanlara olağanüstü işler başararak haddini bildirme
- Ermişlerin kerametini görenlerin durumu başkalarına anlatmalarının ölümlerine neden olması
- Bir kişi ya da topluluğu tehlikeden veya afetten kurtarma
- Masumları haksız cezalardan kurtarma
- Kişilerin kazanç veya mallarını arttırma; bereket sağlama
- Çocuksuz kişilere döl sağlamak
- Hastalıklara şifa bulma
- Evcil ve vahşi hayvanlara söz geçirebilme
- Evcil ve vahşi hayvanlarla konuşup anlaşabilme, koruyuculuklarını üstlenme
- Cansız varlıkları koruma
- Cansız varlıklara söz geçirebilme
- Başka bir varlığa dönüşebilme
- cansız varlıklara can verebilme
- Maddeleri birbirine dönüştürebilme
- Silahların etkisini engelleyebilme
- Tabiat olaylarını yönetebilme
- Zaman, mekân ve maddeye ilişkin bildik kanunların düzeni dışınaçıkabilme
- Aynı anda birden fazla yerde bulunabilme
- Hızla yer değiştirebilme
- Yer değiştirmeden istediğine ulaşabilme
- Uzakları görebilme ve duyabilme
- Başka yer ve hatta dünyalarda cereyan eden olayları istediği kişilere gösterebilme
- Kendisine olağanüstü miktarda mal, mülk, yiyecek, para vs. temin edebilme
- Ölülerle iletişim kurabilme
- Ölüleri diriltebilme
- Geleceği görme
- Ölümünden sonra istediğine görünebilme
- Uçabilme
- Su üzerinde yürüyebilme
- İnsana özgü cinsi isteklerine gem vurabilme
- İnsani ihtiyaçlardan (yeme, içme, uyuma) yoksun yaşayabilme
- Peygamberlerle iletişim kurabilme ve buluşma
- Bedeninin ölümden sonra çürümesini engelleme
- Ölümünden sonra bir yapı altında yatmak istemediğini bildirme
- İnsanın dayanamayacağı test, mücadele ve deneyimlerden yüzünün akıyla çıkabilme
- İstediği anda ölebilme; ölüm zamanını önceden söyleyebilme
- Dilediği kişinin cinsiyetini değiştirebilme
Kerem ile Aslı Sonu trajedi ile biten bir aşkın halk ozanlarınca nesilden nesle aktarılan manzum destanının kadın ve erkek kahramanlarının adıdır. Bir söylenceye göre iki aşığın külleri Kayseri’de Tavas yakınlarındaki bir tepeye gömülmüştür.
İsfahan Şahı ile arkadaş olduğu bir Ermeni keşiş bir zaman, çocukları olursa birbirleriyle evlendirmeye yemin etmişler, yıllar sonra Şahın oğlu (Ahmet Mirza) keşişin ise kızı (Kara Sultan) olmuştur. Çocuklar büyüdüğünde keşiş fikrini değiştirmiş ve bir tesadüf sonucu kızı görüp aşık olan Mirza ile (farklı dinlerden oldukları için) evlenmesine izin vermemiş, kızını alarak uzaklara kaçmıştır. Mirza türlü serüvenlerin ardından kızı bulsa da, babası türlü hilelerle kaçmaya devam eder, sonunda önce erkek sonra kız, aşklarının ateşinden yanıp kül olurlar. Benzer bir destana Azerbaycan folklorunda da rastlanılmaktadır.
Keremet 1. Doğu Rusya’da yaşayan Fin kökenli Kheremis ve Mordvin halklarının inanışında etrafı çitlerle çevrilmiş içinde kahramanların ruhlarının yaşadığına inanılan kutsal orman ve tapınakların adıdır.
- [Fin Mitolojisi] Bir kahramanın öldürüldüğü yere verilen isim olup, ölenin ruhuna saygı için büyük kamp ateşler yakılarak anılırdı.
- [Slav Mitolojisi] Rusya’da ölü kahramanların evi olduğuna inanılan kutsal ormanlara verilen isimdir.
Kermesse Kuzey Fransa, Belçika ve Hollanda’da cemiyet yararına para toplanılan ziyafet, dans ve spor karşılaşmalarının düzenlendiği gelenksel festivallerin adıdır.
< Hollanda dili kerc ‘kilise’ + misse ‘festival’
Kertük Aynı dönemde doğmuş ve iki yaşını geçmemiş kız ve erkek çocukların, loğusa bakma veya beşik düzümü denilen hediye verme zamanlarında birbirleriyle sözlendirme uygulamasının adıdır (Ordu).
Kestane Şekeri Haşlanmış kestanelerin, kabuklarının soyulduktan sonra küçük parçalar halindeki tülbentlere sarılarak üzerine limon sıkılmış şerbet içerisinde bekletilmesiyle oluşturulan geleneksel tatlının adıdır (Bursa).
Keş Doğu Anadolu’da yapı alınmış sütten yapılmış peynirin adıdır.
Keşali Balkan, Orta Avrupa ve Güney Rusya Çingenelerinin inanışında orman ve dağ perilerinin adıdır. İsimlerinin kaynağı keş ‘ipek’ ya da Sanksritçe keśa ‘saç’ olabilir. Sis kralının kızları olan Keşaliler saçlarını vadilerde dalgalandırdıklarında sis oluşturur, saçları bitlendiğinde dolu yağdırırlar. Kış mevsimini mağaralarda geçirir, ilkbaharı guguk kuşlarının müjdelemesiyle ortaya çıkarlar. Keşali, tek bir adamı sevebilir ve ondan çocuğu olursa çocuk doğumunun ardından hemen sonra ölür, bir süre sonra adam da ölür.
Bazen Keşaliler, kendi saçlarından dokudukları insanların gözüne görünmeyen bir elbiseyi (şans elbisesi) küçük bir çocuğa giydirerek çocuğun hayatı boyunca kısmetli olmasını sağlarlar. Keşalilerin kraliçesi Ana adıyla bilinmektedir ve Loholiço kralı ile veliliklerinden dokuz hastalık cini dünyaya gelmiştir. Keşaliler 99 yaşına bastıkları zaman kraliçeleri tarafından Loḫoliço’lara teslim edilir, Loholiçolar ise perilerle önce cinsel ilişkide bulunup ardından onları yerler (Berger, 2000: 61-63; Wlislocki, 1891: 22).
Balkan Çingeneleri ise perilerin insanlarla evlenmelerinin bir yıl içinde yok olmalarına yol açacağına inanmaktadır.
Keşan İpek veya pamuklu kuşatan geleneksel dokumaların adı olup baş örtüsü olarak kullanılmaktadır (Doğu Karadeniz).
Keşiş Tuck Robin Hood’un yakın arkadaşı olan şişman ve neşeli bir rahibin adıdır. 1475’ten sonraki kaynaklarda varlığına rastlanan rahip yay ve kılıç taşımakta, Robin’e zorlu görevlerinde yardım etmektedir. William Copland’ın Robin Hood’un maceraları (The Gest of Robin Hood, 1560) derlemesinde Robin’i kavgada yenince çeteye davet edilen isimsiz bir papaz olarak bahsi geçmektedir.
Keşkek Düğün, bayram gibi özel günlerde büyük kazanlarda pişirilen etli, soğanlı buğday lapasının adıdır.
Kete Çağırma Düğün öncesinde kadınlar arasında düzenlenen, türkülü oyunlu eğlencelerin adı olup geline hediyeler (kete) getirilmektedir (Sinop).
Khullpa Bolivya ev Peru’da yaşayan Aymara halkının inanışında kutsal olduğuna inanılan atalara ait mezarlıkların adıdır.
Kılçar Yünden dokunan şalvarlık kumaşın adıdır (Denizli).
Kılıç Pek çok efsanede kendiliğinden sihirli bir güce sahip olduğuna ve sahibinin güç ve yeteneğini arttırdığına inanılan silahın adıdır.
Kahramanlar ve kendileri kadar ünlü kılıçları listesi:
Ali (Zülfikar)
Agrikan (Trançera)
Angantyr (Tyrfing)
Antar (Djamy)
Arthgallo (Chrysaor)
Beowulf (Hrunting, Nagelring)
Biausdous (Honorée)
Brahma (Asi)
Charlemagne (Flamberge, Joyeuse)
Cuchulainn (Caladin)
Dietlieb (Welsung)
Dietrich von Bern (Nagelring)
Doolin (Merveilleuse)
Ecke (Eckesax)
El Cid (Colada, Tizona)
Fergus (Caladcholg)
Finn mac Cool (Mac an Luin)
Frithiof (Angurvadel)
Gassire (Dama Ngile)
Gwrnach (Dyrnwyn)
Heimdall (Hofud)
Heime (Blutgang, Miming)
Hogni (Dainslef)
Hrolf Krakki (Skofnung)
İring (Waske)
İzanagi (Ame-no-vo-ha bari)
Kanyarundi (İnkoto)
Kari (Can alan)
Kral Arthur (Caleburn, Chastiefol, Excalibur, Marmyadose, Sequence)
Kral Ban (Courchouse)
Koll (Gri Çelik)
Lugh (Answerer, Claidhimh Soluis, Fragarach, Freagarthach, Işık kılıcı)
Manannan (Answerer, Dioltach, Fragarach, Freagarthach)
Mimingus (Mistillteinn)
Mo-li Ch’ing (Mavi Bulut)
Hz. Muhammed (El batar, Da’hul Fakar, Hatef, Medham)
Ogier (Cortana, Courtain, Sauvagine)
Oliver (Glorious, Hauteclaire)
Ortnit (Rosen, Rosse)
Otuel (Corrouge)
Partinal (Grail Kılıcı)
Rhydderch (Dyrnwyn)
Rinaldo (Flamberge, Floberge, Fusberta)
Rogero (Balisardo)
Roland (Durindana)
Sigmund (Balmung, Gram, Nothung, İhtiyaç Kılıcı)
Sir Bevis (Morglay)
Sir Galahad (Taş kılıcı, Tuhaf kılıç, Girdles)
Sir Lancelot (Arondight)
St George (Ascalon, Askalon)
Tethra (Orna)
Thoralf Skolinson (Quernbiter, Ayak mesafesi)
Vişnu (Nandaka)
Wittich (Miming)
Yamato (Kusanagi, Murakumo)
Yorimasa (Şişi-o)
Kılıç Kalkan Oyunu Sekiz-on kişiyle oynanan bir erkek oyunun adı olup, kılıçların 
kalkanlara vurulma sesi ritim olarak kullanılmakta ve altı temel figür ve üç bölümden (selam, yemin, savaş) oluşmaktadır (Bursa).
Temel figürler:
- Askere çağrılıp, uğurlanma,
- Asker katılıp yemin etme
- Kılıç bileme, savaşa girişme
- Savaşın bitişi ve barış
- Barış sırasında tehdit eden hareketleri
- Silâhını kaptırıp çeşitli oyunlarla geri alma.
Bu oyun Anadolu’nun pek çok yerinde unutulmuş ve yaygınlığını kaybetmiştir. Elazığ’ın Palu ilçesinde iki manganın ikişer ikişer savaşını konu alan bir oyun, Urfa köylerinde davul zurna eşliğinde eğlence amaçlı oynanan bir başkası da bu oyunun varyantlarıdır.
Bkz. Kalkan Oyunu
Kılıç Oyunu Trabzon ve Rize yöresinde Osmanlı döneminde kemençe eşliğinde oynanan bir savaş horonunun adı olup, bıçak oyunundan farklı olarak kılıçlarla oynanmasıdır.
Folklor Sözlüğü önceki bölümler
AA-AK, AL -AS, AS, AZ, BA -BAŞ, BAT-BLU, BO-BY, C, Ç, DA,
DİN-DZ, E, F, GA-Gİ, GJ-GZ, HA-HAL, HAM-Hİ, İ, J , KA-KAR,
Kaynak
Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009