Byzantium ya da Bizans (İstanbul) kenti hakkında kaydedilen kuruluş söylencesine göre halkı için yeni bir yerleşim yeri arayan Megaralı Byzas, Delphi’de bir kâhine danıştığında körler şehrinin tam karşısında kurması cevabını almıştır. Tarihi yarımadaya ulaşan Megaralı kolonistlerin lideri Byzas kehaneti Avrupa yakası yerine Asya yakasındaki Khalkedon’da yerleşen Fenikelilerin tercihleri yüzünden kör olmaları gerektiği şeklinde yorumlayınca, kolonizasyon için doğru yerin tarihi yarımayı seçmiş, ilk yerleşim Haliç kıyısısında gerçekleşmiştir. Bununla birlikte Byzantium veya Byzantion (Βυζάντιον) adı Trak dilindeki vis “köy” kelimesiyle ve Barbyzes nehri kıyısındaki Byzia ile Byzires gibi yerleşimlerle alakalı olabilir.
Byzantium kenti ilk nerede kuruldu?
Byzantium kenti ne zaman kuruldu?
Yaşlı Pliny ise kentin daha önceki adının Lygos (Sarayburnu yakınlarında bir köy olduğu sanılmaktaysa da Bayrampaşa deresinin eski adı Lykos olduğu için Haliç kıyısında bu derenin denize döküldüğü yer de olabilir) olduğunu kaydederek yörenin insansız olmadığının ipuçlarını vermiştir. Herodot kentin kuruluş tarihini MÖ 8. yüzyıla indirirken Hieronymus kent adına istinaden uydurulmuş olması muhtemel Byzas’ın öyküsüne rağbet etmeden kentin kuruluş tarihi olarak MÖ 659
tarihini vermiştir. Stephanos ve Eustathios Byzantion‘un kurucusunun, Koreassa ve Poseidon‘un oğlu Byzas ya da Megaralıların donanama komutanı Byzes‘in olabileceğini iddia ederken, sonradan Petrus Gyllius, kurucusunun Byzes değil Byzas olması gerektiğini aksi takdirde kentin adının Byzantion değil Byzeum olacağını kaydetmiştir. Kentin kuruluşunu açıklamaya yönelik ‘Körler Ülkesinin karşısı’ kehanetinden farklı mitolojik öyküler de bulunmakta olup, bunların en ünlüsü şudur:
“Argos kralı Inakhos‘un kızı olan Io, aynı zamanda Argos kentindeki Hera Tapınağı‘nın rahibesidir. Bir gün tanrı Zeus, Io‘yu görüp ona âşık olur. Kocası Zeus‘un bir başkasında ilgi duyduğunu öğrenen Hera, kıskançlığa kapılarak Io‘yu Zeus‘tan ayırma yollarını arar. Zeus, Io‘yu Hera‘nın gazabından korumak için onu inek kılığına sokar. Fakat Hera ineğin kendisine verilmesini ister. Io‘yu alır ve bin gözlü dev Argos‘u başında nöbetçi olarak diker. Zeus da haberci tanrı Hermes‘i göndererek devi büyüleyip öldürtür. Io devden kurtulmuştur; ama Hera bu kez bir at sineğini musallat eder. Sinek ısırdıkça inek kılığındaki Io‘nun canı yanar. Trakya‘dan İstanbul Boğazı‘na gelir. Boğazı geçerek Asya kıyısında kıyıya çıkar. Bu öyküden dolayı İstanbul Boğazı‘nın adı -İnek Geçidi anlamına gelen- Bosphoros adını almıştır. Io, antik çağda Altın Boynuz (Khrysokeras) olarak anılan Haliç‘i geçtikten sonra bir kız çocuğu dünyaya getirir; adını Keroessa koyar. Kerossa‘nın deniz tanrısı Poseidon‘dan Byzas adlı bir çocuğu olur. Byzas büyüyünce, annesinin kendisini doğurduğu yerde bir kent kurar. Kentin adı kurucusu Byzas‘tan dolayı Byzantion olarak adlandırılmıştır.”
Bir başka söylence ise Semstra adlı su perisinin oğlu Trak karlaı Byzas, komşu krallıklardan Barbysios‘un kızı Phidaleia ile evlenmiş ve kızın babasının isteği üzerine Byzantion‘u kurmuştur.
Bizans Tarihi Makale Serisi
Byzantium Kuruluş Söylencesi
Byzantium: Antik Topografya ve Antik Çağ Tarihi
Byzantium Kuşatması (Roma İç savaşı) 193-195
Byzantium Sikkeleri
Byzantium Tarihi: Konstantinopolis’e dek
Konstantinopolis’in Kuruluşu
Konstantinopolis: Antik eserlerin başkente getirilmesi
Konstantinopolis Aristokrasisi
Konstantinopolis Ermenileri
Konstantinopolis Surları
Konstantinopolis Sarnıçları
Konstantinopolis: Bizans dönemi tarihi
Konstantinopolis: 1204 Latin İşgali
Konstantinopolis: 1261 Latin İşgalinin Sona Ermesi
Konstantinopolis: 1394-1403 ve 1422 Başarısız Osmanlı Kuşatmaları
Konstantinopolis’in Sonu: 1453 İstanbul’un Fethi
KAYNAKÇA
Gyllius, Petrus (1997). İstanbul‘un Tarihi Eserleri. İstanbul: Eren Yayıncılık. s. 29
Herodot 4.44
Hieronymus, Fragmenta historicorum Graecorum and Cassiodorus, Chronicle (ed. Th. Mommsen, Cassiodori Senatoris Variae) Berolini, 1894
Kos, Karoly, (1995). İstanbul Şehir Tarihi ve Mimarisi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. s. 12
Pliny, Naturae Historiae 4.4.6
Strabon 7.3.20
Yıldırım, Nahit (2003). Constantinopolis Hipodromu. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler ENstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı Klasik ARkeoloji. Konya