Güneysu, Derepazarı, İyidere: Tarih ve Köy isimleri, Rize

Makale: Özhan Öztürk

Potamya, Güneysu

Potamya[1] köyü ilk olarak 1486 tarihli Trabzon tapu tahrir defterinde görünmekle birlikte, antik kaynaklarda bahsi geçmediğinden Trabzon İmparatorluğu ya da öncesinde kurulmuş önemsiz bir yerleşim olduğu sanılmaktadır. 1530 tarihli Osmanlı tahrir defterlerinde 3 mahalle ve 2 köyü bulunan Potamya karyesinde 225 Hristiyan, 28 yeni Müslüman, 26 baştine yaşayıp, 13 değirmen bulunmakta toplam 21.523 akçe vergi geliri elde edilmekteydi.

1846 yılında Trabzon eyaletinin, Rize merkez sancağına bağlı köy konumunda görülen yerleşim, 1941 yılında 18 Ağustos 1941 tarih ve 16768 sayılı kararname ile merkezi Ulucami köyü olarak nahiye yapılmış[2], 1987’de ise ilçe statüsü kazanarak, 20 Nisan 1924’te vilayet yapılan Rize’ye bağlanmıştır. Aynı yıl Potamya, Setoz, Kurloz, Kamboz, Plihoz, Kaluharaf ve Mişona medreselerinin kapatılması tepkiyle karşılanmış ertesi yıl “Şapka İsyanı” adı verilen olay ortaya çıkmış, muhakemeler sonucunda 8 Potamyalı erkek idam edilmiştir. 1927’de kapatılan medreseler yerine Ulucami, Kıbledağı, Adacami, İslahiye ve Pazarköy mektepleri açılmıştır[3]. 1946 yılında Rize-Potamya yolunun yapımına imece ile başlanmış, 1960’da ilk çay fabrikası kurulmuş, 1964’de ilçe merkezinin bir bölümüne elektrik verilmiş, 1968’de Güneysu Ortaokulu açılmış, 1972’de ikinci çay fabrikası, 1977’de İmam Hatip Lisesi, 1987’de normal tedrisatlı lise,1990’da ilk kütüphane, 1991’de SSK dispanseri açılarak hizmete girmiştir. Günümüzde 1 belediye (Güneysu), 4 mahalle ve 23 köyün bağlı olduğu Güneysu ilçesinin nüfusu 1990’da (19.558 kent, 3.178 köyler) iken, 2000’de 16.522, 2009’da 13.102 (4.022 kent, 9.080 köyler) olmuştur.

Güneysu Köyleri Eski ve Yeni İsimleri

Malpet, Derepazarı

1946 yılında[4] merkez ilçeye bağlı bucak olarak teşkilatlandırılan Derepazarı’nın belediye teşkilatı 26 Şubat 1954 tarihinde kurulmuştur. Günümüzde 1 belediye (Derepazarı), 7 mahalle ve 11 köyün bağlı olduğu Derepazarı ilçesinin nüfusu 1990’da 10.381 (4.240 kent, 6.141 köyler) iken, 2000’de 10.239, 2009’da 7.937 (4.186 kent, 3.751 köyler) olmuştur.

Derepazarı Köyleri Eski ve Yeni İsimleri

Kalopotamos, Aspet, İyidere

Kalos Potamos[7], Antik Çağ’da Rhizus nehrinin 120 stadia batısında yer alan ve Karadeniz’e dökülen bir nehir adı olarak geçmektedir.[8]  Eski bir yerleşim olmasına karşın ancak 1930’da Rize merkez kazasına bağlı bir nahiye yapılmış olup, 21.05.1990 tarih ve 3644 sayılı kanunla da ilçe statüsüne kavuşmuştur. Günümüzde 1 belediye (İyidere), 9 mahalle ve 7 köyün bağlı olduğu İyidere ilçesinin nüfusu 1990’da 11.445 (5.791 kent, 5.654 köyler) iken, 2000’de 10.074, 2009’da 8.660 (4.767 kent, 3.893 köyler) olmuştur.

İyidere Köyleri Eski ve Yeni İsimleri

 Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016

Notlar

[1] Akçaabat Derecik köyünün eski adı Bodamiya gibi Yunanca potamia (ποτάμι) “dere” kelimesiyle ilişkili olup, “dereli” anlamına gelmektedir.

[2] Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Cumhuriyet Arşivi Dairesi Başkanlığı 30.11.1.0.148.22.20

[3] Tavukçuoğlu, 1996: 64-65

[4] Rize 67 yıllığında (s. 58) bucak teşkilatının 1946’da, 73 yıllığında (s. 54) ise  1949’da kurulduğu belirtilmektedir.

[5] 1530 tarihli Osmanlı tahrir defterinde göre köyde 157 hane Hristiyan, 5 hane yeni Müslüman, 68 baştine ve 7 değirmen bulunmakta olup 16.047 akçe vergi ödemekteydi.

[6] 1530 tarihli Osmanlı tahrir defterine göre Hanci karyesinde 183 hane Hristiyan, 5 hane yeni Müslüman, 72 baştine, 8 değirmen bulunmakta olup, 19.200 akçe vergi ödemekteydi.

[7] Yunanca Καλὸς ποταμός “İyi dere”

[8] Arrian, s. 7.

[9] Fıçı ve Priyos burunları arasında Fıçı’dan 2 ¾ mil mesafede  Erik limanı civarına kurulmuş olan Aspet Osmanlı döneminde yeşilimtrak bir taştan mamül ocakları ile meşhurdur.

[10] Bugünkü Büyükçiftlik ve Çiftlikköy köylerinin eski adı olan Zavendika karyesinde 1530 tarihli Osmanlı tahrir kayıtlarına göre 35 hane Hristiyan, 4 hane yeni Müslüman, 12 hane kadim Müslüman, 8 baştine, 2 değirmen bulunmakta, 3.400 akçe vergi ödemektedir.