Erbaa Tarihi (Eupatoria, Magnopolis, İbora), Tokat
Makale: Özhan Öztürk
Mithridates Eupator tarafından İris ile Lykus nehirleri kavşağında, Phanaroea Ovası’nın batısında kurulan kısa ömürlü bir antik kentin adıdır. Roma döneminde Pompeius, kentin adını Magnopolis olarak değiştirip, kent alanını genişletmiştir[1].
Bugün Erbaa ilçesinde bulunan bir tepe antik sitenin kuruluş yeri olmasına karşın,
Helenistik Eupatoria, Roma kenti Magnopolis veya sonraki adı İbora‘ya ait arkeolojik iz pek kalmamıştır. Buna karşın Horoztepe kazılarında MÖ 1200’lü yıllara tarihlenen bir yerleşim açığa çıkarılmış, seramikler, müzik aletleri, güneş kursları, madeni eşyalar, ana tanrıça heykelcikleri elde edilmiştir. Sonradan restore edilmiş olmasına karşın antik çağda temeli atılmış olması muhtemel köprü dışında, Palalce
(Baraklı), Kholoe (Darma), Pida (Fidi) yerleşimleri de Eupatoria’nın sınırları içerisinde yer almaktaydı. 1413 yılında başlayan Osmanlı egemenliği sırasında Sonusa, Karayaka, Taşabat ve Erek adlı dört nahiyeden oluşmasına atfen Arapça dört anlamına gelen “erbaa” adını alıp, Kaza-i Erbaa olarak anılmıştır. 1872’de Erek’in ayrılıp Amasya’ya bağlanmasının ardından ismi Erbaa olarak değiştirilmiş, 1892’de Tokat’a bağlanmıştır. 19. yüzyılda Ali
Cevad, Erbaa’nın Sivas Vilayeti’nin Tokat Sancağı’na bağlı 119 köy ve 27 nüfustan oluşan bir kaza olduğunu, halkının kendir, afyon, tütün, sebze tarımının yanı sıra ormancılıkla uğraştığını bildirmiştir. Bu dönemde ekonomiyle birlikte bozulan asayiş, bölgede eşkıya çetelerinin yuvalanmasına sebep olmuştur. Mersinli olduğu halde Erbaa’ya gelip Karakaya yöresine yerleşen İçellioğlu Ali lakaplı çete lideri 1857’de Çarşamba bölgesinde çok sayıda soygun ve cinayet vakasına karıştıktan sonra Erbaa’da üslenmişse de üzerine 6500 kuruşa mal olacak bir özel birlik gönderilemediği için bertaraf edilememiştir[2].
Cumhuriyet döneminde Erbaa merkezli 1939 ve 1942 depremlerinde Tokat ili sınırları içerisinde sırasıyla 377 ve 374 kişi ölmüştür. Depremlerin ardından zarar gören ilçe merkezi 1943 yılında Ardıçlık ve Nohutluk olarak adlandırılan mevkie taşınmıştır. Erbaa’ya elektirik 1963 yılında getirilmiş, 10 yıl boyunca dizel jenaratörlerden sağlanandıktan sonra 1973 yılından itibaren Almus barajından temin edilmiştir.
Silahtar Ömer Paşa Camii
Ömer Paşa tarafından 1688 yılı civarında yaptırıldığı sanılıp, Akça Kasabası merkezinde bulunan caminin kitabesi olmadığından tam yapım tarihi bilinmemektedir. Tavan ve mihrap bezemeleriyle ünlü dikdörtgen planlı yapının duvarları bir sıra kesme taş üç sıra tuğla düzeninde olup, üst örtüsü ahşaptır.
Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016
Tokat Tarihi Makale Serim
Almus, Turhal ve Kazova Tarihi (Tokat)
Zile (Anziliya, Zela, Zila) Tarihi, (Tokat)
Niksar (Kabeira, Diospolis, Sebaste, Neocaesarea) Tarihi, Tokat
Erbaa Tarihi (Eupatoria, Magnopolis, İbora), Tokat
Gümenek (Komana Pontika, Hierocaesareia) Tarihi (Tokat)
Sulusaray (Sebastopolis, Herakleopolis) ve Reşadiye (İskefsir) Tarihi, Tokat
Notlar
[1] Strabon I.3.30
[2] BOA, İrade Meclis-i Vâlâ, No. 19276, “Meclis-i Vâlâ Mazbatası”, 8 Safer 1277.