Lazika Krallığının Başkenti: Archaeopolis, Tsikhegoji, Ciha Goci, Nokalakevi

Makale: Özhan Öztürk

Tarihi Lazika krallığının (Egrisi) başkenti olan yerleşimin adı Roma ve Bizans kaynaklarında Archaeopolis[1] (Yunanca Αρχαιόπολις) sonraki Gürcü kroniklerinde Goci Kalesi anlamında “Tsikhe Goci”, halk ağzında ise Megrelce aynı anlamdaki Ciha Goci adıyla anılmıştır. Yarı efsanevi kuruluş öyküsü MÖ 3. yüzyılı işaret etse de MS 4-8. yüzyıllar arasında Lazika krallığının başkenti olmuş, Lazika savaşları sırasında (542-562) Bizans-Pers ordularının rekabet ve çatışma alanının ortasında kalmıştır. Arapların Kafkasya seferleri sırasında 737-38’de Muhammed bin Mervan tarafından yıkılan kentin Laz sakinleri güneye göçmek zorunda kalmış, tarihi başkent bu tarihten sonra Goci Kalesi olarak adlandırılan küçük bir köye dönüşmüştür.

Antik siteyi 1834 yılında İsviçreli filolog Frederic Dubois du Monpéreux keşfederek Kolh Arkhaeopolis’i olduğunu bildirmiş, 1930’da Alman arkeolog A.M. Schneider kale ve giriş kapısı civarında yaptığı kazılarda çok sayıda imparator Maurice (584 -602) dönemine ait çok sayıda Bizans sikkesi bulmuştur. 1973-91 arasında Canaşia Devlet Tarih Müzesi tarafından gerçekleştirilen kazıların ardından günümüzde 2001 yılında İngiliz-Gürcü arkeoloji ekipleri Colvin ve Lomitashvili liderliğinde günümüzde de devam eden yeni bir çalışma başlatmıştır. Kazılarda MÖ 12-8. yüzyıllar arasına tarihlenen kartal mühürlü siyah çanaklar, MÖ 8-7. yüzyıllara tarihlenen ve aynı mevkideki bir imalathane de üretildiği sanılan iki kafalı hayvan figürleri, MÖ 4-2. yüzyıllara tarihlenen Helenistik çömlek, metal ve cam işçiliği örnekleri, çok sayıda insan gömüsünün yer aldığı nekropolis, MÖ 1-MS 3. yüzyıllara tarihlenen Sinop çömleği, Bizans imparatoru I. Konstantin (306 – 337) dönemine ait sikkeler, MS 4-6. yüzyıllara tarihlenen hamamlar, sarnıçlar, tuğla ocakları ve kiliseler bulunmuştur[2].

Archaeopolis, Tsikhegoji, Ciha Goci, Nokalakevi nerede?

MS 8. yüzyılda Arap istilası sebebiyle önemli ölçüde terkedilen bölgede MS 10-11. yüzyıllar arasında yeşil çömlek üretilmiş, 17. yüzyılda Megrel Dadiani beylerinin egemen olduğu yerleşimde küçük çaplı inşaat faaliyeti gerçekleşmişse de 1850’lerde aşağı hisarın altında Nokalakevi (Gürcüce ნოქალაქევი) adıyla modern yerleşim başlamıştır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016

Notlar

[1] Yunanca ἀρχαῖος “antik, eski” + poli πόλη “kent”. Kentin tarihi Lazca adının ne olduğu bilinmemekteyse de Goci Lazca “kenar, köşe” anlamına gelen “ğoci” kelimesiyle ilişkili olabilir.

[2] Anglo-Gürcü kazı projesinin resmi web sitesi. 13 Mayıs 2011 <http://www.nokalakevi.org>