Makale: Özhan Öztürk
Aztekler Kimdir?
Tolteklerin çöküşünün ardından 13-16. Yüzyıllar arasında Meksiko vadisinde önemli bir uygarlık kuran Nahuatl dilini konuşan Aztekler 100’den fazla ve doğaüstü yaratığa tapınılan çoktanrıcı bir inanca sahiplerdi. Meksika’nın yerli halkı olan Aztekler, MS 1325 yılında Tenokhtitlan şehrini kurup, 14-15. yüzyıllar boyunca güçlerinin doruğuna ulaşmış, İspanyol fatih Hernán Cortés’in Tenokhtitlán (Modern Meksiko-Ciudad de México) kentini ele geçirip, imparatorları II. Montezuma’yı esir etmesiyle yok olma sürecine girmişlerdir.
Aztek Uygarlığı ve Aztek Dini
Azteklerin kökenine dair bir söylence bu halkın 7 Nahuatlaka kabilesinden birisi olup Aztlan adı verilen kuzeydeki bir bölgeden geldiğini güneye yerleşenlerin Aztek adını aldığını bildirmektedir. Aztek dilinde “Solak sinek kuşu” anlamına gelen tanrı Huitzilopokhtli’yi izleyen Aztekler bir göl üzerinde yer alan bir adada bir kartalın bir kaktüs üzerine tüneyerek kaktüsün meyvelerini (veya kuş veya yılanı) yediğini görünce durmuş ve burada Tenokhtitlan adlı başkentlerini kurmuşlardır. Azteklere göre eski Toltekler kültür ve uygarlık bilgilerinin kaynağı olup, Toltekayot kelimesi Aztek dilinde kültür ile eşanlamlı kullanılmaktaydı. Kastlardan oluşan bir toplum yapısına sahip olan Azteklerde tapınak törenleri ile devlet işleri iç içeydi ve dini amaçla insan kurban edilmekteydi. Aztekler düzenli insan kurban ederek tanrılar ve evrenin düzeninin sağladıklarını düşünüyorlardı. Aztek savaşçılarının savaş sırasında ele geçirdiği esirlerin kalpleri siyah renkli camsı volkanik taşlarla oyularak çıkartılır, kurbanın eti, ayinin bir parçası olarak rahip ve savaşçılar tarafından yenilirdi.
Aztek kutsal metinlerinin çoğu İspanyol istilacılarca yok edilmesine karşın Codex Borbonicus, Codex Borgiav, Codex Fejervary-Mayer, Codex Cospiano adlı örnekler günümüze dek korunabilmiştir.
Aztek Tanrıları ve İnsan kurban edilmesi
Savaş ve güneş tanrısı Huitzilopokhtli en önemli Aztek tanrısı olup, onuruna her gün erkek ve kadınlar kurban edilmekteydi. Tarım tanrıları onuruna düzenlenen festivallerde de aynı şekilde kanlı kurban törenleri düzenlenmekte, çok sayıda kurban sunak taşları üzerinde kalbi sökülerek öldürülmekteydi.
Yeryüzü, bereket ve ölüm tanrıçası olan Coatlicue “yılan etek” anlamına gelmekte ve tanrılar ile güneydeki yıldızların anası olduğuna inanılmaktaydı. İnsan kalplerinden gerdanlık takan, elleri pençe formunda bir kadın olarak tasvir edilen tanrıçanın gökyüzünden göğsüne düşen tüylerden hamile kaldığına doğurduğu çocuklar tarafından öldürülmek üzereyken kadının rahminden çıkan Huitzilopokhtli’nin kardeşlerinin çoğunu öldürerek annesini kurtardığına inanılmaktadır.
Ay tanrıçası Koyolxauhqui annesi Coatlicue’ye karşı gelişen isyanda başrol oynamışsa da Huitzilopokhtli tarafından kafası kesilerek gökyüzüne atılmış ve ayı oluşturmuştur.
Mısır tanrıçası Khikomekoatl için her yıl bir genç kız kurban edilmekte ve böylece mısır saplarının kesilmesi sembolize edilmekteydi. Kurban edilen kızın derisi yüzülerek bir rahip tarafından giyilmekte böylece mısırın yeniden mahsul vereceği ümit edilmekteydi.
Bunlar dışında yeraltı tanrısı Akolnahuakatl, bereket, yağmur ve şimşek tanrısı Tlalok, dere, göl ve doğum tanrıçası Khalkhiuhtlikue, ölüm tanrısı Miktlantekuhtli, volkan tanrısı Khantiko, hastalık tanrıçası Tlazolteotl, ateş tanrısı Xiuhtekuhtli, şölen, dans, yazı ve yun tanrısı Xokhipilli, rüzgâr tanrısı Ehekatl, yaratıcı tanrı, rahip ve tüccarların koruyucusu Quetzalkoatl diğer önemli Aztek tanrılarıydı.
Aztek Gündüz ve Gece Tanrıları
Aztekler günün saatlerini bir veya birden fazla tanrıyla ilişkilendirmekte olup 13 gündüz 9 ise gece tanrısının varlığına inanmaktaydı. İlişkilendirildikleri saatlere göre gündüz tanrıları Xiuhtekuhtli, Tlaltekuhtli, Khalkhihuitlikue, Tonatiuh, Tlazolteotl, Teoyaomiqui, Xokhipilli, Tlalok, Quetzalkoatl, Tezkatlipoka, Miktlantekuhtli, Tlahuizkalpantekuhtli, İlamatekuhtli gece tanrıları ise Xiuhtekuhtli, İtzli, Piltzintekuhtli, Kinteotl, Miktlankihuatl, Khalkhihuitlikuet, Tlazolteotl, Tepeyollotl ve Tlalok’tur.
Aztek Yaratılış Efsaneleri
Komşu kültürler ve eski uygarlıkların da etkisinde kalan Aztekler birden fazla
yaratılış efsanesine sahipse de genel olarak evrenin bir dizi yaratılışın son basamağı olduğuna, üstümüzdeki gökte 13 altımızdaki toprakta ise 9 ayrı dünya daha olduğuna inanmaktaydı. Bunlardan birisi olan “Beş Güneş” adıyla bilinen bir söylenceye göre dünyamızda günümüze her biri ayrı bir felaketle sonuçlanan 4 çağ yaşanmıştır. İlk dünya tanrı Tlalok ile özdeşleştirilen Atonatiuh tarafından gönderilen sel baskınıyla yok olurken hayatta kalmayı başaranlar Meksikalıların atalarını oluşturmuştur. Nahui-Ollin olarak adlandırılan içinde yaşadığımız çağ en küçük ama en alçak gönüllü olan tanrı Nanahuatl’ın kendini güneşe dönüştürüp yanması sayesinde yıkımdan kurtulabilmiştir. Nanahuatl’ın fedakârlığını küçümseyen bir başka tanrı Tekukiztekatl da ateşe atlamış ama aya dönüşmüştür. Bir başka öylence ise Tezkatlipoka ve Quetzalkoatl adlı jaguara dönüşebilen ikiz tanrıların dünyayı yarattığını anlatmaktadır.
Aztek Halkı Kutsal Yerler
Aztek halkının Tenokhtitlan’a geldiği yer olduğuna inanılan Aztlan, kahramanlar diyarı olarak anılmaktaydı. Ölüler diyarı Miktlan, Miktlan’ın dokuz basamağından ilki Apanoayan (İtzkuintlan), dumanlı dağ Popokatepetl, ilk cennet Tlalokan, kutsal jaguar tepesi Tehuantepek, orta cennet Tlillan-Tlapallan, en yüksek cennet Tonatiuhikhan ve insanın yaratıldığına inanılan Tamoankhan ise kutsiyet addedilen diğer önemli yerlerdi.
Aztek Mitolojisi Doğaüstü Yaratıklar
İnsan etiyle beslenen ve su canavarı Ahuitzotl, timsah Kipaktli, doğum sırasında ölen kadınların ruhları Kihuateteo, koruyucu hayvan ve bitki ruhu Nagual, şekil değiştiren büyücü ve cadı Nahual ile sarhoş kurbağa tanrıça Tlaltekuhtli Aztek halkının inandığı önemli doğaüstü yaratıklardı.
Kaynak: Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016
Aztek Mitolojisi SözlüğüAztek Mitolojisi Sözlüğü A – İ Aztek Mitolojisi Sözlüğü M – Z Ayrıca Oku |