Makale: Özhan Öztürk
TBMM’de 30 Kasım 1920’de başlayan Trabzon sancağının yeniden yapılandırılması konulu görüşmelerde 1908 yılında sancak olma talepleri reddedilen Ordu ve Giresun kazaları müstakil birer liva haline getirilmişlerdir. Giresun Belediye Reisi Osman, Alemdarzâde İsmail, Ticaret Odası reisi Kâşif, Hacı Ademzâde Hacı Emin, Hasan Bağcızâde Hasan, Yusuf Ağazâde Mehmet Şükrü, Laçinzade Hakkı ve Panosoğlu Todor 30 Ekim 1920’de imzalayıp Meclis’e gönderdikleri mazbatada liva olma taleplerini iletirken tekliflerinin kabul edilmesi durumunda livanın 2 yıllık tahsilatını karşılayacaklarını bildirmişlerdir.
Karahisar-ı Şarki mebusu Mustafa Bey, tekliflere Ordu’nun talebini bölgedeki asayişsizliği arttıracağı talebiyle Giresun’unkini ise hem az gelişmiş olması hem de belediye reisi Osman Bey’in gönderdiği 200 kişilik çetenin karşılığında sağlanan bir ayrıcalık olduğu gerekçesiyle karşı çıkmışsa da görüşleri itibar görmemiştir. 4 Aralık 1920 günü Giresun, Tirebolu, Görele kazaları ile Karahisar-ı Şarki’ye bağlı Kınık nahiyesinin
birleştirilmesiyle Giresun müstakil sancağı oluşturulmuştur.[1] 1923 yılında T.B.M.M. İkinci Meclis seçimler gerçekleştirilmiş ve Hacı Muhittin Bey, Hakkı Tarık Bey, Musa Kazım bey, Şevket Efendi ile Tahir Bey mebus seçilmişlerdir.[2]
1923 yılında Giresun’a Tirebolu, Görele, merkez ilçeleri ile Bulancak, Keşap, Espiye bucakları bağlı olup, 1933’de Şebinkarahisar ve Alucra’da eklenmiş, 1934’de Bulancak, 1945’de Keşap, 1957’de Espiye, 1958’de Dereli ve 1960’da Eynesil ilçe statüsü kazanmıştır[3].
1926’da Giresun Ticaret borsası kurulup ve Kızılay Giresun Şubesi açılmış, 1936’da Tamzara Dokuma Şirketi, 26 Temmuz
1938’de Fisko Birlik, 1958’de Giresun Esnaf ve Küçük Sanatlar Birliği, 1961’de Tarım-İş Sendikası Giresun Şubesi, 1962’de Giresun Göğüs Hastalıkları Hastanesi, Köy YSE-İş Sendikası Giresun Şubesi ve Giresun Sağlık Okulu, 1965’de Giresun Doğum ve Çocuk Evi ve Türkiye Liman ve Kara Tahmil-Tahliye İşçileri Sendikası (Likat-İş) Sendikası Giresun Şubesi ve Giresun Devlet Hastanesi, 1966’da Karadeniz Bölgesi Deniz Taşımacılığı İşçileri Sendikası Giresun Şubesi, 1967’de Giresun Ziraat Meslek Yüksek Okulu, 1970’de Giresun Fındık İşleme Tesisleri ve Seka-Aksu mekanik odun hamuru ve gazete kâğıdı tesisi[4], 1971’de Doğankent (Harşit) Hidroelektrik Santrali[5], Giresun Küçük
Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi, 1976’da Giresun Meslek Yüksekokulu, 1978’de Giresun Peynir ve Tereyağı Fabrikası, 1978’de Köybir Yonga Levha Fabrikası, Fatoğlu Gıda Tesisleri, 1981’de Fisko Birlik (Entegre) Fındık İşleme Tesisleri[6], Adel Kalemcilik Lata Fabrikası kurulmuş veya faaliyete başlamıştır.
1959 Temmuzunda Giresun’un batısında hizmete giren[7] yeni liman fındık
dışsatımı ve sanayi hammaddeleri getirilmesi amacı güderken kentin gelişimini hızlandırmış, 1990 sonlarında Giresun limanına kıyı ticareti izni verilmesi[8] de bölge ekonomisini olumlu etkilemiştir. 1964 yılında İller Bankası tarafından yaptırılan imar planı ile kentin tüm ulaşım düzeni elden geçirilmiş ve ilk sahil yolunun yapımı kararlaştırılmıştır.
Dönem dönem aralıksız sağanak yağmurların sel felaketine sebep olduğu Giresun’da Eylül 1956’da kent merkezindeki ev ve dükkânlar sular altında kalırken, Bulancak, Görele ve Keşap kazalarında birer kişi sele kapılırken, Giresun-Ordu yolu üzerinde bulunan Batlamos, Domuz Deresi ve Piraziz
köprülerini sular götürmüştür[9]. 24 Haziran 1965 gecesi Aksu, Yağlıdere ve
Gelevera derelerinin taşması sonucu meydana gelen selde, bazı bölgelerde su
yüksekliği 5 metreyi bulurken, 150 ev ve dükkân tahrip olmuş, 2 çocuk boğularak ölmüş, çok sayıda hayvan telef olmuş, Tirebolu-Espiye köprüsü yıkıldığı için Trabzon-Samsun sahil yolu trafiğe kapanmış, selin geçtiği bölgelerdeki fındık mahsulü harap olmuştur.[10]
Giresun’a 15 ilçe (Alucra, Bulancak, Çamoluk, Çanakçı, Dereli, Doğankent, Espiye, Eynesil, Görele, Güce, Keşap, Piraziz, Şebinkarahisar, Tirebolu, Yağlıdere), 33 belediye ve 563 köy bağlı olup, 1927’de 166.116 (21.219 kent, 144.897 köyler) olan nüfusu 1950’de 299.555, 1960’de 381.453, 1970’de 451.679, 1980’de 480.083, 1990’da 499.087, 2000’de 523.819, 421.860’e (242.584 kent, 179.276 köyler) ulaşmıştır.
Giresun Tarihi Eserler
Giresun Kalesi
Kenti ikiye bölen yarımadanın en yüksek yerinde, sahilden 1000 m içeride yer alan,
MÖ 2. yüzyılda I. Pharnakes tarafından yaptırıldığı sanılan İç ve Dış Kaleden oluşan bir yapıdır. Roma, Trabzon ve Osmanlı dönemlerinde surları onarım gören kalenin surları tarihi kent merkezini çevreledikten sonra kuzeydoğuya doğru uzanmaktadır. Tepe üzerinde iki zirve olup, batıdakinde Mustafa Kemal’in koruması Topal Osman’ın mezarı yer almaktadır. 1958 yılında yapılan kazılarda kalenin aşağısında toprağın 2 m kadar
altında MS 5-6 yüzyıla tarihlenen bir mozaik döşeme açığa çıkarılmıştır.
Gogora Kilisesi, Aya Nikola
Rumların en önemli kilisesi Kokkari[11] (Gogora) sahilindeki Aya Nikola 18. yüzyıl yapımı olup, mübadele sonrasında boş kalmış, 1948-1967 yılları arasında cezaevi olarak kullanıldıktan sonra kendi haline terkedilmiştir. 1982 yılında restore edilen yapı 1988 yılında içerisinde Eski Tunç Çağı, Hitit, Helenistik, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı eserlerinin sergilendiği müze olarak kullanılmaya başlanmıştır. Gogora dışında Sotiros Metamorfoz, Aya Traiada ve Aya Yorgo’da kentin diğer Rum kiliseleriydi.
Gedik Kaya Kilisesi ve Kalesi
Giresun Kalesi’nin 2 km güneydoğusunda 250 m yüksekliğindeki kayanın üzerinde bulunan bir Bizans kilisesi olup, kuzeydoğusunda Bronz çağına ait 3 m yükseklikte bir kaya mezarı ve 2 m uzunluğunda bir tünel yer almaktadır. Gedik Kaya’nın doğusunda deniz seviyesinin 150 m üzerinde bulunan orta Bizans döneminde tarihlenen[12] Gedik Kaya kalesi içerisinde ayrıca etrafı çevrilmiş bir şapel kalıntısı da bulunmaktadır. Bkz. Yaşlı Meşe “Giraprino”
Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016
Notlar
[1] TBMM Zâbıt Ceridesi VI: 198-99
[2] Vakit gazetesi, 12 Ağustos 1923
[3] Yurt Ansiklopedisi, 1982: V, 3156
[4] 2003 yılında özelleştirilerek Milda Kağıt San Tic AŞ’ince satıl alınan fabrika ayda halen 300 personel çalışmakta ve 10 bin ton kağıt üretilmektedir .
[5] Türk-İsveç İşbirliği ile kurulan baraj ve santralin 65 milyon liraya mal olması planlanmış ve temeli 1964 yılında atılmıştır (Milliyet Gazetesi, 04.05.1964 s.1)
[6] Milliyet Gazetesi, 19.12. 1981 s.4.
[7] Milliyet Gazetesi 27.06.1959 s. 1; 23.06. 1959 s.1. Giresun limanının açılışına başbakan Adnan Menderes ile 50 DP milletvekili katılırken Karadeniz ilerlinin 13 CHP’li milletvekili de davet edilmiş, Menderes törene katılmak için 29 Haziran Pazartesi günü Ege vapuru ile İstanbul’dan yola çıkmıştır.
[8] Milliyet Gazetesi 30.12.1990 s.6
[9] Milliyet Gazetesi 05.09.1956 s.1
[10] Milliyet Gazetesi 26.06.1965 s. 1, 27.06.1965 s. 1,
[11] Yunanca Κόκκαρη
[12] Bryer ve Winfield, 1985: 133