Makale: Özhan Öztürk
Miletus[1], Antik Karya’da Maeandros nehrinin[2] ağzında kurulmuş[3] bir İon yerleşiminin adı olup, Yaşlı Pliny’e göre[4] Karadeniz’de sayıları 90’ı bulan Yunan kolonilerinin kurulmasını sağlayan en önemli kenttir[5].
Milet’in ilk yerleşim yeri deniz seviyesinin yükselmesi sonucu Menderes nehrinin tortuları altında
kalmışsa da sitenin neolitik dönemden itibaren yerleşim olduğuna dair arkeolojik kanıtlar bulunmuştur. Yunan efsanelerine göre bölgenin ilk halkı Lelegler[6] olup, Karyalılar tarafından zayıf düşürülüp, toprak kölesi olarak kullanılmışlardır[7]. MÖ 13. Yüzyılda kendilerini Akhalılar olarak adlandıran Yunanlıların yerleştiği kent Hitit İmparatorluğu’na karşı ayaklanmış, MÖ 12 yüzyılda denizden gelen kavimlerce yıkılmış, yüzyıl kadar sonra İonlar tarafından efsanevi Peloponnesuslu Neleus liderliğinde yeniden kolonize edilmiştir. Milet, Arkaik dönemde Anadolu’da yer alan 12 İon şehrinden birisi olmuş, MÖ 8. Yüzyılda Lelantin savaşına katılmış, kısa sürede Ege’nin en önemli ticaret merkezlerinden birisi olmasının yanı sıra Thales, Anaximander ve Anaximenes gibi düşünürlerin yetiştiği görkemli bir kente dönüşmüştür. MÖ 7. Yüzyılda Perslerin Milet ve diğer İon kentlerine karşı güttüğü düşmanca politika ve Lydia ile rekabet Milet kırsalında (hora) nüfus azalmasına yol açarken, kentte politik kutuplaşma yaratmış, o güne dek diğer Yunan kentleri tarafından henüz kolonize edilmemiş Karadeniz’e gidip yerleşmek radikal bir çözüm olarak tercih edilmiştir.[8] Böylece Milet bir yandan nüfus fazlasından kurtulurken diğer yandan Karadeniz’in kilit noktalarında[9] koloniler kurarak tahıl, balık ve maden ticaretini dolayısıyla Bosphorus trafiğini tekeline almayı başarmıştır. Milet’in bu kadar çok kenti kolonize edebilecek nüfusa sahip olup olmadığı da bir başka tartışma konusudur: Herodot’un MÖ 494’de gerçekleşen Lade savaşında Miletlilerin 80 savaş gemisi kullandığı kaydından[10] yola çıkan Carl Roebuck “İyonya ticaret ve kolonizasyonu” adlı kitabında trireme başına 200 tayfa düşmesi durumunda kentte en az 16 bin yetişkin erkek yaşadığını ve kent nüfusunun bu rakamın 4 katı yani 64 bine denk düştüğünü hesaplamıştır ki[11] kolonizasyon sonrası için bile o dönem şartlarında oldukça yüksek sayılabilecek bir nüfustur[12].
Strabon, Miletlilerin Karadeniz ve Marmara Denizi’nde pek çok kolonisi olduğunu bildirmişse de[13] tarih vermemiş, iki antik çağ yazarı Eusebius ile Pseudo-Skymnus’in verdiği tarihler ise birbiri ile çelişerek tartışma konusu olmuştur. Özellikle Eusebius Sinop’un kuruluşunu MÖ 631’e denk gelen 37. Olimpiyatlar ile özdeşleştirirken[14] Trapezus kenti için verdiği MÖ 756 tarihi bu şehrin kurucusu olduğununa inanılan Sinope’nin kuruluş tarihi ile çelişmiştir. Buna karşın Eusebius’un MÖ 756’ ya tarihlediği Mysia kenti Kyzikos’un[15] iddia edilen tarihte kurulduğunu doğrulayan bazı delillerin[16] bulunması Trapezus için verdiği tarihi ciddiye alınabilir kılmaktadır. Pseudo-Skymnus, Kimmeryalılar tarafından yok edilen ilk Sinope’nin Habrondas tarafından bugünkü Sinope’nin ise Kimmerlerin Anadolu’yu yağmadığı dönemde Kretinus ile Kous adlı iki Miletli tarafından kurulduğunu belirtmesi ise bazı modern yazarlar ilk Sinope’nin Miletlilerden önce MÖ 8. Yüzyılda Korinthliler tarafından kolonize edildiğini iddia etmesine vesile olmuştur.
Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016
Karadeniz’de Yunan Kolonileri Makale Serisi
1. Yunanlılar Antik Çağ’da Karadeniz’e yerleşmeye neden ve nasıl geldi?
2. Yunanlılar Antik Çağ’da Karadeniz’e nasıl yerleşti?
3. Karadeniz kentlerinin Egeli anası: Miletus veya Milet
4. Karadeniz’de Yunan kolonilerinde yeraltı evleri, tarım ve ticaret
Notlar
[1] Milet koloni kurma konusunda en aktif Yunan kenti olup, Akdeniz, Anadolu ve Karadeniz kıyılarında en az 90 kentin anasıdır.
[1] Yunanca Μίλητος
[2] Büyük Menderes nehri
[3] Aydın’in Söke ilçesine bağlı Akköy’ün 5 km kuzeyinde yer almaktadır.
[4] Pliny, Naturalis Historia V. 122
[5] Ayrıca Megara ve Teos hatta Samos, Ephesos ve Khios gibi diğer İon kentleri de kolonizasyona katkı sağlamıştır.
[6] Leleg adının bir halktan ziyade bir krala ait olması daha kuvetli bir ihtimal olup, bu halkın gerçekte Pelasgların bir kolu olması muhtemeldir.
[7] Athenaeus, Deipnosophists VI,101.
[8] Tsetskhladze, 1994: 123-26
[9] Orta Anadolu’nun Karadeniz’e çıkış kapısı ve Kırım’a en yakın noktada yeralan Sinop, Kafkasya’da Dioscurias, Ukrayna’da Hypanis nehrinin ağzında Olbia, Kırım’da Aazak denizinin girişini denetleyen Panticapeum gibi…
[10] Herodot VI.8
[11] Mogens H. Hansen ise “Atina demorasisinde 2 çalışma” adlı kitabında (Hansen, 1988) kentteki genç oranının fazla olduğunu bu yüzden Milet nüfusunun 54.000-56.000 arasında olabileceğini bildirmiştir.
[12] Roebuck, 1959: 21-23
[13] Strabon XIV. 1. 6
[14] Eusebius II. 81
[15] Yunanca Κύζικος. Güney Marmara denizi kıyısında Arktonnesus (Kapıdağ) yarımadası üzerinde kurulu bir antik kentin adıdır.
[16] Deniz kenarında kurulmuş olan Kzikos’tan 20 mil içeride yaklaşık MÖ 700’e tarihlenen ikinci bir Yunan kolonisinin bulunmasına dikkat çeken Graham Kzikos’un çok daha erken kurulmuş olduğunun belirtisi saymıştır (Graham, 1971: 39-42)