Halkbilim Sözlüğü, Folklor Sözlüğü HA-HAL
Aşağıdaki Halkbilim Sözlüğü, Folklor Sözlüğü adlı kısa çalışmada efsane, hikaye, gelenek, şarkı, bilmece, söz düzeni hatta yıldızlara ait inanma ve büyüleri bile kapsayan kültür ögeleri maddeleştirilmiş olup, aşağıda H (HA-HAL) harfi ile başlayan maddeler verilmiştir.
Habanera Adını Havana kentinden alan ağır tempolu ve tango ile akraba olan bir Latin dansının adıdır.
Hacamat İslam ülkelerinde vücudun belirli bölgelerinin sert bir cisimle kesilerek kan akıtılmasıyla suretiyle uygulanan şifa sağlama yöntemi olup,Salı günleri aç karnına veya her ayın on yedisinde gerçekleştirilmesi makbul sayılmaktadır.
“Arabî ayın on yedinci veya on dokuzuncu veya yirmi birinci günleri hacâmat olunuz.” (Hadîs-i şerîf: Kimyây-ı Seâdet)
Hacı Bayram-ı Velî Ankara’nın Solfasol köyünde 1352 yılında doğmuş, medrese eğitimi görmüş bir süre müderrislik yaptıktan ve uzun süren Arabistan gezisinden sonra Ankara’da Bayramilik tarikatını yaymaya çalışmış, 1428 yılında vefat etmiştir.
“Bayramî imdi Bayramî imdi
Bayram edersin yâr ile şimdi
Hamd ü senâlar hamd ü senâlar
Yâr ile bayram kıldı bu gönlüm”
Hacı Kapısı Anadolu’da hacca giden kişilerin Mekke’den ayrıldığı haberi alındığında hacının evinin kapısı boyanıp, çeşitli figürlerle süslenmesi adetinin adıdır.
Hacivat, Hacivat Çelebi Karagöz gölge oyunun iki merkez karakterinden birisi olup giriş bölümünde Karagöz’den önce perdeye getirilmekte, oyun bitiminde Karagöz’den önce perdeden çıkarılmaktadır. Lisan (Arapça ve Farsça bilir), görgü ve bilgi (Musiki, Matematik bilir, medrese eğitimi almıştır) açısından kaba saba bir halk adamı olan Karagöz’le taban tabana zıt karakterde olup, bu zıtlığın yarattığı gerginlik ve yanlış anlamalar izleyiciyi güldürecek durumların ortaya çıkmasını sağlamaktadır. Çelebi lakabı İstanbullu güngrömüş birisi olduğuna işaret etmektedir ki adı Hacı İvaz’ın deforme formu olan bir Rum olmalıdır.
Bkz. Karagöz
Haferboch Alman halkının inanışında bitkilerin filizlenmesinden sorumlu bir ruhun adıdır.
Haferbock Alman masallarında bahsi geçen bir tabiat ruhunun adı olup ‘keçi yulafı’ anlamına gelmektedir.
Haftacılar Maçka köylerinde Cuma günü hafta sonunu geçirme amacıyla yaylaya gitme geleneğinin ve giden grubun adıdır. Dördüncü Cuma gününden sonraki hafta dernek haftası olarak adlandırılırdı (Trabzon).
Hag 1. İngiliz masallarında bahsi geçen bir perinin adı olup, kışları yaşlı ve çirkin, ilkbaharda genç ve güzel bir kadın olarak tasvir edilmektedir. Pagan dönemlere ait tanrıçalardan birisinin kalıntısı olmalıdır.
- Cadılıkla uğraşan, doğaüstü güçlere sahip çirkin ve kötü yaşlı kadınların adıdır. Uyuyan erkeklerle seks yaparak karabasan görmelerine ve bitkin uyanmalarına sebep olurlar.
Hagrin Çingene halkının inanışında iki karış boyunda bir karış eninde sarı renkli kirpi kılığında insanlara gözüken bir cinin adıdır. Hagrin özellikle yavru hayvanlara eziyet edip, üstlerine çıkıp çiş yaparak irinli çıbanlara sebep olmaktadır. Transilvanya’da yaşayan Aşani kabilesi kendi köklerini bir Hagrin’e dayandırmaktadır. Bkz. Aşani
Haiku, Hokku Üç dizeden oluşan 5-7-5 hece vezniyle yazılmış geleneksel Japon şiirlerinin adıdır.
Hak Alma Sabahın erkek saatlerinde oğlan evinden gelini almak için, davul zurna eşliğinde oyunlar oynanılarak gidilmesi geleneğinin adıdır (Kastamonu)
Hak Aşığı Kırkların elinden bade içip ilahi bir aşkla Allah’a bağlanan ozan ve saz şairlerine Azerbaycan’da verilen isimdir.
Hak Günü Gelinin baba ocağından alınıp güvey evine götürüldüğü günün adıdır (Kastamonu)
Hakan Han (3) adlı seyirlik oyunun bir varyasyonu olup oyunun kahramanı olan Hakan bir oyuncu tarafından canlandırılmak yerine bir kabağa isle kaş göz çizilip, buna bir parça kıl, göz yerine çalı çırpı konulur. Yüksekçe bir yere çıkartılıp oyuncu askerlere işte kralınız eğilin denildikten sonra, önce hakaret edilip ardından mızraklarla parçalanılmaktadır.
Hakçı Hak günü gelini kız evinden alıp güvey evine getiren düğün alayının adıdır (Kastamonu).
Hakem Heyeti Düğün hazırlıkları ve evlilik töreninin usulüne uygun yapılmasını sağlayan köyün yaşlı ve saygın kişilerinden oluşan 7-8 kişilik heyetin adıdır (Sakarya).
Hal Anası Azeri masallarında bahsi geçen dağınık saçlı, koca kafalı, koca burunlu, uzun boylu beyaz giyimli şeytani bir kadın olup uzun göğüslerini omuzlarından geriye atarak taşımaktadır. Al kadını, Hal Ninesi, Çay Ninesi adlarıyla da bilinen varlığın yer altında yaşayan cinlerin anası olduğuna inanılmaktadır. Hal Anası, tüm şeytani varlıklar gibi söylenilenin tersini yapmakta ‘git’ deyince geli, ‘gel’ deyince gitmektedir. Karanlık çöktüğünde yeni doğum yapmış gelinin ciğerini yemek için evin bacasından içeri girmektedir. Hal Anasının su kenarında yaşadığına inanıldığı için bebeğin kırkı çıkana kadar annenin su kenarına giderek çamaşır yıkamasına izin verilmezdi. Hal Anasının loğusa kadına musallat olmaması için annenin odasına eski süpürge, bıçak, makas, tüfek konulup, yakasına iğne takılmaktaydı.
Hal Anasını mezarlıkta yakasına iğne batırarak esir eden ve evine götürüp kendine kadın yapan kişilerden ve bu kadından doğan ejderha büyüklüğündeki çocuklardan bahsedilmektedir.
Halat, Ğalat Erkek tarafının kız isteme sırasında, kızın dayısı, amcası ve erkek kardeşlerinin rızalığını almak amacıyla verdiği meyve, para, ayna, çakı gibi hediyelerin Kürtçe adıdır.
Halay Davul-zurna eşliğinde el ele tutuşmuş en az üç kişi tarafından oynanan bir halk dansının adıdır. Elinde puşi tutan bir halaybaşının yönetiminde, sağ kol sol kol üzerine gelecek ve parmaklar içten tutulacak şekilde sıra oluşturulur. Tek başına ya da iki kişi tarafından oynanan oyunlara hiçbir bölgede halay denilmemektedir. Halaylar, başta Sivas, Malatya ve Çorum’un yanı sıra neredeyse tüm Güneydoğu Anadolu bölgesinde oynanılmaktadır.
Halay oyun kurgusu iki bölümde incelenir:
- Sallanma: Dört uzun iki kıza diz kırma figürünü içerir.
- Yürüme: Önce üç defa sağ ayak ardından sol ayak yere vurularak yürünülür.
Her halayın farklı bir oyun düzeni bulunmaktdır. Sözgelimi Sivas Düz Halayı ağırlama, yanlama ve sıktırma, Temirağa Halayı ağırlama ve yeldirme, Çorum Halayı ise ağırlama, oynatma, ikileme ve hoplatma bölümlerinden oluşmakta, pek çok yörenin kendi özgün türküsü bulunmaktadır.
“Çekin Halay düzülsün
Ela gözler süzülsün
Halaya girmeyenin
Vurun boynu üzülsün” (Sivas)
Halay Faslı Değişik ritim ve ezgilere sahip halayların, -ağırdan hızlıya- belirli bir sıra ile oynanmasının adıdır (Nevşehir)
Halay faslının sırası:
- Kaleden kaleye
- İstanbul’dan Üsküdar’a
- Peşkir çektim
- Ürgüp yolu
- Mataramı
- Üç ayak
- Allılar
- Cezayir (Yurt, 6128)
Halhal Güneydoğu Anadolu’nun bazı bölgelerinde kadınların ayak bileklerine taktıkları halka formunda süs eşyasının adı olup bilinen en eski örneklerine İran ve Hindistan’da rastlanmıştır. Osmanlı döneminde Arap kadınların yanı sıra, çengi kızlar ve köçek oğlanlar tarafından da takılmıştır.
Halk Oyunları
Anadolu’da oynanan halk oyunları türlerine göre şu şekilde tasnif edilmektedir:
- Nanaylar
- Halaylar
- Yallılar
- Zeybekler
- Barlar
- Horonlar
- Tek oyunlar
- Silâhlı oyunlar
Anadolu’da illere göre oynanan belli başlı oyunlar listesi:
- Adana:
Adana barı, Adana üçayağı, Üçayak, Ağırlama, Şirvani, Kaba şirvani, Mengi, Halebi, Acem oyunu, Kırıkhan, Lorke, Ceyhan garibi, Şenola halayı, Pekmez halayı, Serhoş
- Adıyaman
Düz halay, Ağır halay, Ağır Malatya, Deriko, Üçayak, Berde, Ağır hava, Dik hava, Hasandağlı, Tırpano, Dokuz okkalı, Dokuzoğlu, Ağır Govcuk, Pekmezo.
- Afyonkarahisar
Çiftetelli, Cirit, Kasap oyunu, Halay, Kaşıklı zeybek (türleri: Acem kızı, Fadik, Hamama, Kapı Ardına, Mavili, Menekşesi biçim biçim, Şehriban, Aşkına, Durnalar), Dinar zeybeği, Haççam zeybeği, Serenler zeybeği, Asbaş zeybeği, Develi zeybeği, Kazun zeybeği, Meşeli zeybeği, Bengi zeybeği, Muğla zeybeği, Afyon zeybeği, Erenler zeybeği.
- Ağrı
- Halaylar: Basso, Sarı bülbül, Laççi, Papuri, Sallama, Zeyno, Çep, Koffi, Çimen-i çiçek, Sarma, Hessiko, Meyriko, Üç ayak
- Barlar: Ülker barı, Ömer ağa barı, Koçaklama barı, Serhat barı, Yüksel barı.
- Amasya
Çerkez halayı,Laz halayı, Alay havası, Dalliko oyunu, Tanakul, Üç ayak, Sallama, Yelleme halayı, Küştaklı, Esengil halayı, Hoşbilezik halayı, Köroğlu halayı, Merzifon karşılaması, Sarıkız, Sinsin halayı, Paçalı çiftetellisi.
- Ankara
Sinsin, Halay, Cirit, Misket, Zeybek (türleri: Ankara zeybeği, Karaşar zeybeği, Seymen zeybeği, Yağcıoğlu zeybeği, Mendil zeybeği), Ağır halay, Keçeli halayı, Köroğlu halayı, Afşar halayı, Üç ayak horonu, Düz halay, Hüdayda, Name gelin, Morkoyun, Çarşanba, Yıldız
- Antalya
Teke zortlaması, Dattiri, Gakkili, Silifkenin yoğurdu, Keklik
- Artvin
- Barlar: Koççari, Köroğlu, Kurt barı, Sürmeli barı, Mendo barı, Ata barı, Uzundere barı, Hançer barı.
- Horonlar: Çoruh, Deli horon, Cilveloy, Vazriya horonu, Kobak, Orta Batum horonu, Kama (bıçak) oyunu, Durgun Çoruh, Kıvrak Çoruh, Daşni Çorç, Kız horonu, Daldalan, Berta, Tamara.
- Aydın
Aydın zeybeği, Ortaklar zeybeği, Harmandalı, İki parmak zeybeği, Kozak, Çine zeybeği, Tavas zeybeği, Somalı zeybeği, Bengi zeybeği, Kocarab, Sabah namazı, Kerimoğlu, Kocarab.
- Balıkesir
Balıkesir zeybeği, Balya zeybeği, Güvende zeybeği, Alay havası, Dursunbey zeybeği, Pamukçu zeybeği, Dursunbey baranası, Sarı karınca, Ninna, Akpınar oyunu, Kasap oyunu.
- Bilecik
Bilecik karşılaması, Kara koyun, Söğütün erenleri, zeybek, Kral kızı oyunu.
- Bingöl
Çapukay, Gelin götürme, Govent halayı, Horani, Meyremo, Çaça
- Bitlis
Beritler/halaylar (Alkuşta, Süzme oyunu, Gorzona, Temirağa, Harkuşta, Tiringo), Bitlis barı, Gövenk, Nare, Çarşıda atlas, Memoş, olağ attım havaya, Meyroki, Garzene,Sepe, Dokuzayak, Botane
- Bolu
Köroğlu, Göynük meşelisi, Göynük zeybeği, Mudurnu zeybeği, Karaköy sekmesi, Ördek, Meşeli, Çiftetelli, Gerede zeybeği, Heyyamo (Akçakoca’da), Alasoğlu (Akçakoca’da), Sürtmen (Gerede’de), Karatavuk horonu, Karşılama
- Burdur
Teke zeybeği, Teke zortlaması, Kabaardıç, Boğaz havası, Ağır zeybek, Serenler zeybeği, Alyazma zeybeği, Kesinti zeybeği, Afşar zeybeği, Çiftlik zeybeği
- Bursa
Çiftetelli, Güvende, Köroğlu, Kılıç kalkan, Sekme, Cezayir, Düz oyun, Büyük oyun
- Çanakkale
Ağır halay, Hora, Gelibolu zeybeği, Harmandalı, Karşılama, Sepetçioğlu zeybeği, Alan havası, Selim Sırrı zeybeği, Dört güllü, Bıçak havası, İnce oyun, Bengi, Şama, Güvedi, Süzmen, Çiftleme
- Çankırı
Çankırı zeybeği, halay, Hacer oyunu, Çift ayak, Kaşık oyunu, Hora, Kürdün kızı, Sepetçioğlu zeybeği, Kasap oyunu, Üçayak halayı, Mahi zeybeği, Yeplük oyunu, Helisa oyunu
- Çorum
Türkmen halayı, Çorum halayı, Üç ayak, Allı turna, Bediriş, Hurim halayı, Dillala, Miço, Papıra, Hürünü, İğdeli gelin, Çekirge, Benli, Arzı, Fidayda, Haydi Combam
- Denizli
Denizli’nin horozu, Ağır Tavas zeybeği, Bengi, Alaylar, Buldan düz oyunu, Çal Feraisi, Tavas zeybeği, Dokuzlu zeybek, Çivril zeybeği, Seğmen sekme, Kız oyunu, Kırık Tavas zeybeği.
- Diyarbakır
Tek ayak halayı, İki ayak halayı, Çepik, Neni, Herrani, Delilo, Lorke halayı, Çaçan, Tik hala, Girani halayı, Koçeri
- Edirne
Kaldırma, Kasap oyunu, Debreli Hasan, Mendil, Karşılama, Alaybeyi, Zigoş, Kâzibe
- Elazığ
Çayda çıra, Üç ayak, Zöbek, Avreş, Şıkıldım, Güvercin, Çiçiko, Çayır, Karakuş, Bıçak oyunu, Fatma ile Nuri, Şeve kırmak
- Erzincan
Sarhoş barı, Hoşbilezik, Tamzara, Tavukbarı, Kol oyunu, Hançer barı, Hayriye, Karaçor, Kasap, Sıklama, Sinanlı, Gecegü, Halay
- Erzurum
Sarhoş barı, Koçeri, Daldalan barı, Tamzara, Köroğlu barı, Turna barı, Tavuk barı, Hançer barı, Kavak barı, Güvercin barı, Çember barı, Dasniçors, Narey barı, Tatyan barı, Uzundere barı, Yayvan barı, Dikine bar.
- Eskişehir
Kahveciler, Kırım oyunu, Ufacık taşınan zeybeği, Kırka zeybeği, Yoğurdum karşılaması, Eskişehir zeybeği, Kadın zeybeği
- Gaziantep
Halay, Havarişko, Leylim, Üçayak, Kördeve, Hasan dağı, Hamo, Garibin halayı, Çoban halayı, Karşılama, Solak, Çepikli, Emmi halayı, Cerit kızı, Bulgarı, Süvari, Ağırlama, Serçe, Zikir, Mendil, Zennup
- Giresun
Düz horon, sıksara horon, iki ayak horon, üç ayak horon, karşılama, sallama, kol havası, fingil metelik
- Gümüşhane
Temir ağa, Hançer barı, Tamzara, Daldalan, Hanım, Sıksara horon, Sarkız, Koçari, Turnalar barı
- Hakkari
Yar güzel, Gülşeni, Gani Bergani, Basu, Beleti, Hamame, Her Aley, Hırnani, Keçiyecaney, Kılıç kalkan, Ne düşkünüm, Rabin Bıraklı
- Hatay
Depki ya da halaylar (Kozanoğlu, Hurşit, Alo Paşa, Köroğlu, İlbeylioğlu, Karacaoğlan, Garip, Adana üçayağı, Cezayir, Maraş üçayağı, Zennube, Küllüce, Deli Arap, Serji, Pekmez, Döne, Dolağa), Zeybek, Çiftetelli.
- Isparta
Kesik zeybek, Serenler zeybeği, Sepetçioğlu zeybeği, Sarı zeybek, Ağır zeybek, Asi zeybek, Köroğlu, Badılcanı doğradım, Çayıra serdim postu, Teke zortlaması, Teke oyunu, Yörük kız oyunu, Gakgili, Dımıdan, Dattiri, Okşama
- İçel
Köroğlu zeybeği, Silifke zeybeği, Portakal zeybeği, Mengi, Sallama, Oğlan adın Hüseyin, Keklik, Mut sallaması, Beşiği çamdan, Türkmen kızı, Gökkarga, Sarı kızın saçları, Tek zeybek, Zeytin dalları, Kzılar zeybeği, Kullar olam, Bitimola, Elin Söğüdü, Gasavet, Gün Görünmez
- İstanbul
Kasap havası, Sirto, Momatça Igra, Romeika, Strolianka, Çiftetelli
- İzmir
Zeybek (Bergama, Somalı, Arpazlı, Bengi, Bergama Bengisi, Çekirdeksiz bağlar, Çerkez oyunu, Harmandalı, İnce Mehmet, Salıncak, Seğmen sekme, Zahide Molla, Yandır, Yörük Ali, Yeldirme, Kemeraltı, Karşılama, Koca Arap, Hantuman, Edremit, Dağlı), Samah (Tahtacı oyunu)
- Kars
Yerli: Barlar (Düz bar, üçayak barı, Tekayak barı, Sıçratma, Sarhoş barı, TekTamzara, Çift Tamzara, Kotan barı, Bekir-Bengi, Tavuk barı, Köroğlu barı, Ardahan barı, Papuri, Sallama, Deliloy barı, Diz kırma barı, Şorul barı)
Azeri: Lezgi, Ceylani, Naz barı, Uzundere, Lale, Küçeler, Mirzayı, Kaşengi
Karapapak: Terekeme, Tellice, Lezgi, Koloş, Almadere, Ağır Terekeme, Orta Cala, Düzyallı, Süsen sümbül, Çil horoz, kesme.
Kürt: Koççeri, Dello, Lorke, Berzini, Çepik, Hekari, Hay Molo.
- Kastamonu
Zeybekler (Sepetçioğlu, Çırdak, Çeliktendir, Hendek, Genç Osman, Karanfil, Kara kuzu, Rakı içtim, Kolbastı, Topal koşma, Erencik, Çiçekdağ)
- Kayseri
Halay, Mendil, Serçe, Turnam, Sinsin, Yumruk, Öteyüz, Şeşen, Kafe, Vig
- Kırklareli
Hora (horo), Zigoş, Sirto, Kasap havası, Pancar havası, Eşkıya havası, Sülümanağa, Ayşem, Kabadayı, İzzet hoca, Kasap horosu, Dere boyu düz gider, HanımAyşem, Arzu ile Kamber, Maleş kızları, Davyllar çalar kırk ha-dut oynar horosu.
- Kırşehir
Halaylar (Ağırlama, Kıvrak halay, Türkü halayı, Üçayak, Yanlama, Seymen halayı), Kaşıklı karşılamalar (Bad-ı saba, Üç oğlan, Yürü güzel, Çiçekdağı)
- Kocaeli
Horonlar (Karadenizliler), Hora ve kasap oyunları (Balkan göçmenleri), Kafkas dansları (Çerkezler)
- Konya
Kaşık oyunları (Kozanoğlu, Karanfil, Konya peşrevi, Sandıklı, Sektirme, İnce çayır, Yalan dünya, Bülbül, Limo, Sekelim kızlar, Aksaray develis, Karabiber, Keşkem, Doktor, Hamama giderken, Fırın üstünde fırın, Konyalı, Meblana peşrevi, Süpürgesi yoncadan, Eğlemendi, Karamanlı, Çay kenarına, Menteşeli, Doktor, Şerifanım)
- Kütahya
Zeybekler (Köroğlu, Portakal, Çömüdüm, Bengi zeybeği, Mustafam zeybeği, Sarhoş zeybek, Seymen oyunu, Düz oyun, Zille köçek oyunu, Saatini satsana, Harmandalı, Tıpırtıpır, İğnem düştü, Davaz zeybeği, Karşıdaki güzel
- Malatya
Aşırma halayı, Çarışu, Çeçen, Dillan, Ağırlama, Karahisar, Kaşengi, Lorke, Kemaliye Tamzarası, Hari, Papori, Tekayak, Sinsin, Tezleme, Üçayak halayı, Meyruhi
- Manisa
Bergama zeybeği, Aydın zeybeği, Sarızeybek, Kordon zeybeği, Tavas zeybeği
- Kahramanmaraş
Comolu halayı, Çamdan halayı, Çoban halayı, Denizli halayı, Halep halayı, Hasandağı halayı, Pekmez, Toros Mengisi, Türkmen halayı, Üçayak, Demircioğlu, Balballı, Kelek, Zeytin halayı, Yiğitleme
- Mardin
Çenbeli ağa, Botani halayı, Hırpani halayı, Köçeri, Lorke, Malatya halayı, Keçikani, Kamalo, Semra halayı, Şingali, Nafa halayı, Hastano, Cizreye gittim, Hınne halayı, Bişero, Nahıra halayı, Malayya, Narinei, Meryeme halayı
- Muğla
Bilalim zeybeği, Çökertme, Buhurcular zeybeği, Çökertme, Zappak, Bıçak oyunu, Kalkan oyunu, Satıoğlu zeybeği, Akdağ zeybeği, Kuruoğlu zeybeği, Tavas zeybeği, Levent zeybeği, Muğla zeybeği.
- Muş
Delilo halayı, Aysoka halayı, Çergibaz halayı, Yarbe halayı, Tello halayı, Yarkuşta, Horo, Çapakay, Karzani halayı, Pıçak oyunu, Kılıç kalkan oyunu, Kılıççı halayı, Ördek halayı
- Nevşehir
Ağırlama halayı, Kayalar halayı, Üç ayak, Temir ağa, Sepetçioğlu halayı, Köroğlu halayı, Oğuzlu halayı, Harmandalı, Delilo halay, Erzurum barı, Lorke, Düğün halayı, Allılar halayı, Dokuzlu halay
- Niğde
Alaylar-Halaylar (Çınarbaşı, Hop cilveli, Anşam, Hora, Cilveli, Tombili, Menberi, Karam, Yıldız, Çekin alay düzülsün, Ufacık karacık)
- Ordu
Horonlar (Boztepe horonu, Düz horon, Laz horonu, Rum horonu, Sallama, Perşembe sık horonu, Kız horonu, Dik horon), Karşılama, Pıçak oyunu, Metelik, Kol oyunu
- Rize
Horonlar (İkiayak, Rize, Hemşin, Papilat, Titreme, Tonya, Akçaabat, Kömürcü, Davul-zurna horonu, Yüksek Hemşin, Kılıç horonu), Bıçak oyunu
- Sakarya
Horonlar (Karadeniz göçmenleri), Kafkas oyunları (Kafkas göçmenleri), Zeybekler (Geyve ilçesi, Pamukova ve Taraklı’da yaşayan Ege göçmenleri), Horalar (Trakya göçmenleri)
- Samsun
- Horonlar (Sallama, Kürt horonu, Ladik horonu, Sıksaray, Vezirköprü sallaması, Atlama, Dik horon, İki ayak, Üç ayak), Köroğlu
- Trakya göçmenlerinin getirdiği oyunlar (Sirto, Zigoş, Kavala, Sülüman Ağa, Üsküdar, Kız Saçların, Cimdallı, Debreli Hasan, Kanberim, Haticem, İsa Bey, Arda Boyu, Oklava Oyunu, Hop Hop Bir Danem, Medili Küçük Hanım, Çadırımın Direği, Alayları, Adı geçenlerden şunlar, Çırakman köyü ve çevresindeki göçmen köylerinin birlikte gelmiş öz oyunlarıdır. Karşılama, Yanir Aylerim, Çamaşır, Cuguş, Hora, Kasap, Hüseyin Ağa, Köroğlu, Kanber, Helvacı, Sito Paşa Dudu, Arabistan Kızları)
- Siirt
Govent (Siirt halayı), Hırpani, Girani, Seyhani, Dello can, Roşkani,Papore, Şoro, Üç ayak, Gürci oyunu, Nanet, Nobet, Belite, Temirağa, Gelin götürme, Çaçan, Karakıştani
- Sinop
Alaylar oyunu, Çömlek oyunu, Fındık kırma oyunu, Arı oyunu, Ayı Oyunu, Esir almaca, Sepetçioğlu zeybeği, Selim sırrı zeybeği, Kasnakçı oyunu, Sinsin oyunu, Hisarımızın çevresi, Kargı oyunu, Güzel potin boyarlar, Bezirgân, Ayşekadın fasulyesi satanlar, Kastamonu Zeybek Oyunu, Deve Oyunu, Domuz Oyunu, Sıvır Oyunu, Kete Oyunu, Ninannay Oyunu
- Sivas
Düz halay, üçayak, Arnavut halayı, Köy halayı, Madımak, Temirağa alayı, Abdurrahman halayı, Sarı zeybek, Kareysar, Çiftetelli, Samah, Sinsin, kol oyunu, Köroğlu halayı
- Tekirdağ
Tekirdağ karşılaması, Sirto, Gayda, Börülce, Çoban, Zekiyem horonu, Blgar gaydası, Tekirdağ oyunu, Kasap, Kaçamak, Subaşı horonu, Galamata, Rayle, Ali paşa, Hasancık, Lenka
- Tokat
Kazova halayı, Omuz halayı, Kartal halayı, Alaçam, Hoş bilezik, Karadut, Üçayak, Tokat ağırlaması, Hanımkızlar, Lalellim
- Trabzon
Düz horon, Atlama (Langevton), İki ayak, Üçayak, Sallama, Sıksara (Sera), Maçka horonu, Yomra horonu, Temurağa (Of bölgesinde), Bıçak oyunu, Akçaabat horonu
- Tunceli
Horum kol oyunu, Tamzara, Üçayak, Karaçor, Dello, İki ayak, Cezayir, Ağır hava, Güzeller, Yol havası, Gelin ağlatma, Lorke, Cirit, Köroğlu, Güvendi, Kemal Çavuş
- Urfa
İkiayak, Üçayak, Ağır hava, Kılıç kalkan oyunu, Harbi, Derik, Tekir, Dörtlük, Urfalı, Depçe, Avrani, Düzey oyunu, Mim havası, Mimi teşi, Çındır
- Uşak
İslamoğlu zeybeği, Tek zeybek, Çift zeybek, Sallama oyunu, Düz oyun, Uşak sürmelisi, Kazım zeybeği, Genç Ali zeybeği, Balıkesir zeybeği, Soğukkuyu zeybeği
- Van
Temir ağa, Hoşbilezik halayı, Tamzara, Osman ağa halayı, Ayı oyunu, Baso halayı, Devzer halayı, Papuri halayı, Gorani halayı, Havasor halayı, Kız oyunu, Kersi halayı, Lezgi oyunu, Toyenlar
- Yozgat
Tek ayak, Ağırlama, Popbilli halayı, Cemo halayı, Yerli gelin, Üçayakyanlaması, Çiçekdağı, Ardıç halayı, Yayık halayı
- Zonguldak
Köroğlu, Sepetçioğlu zeybeği, Çardak, Kaşık oyunu, Zil oyunu
Halk Takvimi Anadolu’da iki çeşit halk takvimi kullanılmaktadır:
- Kamerî takvim: Yılı 29/30günlük 12 aya bölen, 354/355 günden oluşan ay takvimi.
- Şemsî takvim: 365/366 günlük güneş takvimi.
Özellikle Osmanlı döneminde kullanılan Kamerî takvimin başlangıç tarihi MS 17 Temmuz 622 olup, 1916 yılında dek resmi olarak da kullanıldıktan sonra Gregoryen takvimle değiştirilmiş, 1925 yılında ise Mart olan yılbaşı günü Ocak ayıyla yer değiştirmiştir.
Hayatını tarım ve hayvancılıkla sağlayan Anadolu köylüsü takvimlerini hava şartları ve mevsimsel bölünmelere göre düzenlemiştir.
Ay isimlerinin geleneksel karşılıkları:
Ocak: Zemheri, Kalandar, Kânun-i sani, Son karakış
Şubat ayı: Küçük, Adar
Mart: Mart, Adar
Nisan: Abril, Nisan
Mayıs: Mayıs, Gülân
Haziran: Kiraz, Haziran, İlk Temus
Temmuz: Orak, Orta temus
Ağustos: Ağustos, Son Temus, Tabak
Eylül: Haçayı, Eylül, Üzümayı
Ekim: Avara, İstavrit, Teşrin-i evvel, Havara
Kasım: Koçayı, Tesrin-i sani
Aralık: Karakış, Hıristiyanlar, Kânun-i evvel, İlk karakış
Hallaşıkçı Düğün öncesinde başlık parasının tespiti ve evlilik için gerekli şartların hazırlanmasında aracılık eden komşu ve akrabadan uzlaştırıcı kişilerin adıdır (Niğde)
Halloween Kelt takviminin son gününe denk gelen gün modern Hıristiyan folklorunda 31 Ekim günü cadılar ve hortlakların ortaya çıktığı gece olarak kutlanmaktadır.
Keltler yaz sonu ve kış başlangıcını temsil eden bu gün büyükçe bir ateş yakıldıktan sonra etrafında çeşitli kostümler giyilerek dolaşılırdı. Hıristiyanlığın ardından kilise tarafından azizleri anma gününe dönüştürülmüştür.
< İngilizce All Hallow Even
Folklor Sözlüğü önceki bölümler
AA-AK, AL -AS, AS, AZ, BA -BAŞ, BAT-BLU, BO-BY, C, Ç, DA,
Kaynak
Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009