Aşağıdaki İslami Terimler Sözlüğü’nde F harfi ile başlayan dini terimler ve anlamları yer almaktadır.
Fâcir 1. Haram ve günah içinde yaşayıp durumunu sergilemekten utanmayan kişidir. Kur’ân-ı Kerîm’de:
“Kıyamet gününde nice yüzler vardır ki parıl parıl parlar, güler ve sevinir. Nice yüzleri de o gün, toz-toprak, karanlık ve siyahlık kaplayacaktır. İşte bunlar, kâfirler ve fâcirlerdir.” (Abese 38-42), “Fâcirlerin amel defterleri, Siccîn denilen yerdedir.” (Mutaffifîn 7)
2. Evlenmeleri yasak olacak kadar yakın akraba oldukları halde cinsel ilişki kurarak fücur günahını işleyen kişileri tanımlayan terimdir.
Fadîle Fıkıhçılar, Arapça ‘fazilet sahibi’ anlamına gelen terim Hz. Muhammed’in ahretteki makamlarından birisi olarak bildirmiştir:
“Âhirette kendisine; Makâm-ı Mahmûd, Şefâ’at-i kübrâ, Kevser havuzu, Vesîle ve Fadîle adındaki makamlar verilecektir.” (Mevlana Hâlid-i Bağdâdî)
Fah Abbasilerin Ali taraftarlarını kılıçtan geçirdiği Mekke civarındaki bir vadinin adı olup Şiilerce kutsal sayılmakta ve bu olayın anısına her yıl El Şüheda adlı anma törenleri düzenlenmektedir.
Fahr-i âlem Hz. Muhammed için övgü amaçlı kullanılan bir isim olup ‘Âlemin övüncü’ anlamındadır. Aynı şekilde Fahr-ül-enâm ‘yaratılanların övündüğü kişi’ ve Fahr-i kainat ‘kainatın övündüğü kişi’ saygı ifadeleri de Hz. Muhammed için kullanılmıştır.
“Yüzün didar nurudur saçın miraç dünüdür
Gören canın unutur Fahr-i Âlem sen misin” (Yunus Emre)
Fahşâ Dinen beğenilmeyen çirkin yakışıksız davranışları tanımlamaktadır.
Kur’ân-ı Kerîm’de:‘Muhakkak ki şeytan size fahşâyı emreder’ (Bakara 268)
Fâil Tanrının adlarından birisi olup Arapça yapan anlamına gelmektedir.
Fâiz Ödünç verilen paraya karşılık önceden belirlenmiş bir süre için yine önceden belirlenmiş miktarda fazladan para (kâr) alma işinin adı olup sadece İslam da değil Hıristiyanlık tarafından da yasaklanmıştır.
Fakîh Fıkıh âlimi anlamına gelen terimin çoğul formu fukahâdır.
Fakir 1. Arapça kökenli bir kelime olup münzevi yaşamı kendi rızasıyla tercih etmiş dindar dervişler için kullanılmaktadır.
2. Dinen zengin sayılacak kadar malı olmadan ancak temel ihtiyaçlarını karşılayabilen kimselerin adıdır.
Kur’ân-ı Kerîm’de:
“Artık ondan hem kendiniz yiyin, hem de yoksula, fakire yedirin.” (Hac 28)
Fakr Tasavvufta insanın maddi dünya ile ilişkisini keserek Tanrıya yönelmesi durumunu tanımlayan terim olup Arapça ‘yoksulluk’ anlamına gelmektedir. Bkz. Fakir
Fânî Yeryüzünde yaşayan canlıları niteleyen ‘yok olan, devamlı olmayan’ anlamında bir terimdir. Kur’ân-ı Kerîm’de:
“(Yer) üzerinde bulunan her canlı fânîdir” (Rahmân 26)
Fark Tasavvufta cem’ül-cem’ de denilen bir makamın adı olup çoklukta birlik birlikte çokluğu fark etme ilkesini tanımlar.
Fârûk Hz. Ömer’in lakabı olup doğru ile yanlışı birbirinden ayıran anlamına gelmektedir.
Farz Kur’ân-ı Kerim’in Müslümanlara kesin bir dille, tereddüt edilmeden yapılmasını emrettiği görevlerin adıdır. Farzlar yükümlüler açısından iki gruba ayrılmaktadır:
- Farz-ı Ayn: Kadın ve erkek her mümine teker teker emredilen ve herkesin yapması, emredilen ibadetlerdir.
- Farz-ı Kifâye: Cenaze namazında olduğu gibi Müslümanların bir kısmının yerine getirmesiyle diğerlerinin omzundan sorumluluğu alınan emirlerdir.
Fâsık Tanrının buyruklarına karşı gelen günahkâr Müslümanlar (dinden çıkmamış) için kullanılan bir terim olup davalarda tanıklıkları kabul edilmemektedir.
Fâsid Bir ibadetin yanlış ya da eksik yapıldığı için geçersiz sayılması anlamına gelen terimdir.
Fâtır Tanrıya yaratma kudretinden dolayı verilen isim olup, Arapça ‘yaratan’ anlamına gelmektedir.
Fâtır suresi Kur’ân-ı Kerîm’in otuz beşinci suresinin adı olup kırk beş ayettir ve Mekke’de inmiştir.
Fâtiha Yedi ayetten oluşan Kur’ân-ı Kerim’in ilk suresinin adı olup Arapça ‘açan’ anlamına gelmekte başlangıç cümlesinden dolayı ‘Elham’ adıyla da bilinmektedir. Mekke’de inmiştir.
Fatma, Hz. Fatma, Fatıma, Fatımatü’z-Zehra MS 609-633. Hz. Muhammed ile ilk eşi Hz. Hatice’nin kızı ve Hz. Ali’nin eşi, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’in annesidir. Hz. Muhammed ile birlikte Uhud savaşına katılmış, Hz. Ali onun sağlığında ikinci bir kadınla evlenmemiş, tabutunun üzerinin hurma yaprakları ile örtülmesini vasiyet ettiğinden tabutların üzerinin kapatılması geleneğini başlatmıştır.
Fazilet Arapça ‘erdem’ anlamına gelen terim İslam pratiğinde dini emirleri yerine getirmek olarak algılanmaktadır.
Fazl Arapça ‘erdem’ anlamına gelen terim Hurûfilerce 14. yüzyılda tarikatlarını kuran Fazlullah’ın adıyla birleştirilerek yorumlanmıştır.
Fe [Afrika Mitolojisi] Fildişi Sahili’nde tapınılan bir tanrının adı olup bir maske formunda tasvir edilmektedir.
Fecr Suresi Kur’ân-ı Kerîm’in seksen dokuzuncu suresinin adı olup otuz ayettir ve Mekke’de inmiştir.
Fedâil Farz veya vacip kabul edilmeyen fazladan yapılan ibadetlerin adıdır.
Fedâîler Hasan Sabbah tarafından kurulan, imamları tarafından uyuşturucu ilaçlar ve eğlencelerle sahte bir cennet hayaline inandırılarak Haşhaşin tarikatı uğruna canlarını vermeleri istenilen bir dini grubun adıdır.
Felâk suresi Kur’ân-ı Kerîm’in yüz on üçüncü suresinin adı olup beş ayettir ve Medine’de inmiştir.
Fenâ Arapça ‘ölümsüzlük’ anlamına gelen terim tasavvufta insanın ruhsal varlığını Tanrının varlığı içerisinde eritip kaybetmesi olarak anlaşılmaktadır.
Fenâiyye Kütahyalı Ali Fenâi tarafından kurulan bir Celvetî kolunun adıdır.
Ferâiz İslamî miras hukukunun adı olup vefat eden kişinin malının kimlere ne şartlarda ve nasıl dağıtılacağını konu alır.
Ferâiziyye Hindistan’ın Feridpur bölgesinde Feraizi Şeriatullah’ın 19. Yüzyılda başlattığı İslamcı hareketin adı olup İngiliz sömürgeciliğine şiddetle tepki göstermiştir.
- Dervişlerin giydiği bir tür hırkanın adıdır.
Feraşet Kabe’nin ve Hz. Muhammed’in türbesinin süpürülme işinin adıdır. Bkz. Ferraş
Ferman İslam hükümdarlarının yazılı emirlerinin adıdır.
Fesâd Bozgunculuk ve anarşi anlamına gelmekte olup Kuran’da şiddetle cezalandırılması buyrulmuştur:
“Allah’a ve Peygamberine karşı harp edenlerin ve yeryüzünde fesat çıkarmaya çalışanların cezası ancak öldürülmeleri veya asılmaları yâhut elleriyle ayaklarının çapraz kesilmesi veya o yerden sürgün edilmeleridir. Bu ceza onlara dünyada bir kepazeliktir. Ahrette ise kendilerine büyük bir azap vardır.” (Mâide 33)
Feth Bâtınilere göre varlığı oluşturan beş öğeden birisi olan boşluğun adıdır.
Fetih suresi Kur’ân-ı Kerîm’in kırk sekizinci suresinin adı olup yirmi dokuz ayettir ve Mekke ile Medine arasında hicretin altıncı yılında inmiştir.
Fetret devri 1. İki peygamber (örneğin İsa ile Muhammed) ya da iki hükümdar arasında geçen zamanın adıdır.
- Kuran’da 74. ve 96. sureler arasında geçen zamanın adıdır.
Fettâh Allah’ın güzel isimlerinden (Esmâ-i hüsnâsından) birisi olup ‘kullarına hayır kapılarını açan’ anlamına gelmektedir. Kur’ân-ı Kerîm’de:“O (Allah-ü Teâlâ) Fettâh’tır. Alîm’dir.” (Sebe’ 26)
Fetva Fıkıh bilginlerinin kendilerine danışılan dini ya da dünyevi herhangi bir konuda İslam hukukuna göre alıp açıkladıkları kararın adıdır.
Fevatih Kurân’-ı Kerim’in 29 suresinin başındaki harflerin adıdır.
Fey Müslümanların savaş sırasında gayri Müslimlerden ele geçirdikleri arazi ve malın adıdır. Ku-r’ân-ı Kerîm’de:
“Allah’ın, memleketlerin ahalisinden Peygamberine verdiği fey’; Allah’a, Peygamberine, hısımlarına, yetimlere, yoksullara, yolda kalanlara aittir. Ta ki içinizden zenginler arasında elden ele dolaşmasın. Peygamber size ne getirdiyse onu alın, size ne yasak ettiyse ondan da sakının Allah’tan korkun. Çünkü Allah’ın azabı çetindir.” (Haşr suresi: 7)
Feyz Yaratılan tüm nesne ve varlıkların Tanrı’dan çıkışına verilen isim olup Yeni Platonculuktan esinlenilerek özellikle İbn Sina tarafından geliştirilmiştir.
Feyziyye Bir Halvetiyye tarikatının adıdır.
Fıkıh Dinde yapılması ve sakınılması buyrulan iş ve davranışları bildiren bilimin adı olup ayet, hadis ve bunların yorumlarından oluşmaktadır.
Fıkıh Biliminin Bölümleri:
- Furuu Fıkıh
- Şurût ve Sicillât
- Edebü’l-Kâdi
- Hikmetü’l-Teşri
Fıkıh Usûlü İlminin Bölümleri:
- Fıkıh Usûlü
- Hilâf
- Cedel
Fırak Bkz. Fırkalar
Fırka Cemaat, grup, topluluk anlamına gelen terim daha çok Ehl-i sünnet yolundan sapan grupları tanımlamak amacıyla kullanılmıştır. Kur’ân-ı Kerîm’de:
‘Ey Peygamberim! Dinde fırka fırka ayrılanlarla senin hiç bir ilgin yoktur. Onların cezâlarını Allah-ü Teâlâ verecektir. Kıyamet günü Allah-ü Teâlâ, dünyada işlediklerini onlara hatırlatacaktır’ (En’âm 159)
Fırkalar, Fırak Ehli Sünnetten sapan mezhepleri tanımlayan terimdir.
Fırka-i Dâlle Kuran ve hadisleri yanlış yorumlayarak oluşani grup ve mezheplerin adıdır.
Fırka-i Nâciye Ehl-i sünnet âlimlerinin yolunda bulunan mezhep ve grupların adı olup bu grupların Cehennem’den kurtulacağına inanılmaktadır.
Fısk Allah’ın buyruklarına uymamak anlamına gelmektedir.
Fıtrat İslam terminolojisinde Tanrı’nın evreni yaratışını ifade eden terimdir.
Fidaviyye Bir Bâtıni tarikatının adıdır.
Fidye Gerçekleştirilmeyen bir dini sorumluluk ya da bir tutsağın kurtarılması amacıyla ödenen paranın adıdır. Bkz. Kefaret
Field, Reşad İngiliz asıllı bir sufinin adı olup 1975 yılında Süleyman Dede tarafından şeyhliği onaylanmış, ABD’de ‘Bilinçli Yaşam Enstitüsü’nü kurmuş Sufi geleneğiyle ilgili pek çok kitap yazmıştır.
Fil Vakası Kuran’da Fil suresinde bahsi geçen Hz. Muhammed’in doğduğu yıl, Yemen hükümdarı Ezhere’nin çok sayıda filin yer aldığı bir orduyla Kâbe’yi yıkmak amacıyla Mekke’ye saldırması, Tanrı’nın gönderdiği kuşların yardımıyla düşman ordusunun bozguna uğratılması olayının adıdır.
Firdevsiyye, Rükniyye Rüknettin Firdevsî tarafından kurulan bir tarikatın adı olup Kübriyye kollarından birisidir.
Firdevs Kur’ân-ı Kerim’de ‘cennet’ anlamında kullanılan bir kelime olup (18:107; 23:11) Farsça kökenlidir.
Fitne İslam terminolojisinde dini kuralları yıkmaya çalışmak, insanları şüpheye düşürmek, ara bozmak anlamında kullanılan terim Arapça ‘geçimsizlik’ anlamına gelmektedir.
Fitre, Sadaka-i Fitr Ramazan ayı içinde verilmesi (tercihen son günü güneş battıktan sonra) Hz. Muhammed tarafından hicretin ikinci yılında (MS 624) zorunlu kılınan, miktarı önceden belirlenmiş (mezheplere göre değişebilir) sadakanın adı olup yoksul Müslümanlara verilmektedir.
Fuls Hz. Muhammet’in kuzeni olan Ebu Tâlip tarafından yok edilen Bau Tayy’ın putunun adıdır.
Fustat Mısır’daki ilk Arap yerleşiminin adı olup aynı zamanda Emevi ve Abbasi dönemlerinde Mısır’da Müslümanların yoğun yaşadığı bölgenin de merkeziydi.
Fücur Evlenmeleri yasaklanmış olan yakın akrabaların cinsel ilişki kurmasının adı olup günah sayılmaktadır.
Fütuh Hz. Muhammed döneminden itibaren fethedilen yerleri ve fetihlerin nasıl gerçekleştirildiğini anlatan kitapların adıdır.
Fütüvvet Sufi geleneğinde dürüstlük, barışseverlik, uysallık, yoksulluk içinde cömertlik, konukseverlik gibi sahip olunması gerekli erdemlerin ortak adı olup aynı zamanda MS. 10. yüzyılda Anadolu kentlerinde yaygınlaşan bir ahlaki akımında adı olmuştur. İbn Batuta’nın da bahsettiği Ahi örgütleri bir çeşit fütüvvet organizasyonudur. Diğer İslam devletlerinden kurulan fütüvvet (futuva) adlı Ortaçağ’a özgü meslek örgütlenmelerinden bir varyasyonu olarak Anadolu’da Ahilik adıyla yaygınlaşmıştır.
Şii geleneğine göre Hz. Muhammed, Hz. Ali’ye kemer takıp şalvar giydirmiş ve ondan başka feta (yiğit) olmadığını belirtmiştir. Bu gelenekte fütüvveti Hz. Ali başlatmış, 17 sahabeye bizzat el vermiş dahası fütüvvetin dört temel ilkesini de ortaya koymuştur:
- Güçlüyken bağışlamak
- Öfkeliyken sakin olmak
- Düşmana karşı bağışlayıcı olmak
- İhtiyaç sahibiyken bile başkaları için fedakarlıktan kaçınmamak
Kaynakça
Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009