Makale: Özhan Öztürk
Pompeii 40°45′00″N 14°29′10″E Napoli kenti yakınlarında bulunan ve hâlâ kısmen gömülü olan yıkıntı halindeki antik Roma kenti 24 Ağustos 79 tarihinde Vezüv Yanardağı’nın (Monte Vesuvio) iki gün süren faaliyeti sonucu Herculaneum (Ercolano) ile birlikte volkanik kül ve cürufun altına gömülerek yok olmuştur.
Pompeii Nerede?
Pompeii Tarihi ve Pompeii Civarında Neler görülebilir?
Vezüv Yanardağı MS 79’da patladığında günümüz Napoli‘sinin yakınındaki Pompeii kasabası 20ft (6 m) pomza ve külün içine gömülmüştür. 16. yüzyılda yeniden keşfedilmiş ancak ciddi kazılar 1748’de başlamıştır. Bu şaşırtıcı bulgu, zamanla taşlaşmış bir kenti ortaya çıkarmıştır. Evler, tapınaklar, sanat eserleri ve gündelik nesneler, Roma İmparatorluğu‘nun zirvesindeki gündelik hayata benzersiz bir bakış açısı sağlayacak şekilde oldukça iyi bir korunmuş olarak ortaya çıkarılmıştır.
Kayıp kent 1748 yılında tesadüfen yeniden keşfedilince Roma İmparatorluğu‘da kent yaşamı hakkında detaylı bilgi edinmek mümkün olmuştur. UNESCO’nun Dünya Miras Listesi‘nde olan antik yerleşim İtalya’nın en popüler turistik merkezlerinden biridir. Harabelerde amfitiyatro (MÖ 80), Casa dei Vettii, Casa del Fauno, Casa del Poeta Tragico, Gymnasium, Forum, hamam, tiyatro ve Apollo tapınağı görülebilir.
Gizemli Villa
Pompei’nin şehir surları dışında Via dei Sepolcri‘de, MÖ 2. yüzyılın başlarında şehir evi olarak tasarlanıp, zarif bir kır evine taşınan büyük ve gizemli bir villa inşa edilmiştir. Bu villa iç dekorasyonu ile ünlüdür ve bir dizi iyi korunmuş fresk çevrimi içermektedir. Fresklerin en ünlüsü salonda olup, 29 parlak renkli, figürden oluşmaktadır. Bir gelinin veya Güney İtalya’da yaygın olan Dionysos kültünün rahibesi Dionysos gizemlerine ya da Orfik gizemciliğe inisiasyonuna dair tasvir de açıkça görülebilmektedir.
Via dell’Abbondanza
Pompeii’deki en hareketli, en eski cadde olan Via dell’Abbondanza çok çeşitli malların satıldığı özel evler ve dükkanlarla kaplıydı. Keçe ve tabaklanmış deriler Verecundus‘un dükkanında satılıyordu ve daha sonraları iyi korunmuş bir çamaşırhane vardı. En meşhur hanlar arasında (termoplia), en meşhur yabancı garsonlar, duvardaki grafiti ile tasvir edilen Asellina’ya aitti. Via Stabiana, Pompeii ile liman ve kıyı bölgeleri arasında seyahat eden binek arabalarının kullandığı önemli bir yoldu. Batı tarafında ise Stabia Hamamları duruyordu.
Pompeii’de Hayat
MS 1. yüzyılda, Pompeii müreffeh bir yerdi. Bir zamanlar Etrüsk ve daha sonra zengin Yunanlılar için kaplıcalar, amfitiyatrolar, tapınaklar ve lüks villaların bulunduğu, MS 79’a göre gelişen bir Roma ticaret merkezi idi. Julia Felix Evi, konut ve dükkanlarla bölünmüş bir konut bloğunu kaplamaktaydı. Evin ayrıca halka açık hamamları vardı. Pompeii’nin en yüksek yerinde, bir zamanlar pazar yeri olan dikdörtgen biçimli, asfaltlanmış Forum vardı. Bu, kamusal yaşamın merkezi ve hem laik hem de dini en önemli sivil kurumların odağındaydı. Pompeii Amfitiyatrosu (MÖ. 80) gladyatör dövüşü için kullanılmış olup, dünyadaki türlerinin en eskisiydi.
Pompeii Sanatı
Villalar ve tiyatrolar gibi ortak alanlardan bazıları mucizevi bir şekilde patlamadan kurtulmuş canlı duvar freskleri, mozaikler ve heykellerle süslenmiştir. Tasarımlar ve temalar Geç Klasik ve Hellenistik sanattan çok etkilenmişti ki bunlar genellikle Yunan orjinallerinin kopyalarıydı.
Pompei Belediyesi, Napoli
Pompei 40°45′N 14°30′E /pomˈpɛi/ Napoli ilinde 25.397 nüfuslu (2014) bir belediye olup, Beata Vergine del Rosario di Pompei (1901), San Salvatore, Sacro Cuore di Gesù, San Giuseppe ve Santa Maria Assunta in Cielo kiliseleri ile antik kent harabeleri görülebilir.
Pompeii harabeleri website: www.pompeiisites.org/
Pompei belediyesi website: www.comune.pompei.na.it
Antiquarium di BoscorealeAntiquarium di Boscoreale 40°45′41.62″N 14°28′15.2″E Boscoreale kasabasında bulunan arkeoloji müzesi olup içerisinde Pompeii, Herculaneum, Oplontis, Stabia ve Boscoreale kazılarından bulunmuş eserler sergilenmektedir. Antiquarium, Pompeii Arkeoloji İdaresi tarafından 1991 yılında açılmıştır. |
Vezüv Yanardağı
Vezüv Yanardağı (Monte Vesuvio) 40°49′18.01″N 14°25′33.57″E /ˈmonte veˈzuːvjo/ Napoli körfezinde Napoli kentinin 9 km doğusunda yeralan 1,281 m yüksekliğinde aktif bir yanardağın adıdır.
Vezüv Yanardağının Patlaması
MS 79 yılında Pompeii, Herculaneum ve diğer Roma yerleşimlerini püskürttüğü lav, duman, taş ve külleriyle yaşanmaz hale getirmiş, tahminen 16 bin kişi hayatını kaybetmiştir. Napoli ve yanardağın güneydoğusundaki Pompeii ve Stabiae (Castellamare di Stabia), kül ve ponza taşına (süngertaşı) boğulmuştur. Çatılar, binalarda volkanik molozların ağırlığı altında çökmüştür. Batıda, Herculaneum (Ercolano) bir çamur denizinin altında kaybolmuştur. Binalarının büyük kısmı ayakta kalmış, kökleri sağlam ve pek çok yerli ürün çamurla korunmuştur. Yaklaşık 2,000 kişi Pompeii’de ölmüş, ancak Herculaneum sakinlerinin çok azı ölmüştür. Eski Romalıların günlük yaşamları hakkındaki bilgilerimizin çoğu Pompeii ve Herculaneum kazılarından kaynaklanmaktadır. Bunlardan elde edilen çoğu nesne şimdi olağanüstü bir arkeolojik koleksiyona sahip olan Napoli Museo Archeologico Nazionale‘de tutulmaktadır. Vesuvius Dağı 1944’ten bu yana patlamamış olmasına rağmen, bazen küçük depremlere neden olmaktadır.
Vezüv Ne Zaman Püskürdü?
Tarihi kayıtlardan onlarca kez püskürdüğü anlaşılan dağ 1631 Kasım ayında 3 bin, 1906’da 100 kişinin ölümüne neden olurken Mart 1944’de etrafındaki köylerden San Sebastiano al Vesuvio, Massa di Somma ve Ottaviano’nın tamamını, San Giorgio a Cremano’nun ise bir kısmını yok etmiştir. Vezüv yanardağı 5 Haziran 1995’te milli park ilan edilmiş olup, zirvenin 200 m aşağısına dek karayoluyla ulaşmak
sönmüş kraterler içerisinde gezinmek ve yaya olarak zirveye tırmanmak mümkündür.
Dağa kolay ulaşım için 1880’de inşa edilen füniküler araç yolu 1944 yılında lavlar tarafından yutulmuştur. Sözleri gazeteci Peppino Turco tarafından yazılan bestesi Luigi Denza’ya ait ünlü Napoliten şarkı ‘Funiculì, Funiculà’ bu hattın açılışı onuruna yapılmıştır.
Pompeii ve Vezüv yanardağı hakkında ilginç ve önemli bilgiler
Antik Çağ’da Pompeii halkı Vezüv dağının bir volkan olduğunu bilmiyordu.
İlk patlama sırasında Pompeii’nin 15 bin kişilik nüfusunun % 13’üne denk gelen 2 bin kişi ölmüştür.
Pompeii Antik kenti kalıntılarının bugüne dek korunmasının sebebi kentin üzerinin volkanik kül tabakasıyla kaplanmasıdır. Plinius patlamayı farklı dallarda genişleyen Akdeniz çamı ağacı formunda tasvir, havanın bazen açık bazen karanlık olduğunu ama sürekli külle dolu olduğunu bildirmiştir. Pompeii felaketi öncesinde volkan (Volcano) kelimesi bilinmiyordu yanardağ anlamında kullanılan bu isim Roma ateş ve demircilik tanrısı Vulcan‘a atfen bu olaydan sonra konulmuştur.
Antik kent, 1748 yılında Napoli Kralı III. Carlo’un sarayının inşaası sırasında işçilerce keşfedilmiştir. Tarihi site ve antik kent yılda 2.6 milyon turist tarafından ziyaret edilmektedir. Pompeii’den çıkarılan 2 bin yıllık olup, Dünya Anıtları Fonu’dan 1996, 1998 ve 2000’de maddi yardım alan sitenin korunabilmesi için bugüne dek 335 milyon $ harcanmıştır. 1819 yılında Napoli kralı I. Francis Pompeii sergisini karısı ve kızıyla ziyarete gittiğinde erotik sanat örneklerinden öylesine utanmıştır ki bazı odaların kitlenerek ziyarete kapatılması talimatını vermiştir.
Dünyanın en büyük ören yeri
Pompei amfitiyatrosu günümüze ulaşan en eski Roma amfitiyatro örneğidir. 150 hektar alana yayılmış olan antik kent aynı zamanda dünyanın en büyük ören yeridir. Sismik aktivite ve deniz kıyısının zamanla değişmesi sonucu
Pompeii günümzüde denizden 2 km mesafede bulunmaktaysa da Roma döneminde denize daha yakın ve Sarno nehrinin ağzında yer almaktaydı.
Yerleşim patlama öncesinde zengin Romalılarca ziyaret edilen bir tatil
yerleşimiydi. Aynı zamanda kent Yaşlı Plinius’a göre Garum adlı bir balık sosunun
üretimiyle ünlenmişti. İmparator Nero’nun Pompeii’de bir villa yaptırmak istediği hatta karısı Poppaea Sabina‘nın bu kentin yerlisi olduğu da bilinmektedir.
1281 m yüksekliğinden Vezüv yanardağı yaklaşık 17 bin yaşındadır ve bugüne dek
en az 50 kez püskürmüştür. Vezüv, Avrupa kıtasındaki tek aktif volkan olup aynı zamanda dünyanın en tehlikeli yanardağlarından birisi kabul edilmektedir. 18. yüzyılda 6 kez, 19. yüzyılda 8 kez, 20. yüzyılda 1906, 1929 ve son kez 1944’de püskürmüştür.
Pompeii tarihi fotoğraflar
