Kronolojik İtalya Tarihi 1870-1919
1860 yılında Giuseppe Garibaldi ve Risorgimento hareketi yanlısı vatansever yandaşlarının Cenova’dan Sicilya’ya yelken açması ve Güney İtalya’da gerçekleştirdiği binlerin seferi (İtalyanca Spedizione dei Mille) bunun yanısıra Orta İtalya’nın ilhakı ile İtalyan Krallığı kurulmuş, Savoy hanedanından II. Emanuele (Vittorio Emanuele II di Savoia) İtalya’nın ilk kralı olmuştur. 1866’da Veneto’nun, 1870’de Roma’nın, Trentino Alto Adige ve Venezia Giulia’nın (Friuli, Istria ve Dalmaçya) ise 1919’da katılımıyla İtalya sınırlarını genişletmişse de bu dönem sarf edilen “Biz birleştiğimizden beri hiç bu kadar bölünmemiştik” sözü yeni İtalya Krallığı’nın karşılaştığı en önemli sorunu özetlemekteydi. İtalyan devlet adamı, yazar ve ressam Massimo d’Azeglio’nun (1798 – 1866) daha işin başındayken sarf ettiği ‘İtalya’yı yaptık, şimdi de İtalyanları yapmalıyız’ sözü yeni ulus devletin kültür politikasına damgasını vuracaktır. Roma, 1918’de başkent olmuş, yeni ve ortak bir kimlik bulmak, aynı dili konuşmak, standart İtalyanca öğrenmek gibi ulus olmanın gerekleri yerine getirilmeye başlanmıştı. 1861 yılında 25 yaşının üstünde olup okuma yazma bilen (toplumun % 60’ından fazlası okuma-yazma bilmiyordu) ve mülk sahibi olan erkekler oy kullanma hakkına sahipti ki bunların nüfusa oranı % 2 kadardı. 1892 ve 1921 yılları arasında tam beş kez İtalya Başbakanı olan Giovanni Giolitti’nin son döneminde nüfusun % 25’inin üzerinde oy kullanmasına izin verilmiştir. Bu dönemde İtalya dünyada boyundan büyük hevesleri olan bir devlet olarak görülmekle kalmamış l’Italietta lakabıyla küçümsenmiştir ki yeni devletin ekonomik sorunları 1870 ve 1919 yılları arasında milyonlarca İtalyan’ı, Avrupa ve Amerika’ya göç etmek zorunda bırakıştır.
Aşağıda Genç İtalyan Devleti’nin 1870-1919 arasında yaşanan olayların kronolojisi verilmektedir:
1876 – Parlamento’da Liberal merkez sağ hükümetler sona ermiş, yerlerini sonradan ‘sinistra storica’ adıyla bilinen sol eğilimli hükümetlere terk etmişlerdir. Lombardiyalı Agostino Depretis ile Sicilyalı Francesco Crispi bu dönemin önemli siyasi figürleri olmuştur. II. Vittorio Emanuele’in (1878-1900) ölümünden sonra ise oğlu Umberto tahta çıkmıştır. Sol görüşlü politikacı Agostino Depretis (1813-1887) Meclis’teki bütün siyasi güçlerin desteğini almayı başardıktan sonra, Güney’deki toprak sahiplerinin ve Kuzey’deki endüstriyel burjuvazinin ayrıcalıklarına dokunmadan, reformların başarıyla uygulanmasını sağlamıştır.
1882 – Agostino Depretis seçim yaşını 25’ten 21’e indirmekle kalmamış, yıllık refah vergisi oranının da azaltmıştır. İtalya dış politikada da önemli bir hamle yaparak Avusturya ve Almanya ile Üçlü İttifak’a girmiş, antlaşma 1912’ye kadar her beş yılda bir yenilmiştir.
1887 – Agostino Depretis, tekstil, çelik ve inşaat endüstrilerinde özel gümrük vergileri getirerek korumacı bir politikaya yönelmesi Kuzey İtalya’daki endüstriyel gelişmeyi desteklemiştir. Bununla birlikte hükümetin tahıl ithalatına vergi uygulaması ekmek ve makarna fiyatlarını artmasına sebep olunca halkta hoşnutsuzluk başlamıştır. Aynı yıl Depretis ölürken yerini Francesco Crispi’ye bırakmıştır.
1888 – Francesco Crispi idari bazı reformlar yaparken oy kullanma hakkını genişletmiştir. Halk sağlığı hizmetleri örgütlenmiş, tarım ürünleri konusunda Fransa ile ticaret savaşına girişilmiştir.
1890 – Devlet güçlendirilirken kilise mülklerinin satın alınması teşvik edilmiştir. Yeni çıkarılan Ceza Yasası ile ölüm cezasını kaldırılmış, grev hakkını verilmiş, kamu güvenliğinin korunması ile ilgili yeni kanunlar kabul edilmiştir.
1892 – Sosyalizmin yükseliş dönemi, Cenova Kongresi’nde İtalyan İşçi Partisi kurulmuş ve 1895’te İtalyan Sosyalist Partisi adını almıştır.
1891-1894 – Sosyal çatışma dönemi. 1893’te Lunigiana ayaklanmasının bastırılırken, 1891-1894’de Sicilya’da Fasci Siciliani (Sicilya İşçi Birliği) gasp edilmiş devlet mülkleri ile büyük toprak mülklerin bölünmesini talep ediyorsa da bu hareket de şiddet kullanılarak ezilmiştir.
1895 – Dış politika başarısızlıkları Francesco Crispi hükümetinin düşmesine sebep olmuştur. 1882’de sömürgeciliğe yönelen İtalyan Hükümeti, Kızıldeniz’deki Assab Koyu’nu Rubattino denizcilik şirketinden almış ve İtalya 1885’te Eritre’deki Massawa’yı işgal etmiştir. Dogali’deki Menelik Etiyopyalılar 1887’de 500 İtalyan askerini öldürmüşse de Ucciale Antlaşması’yla, İtalya’ya Eritre kolonisine sahip olma hakkı tanınmıştır. İtalyanlar 1895’de Etiyopya’ya girmiş ve Tigre’yi ele geçirmişse de Etiyopyalılar 1 Mart’ta İtalyanları yenmeyi başarmıştır.
1896 – Etiyopya yenilgisi Crispi’yi 5 Mart 1896’da istifaya zorlamıştır.
1898 – Gıda özellikle ekmek fiyatındaki artış ülkenin dört bir yanında ayaklanmalara sebep olmuştur ki özellikle 6-9 Mayıs Milano isyanı bu açıdan önemlidir. Başbakan Antonio Rudini’nin emri üzerine General Fiorenzo Bava Beccaris, 100 civarında sivil kayına sebep olma pahasına ayaklanmaları acımasızca bastırmıştır. Ayaklanmaları destekleyen Sosyalist ve Katolik örgütler dağıtılmış, Sosyalist lider Filippo Turati ve papaz Davide Albertario tutuklanmıştır.
1900-1901 – Muhafazakar Luigi Pelloux’un (1898-1900) ardından iktidara gelen Liberal Giuseppe Saracco uzlaştırıcı ve ılımlı tavırlarıyla siyasi gerginliği azaltırken, basın özgürlüğünü genişletmiştir. 29 Temmuz 1900’da Kral I. Umberto, Monza’da anarşist Gaetano Bresci tarafından öldürülmüş yerine oğlu III. Vittorio Emanuele (1900-1946) geçmiştir.
1911 – 1900-1914 arasında İtalyan siyasetine hâkim olan Giovanni Giolitti liberal devlet anlayışını pekiştirmiştir. İtalya, Osmanlı İmparatorluğu’na ait olan Trablusgarp’a (sonradan Libya adını aldı) saldırmakla kalmamış, Ege Denizi’nde Rodos ve Oniki Ada’yı da işgal etmiştir. Osmanlı Devleti, Lozan Antlaşmasında Libya ve Oniki Adalar üzerindeki İtalyan egemenliğini kabul etmiştir.
1912 – Giolitti, erkek genel oy hakkı onayını alınca seçmen sayısı 8 milyonu geçmiştir. 1913 seçim sonuçları Sosyalist ve Katoliklere yaramış, Giolitti istifaya zorlanmıştır. 1896-1913 arasında Giolitti dönemi İtalya’nın sanayi gelişiminin yılları olarak kabul edilir ama bu gelişme Milano, Torino ve Cenova arasında yer alan kuzey üçgeninde gerçekleşmiştir. Güney İtalya’da durum (Questione Meridionale) kötüye gitmiş ve sürekli dış göç verilmiştir. Po Ovası (Pianura Padana) bölgesinde ise grevler artmış 1904, 1907 ve settimana rossa (7-14 Haziran) grevi sosyal yaşamı sarsarken, ideolojik farklılıklar daha radikal hale gelmiştir. Sosyalistler ve Güçlü bir devleti destkeleyn sağcılar arasındaki görüş farklılıkları keskinleşirken Corriere della Sera gazetesinde sesini duyuran burjuva kesimi Giolitti’yi büyük proje ve ideallerden yoksun olmakla suçlamıştır.
1914 – 28 Haziran 1914’te Avusturya Arşidük’ü Francis Ferdinand ve eşinin bir Sırp irredentist tarafından Saraybosna’da öldürülmesi Almanya ve İngiltere arasındaki emperyalist ve ekonomik çatışmanın beklenen sonucu I. Dünya Savaşı’nın ilan edilmesine yol açan kıvılcımı çakmıştır. Almanya, ticari ve ekonomik amaçlar için Güneydoğu Avrupa ve Osmanlı İmparatorluğu’na girerken Balkanlar’da Alman egemenliği İngiltere, Fransa ve Rusya’yı kokutuyor ayrıca Orta Doğu’daki İngiliz çıkarlarını tehdit ediyordu. Osmanlı’nın Balkanlar’daki nüfuzundaki düşüş, Avusturya ve Rusya arasındaki rekabeti teşvik ederken, Sırp irredentizmi, Avusturya’nın intikam hamlesine yol açmıştır. 23 Temmuz 1914’de Avusturya Sırbistan’a ültimatom vermiş ve beş gün sonra savaş ilan edilmiştir. 1 Ağustos’ta Avusturya’nın müttefiki olan Almanya Rusya’ya ve Fransa’ya savaş ilan etmiş, 3 Ağustos’ta ise İngiltere ve Fransa, Rusya’nın yanına savaşa girmiştir. Öncesinde Avusturya ve Almanya’nın müttefiki olan İtalya, 3 Ağustos’ta tarafsızlığını ilan etmiştir. Karar milliyetçiler tarafından şiddetle protesto edilirken çoğunluğu oluşturan Giolitti’nin liberalleri, sosyalistler ve Katolikler tarafsız kalmayı tercih etmişlerdir.
1915 – Yeni kurulan Antonio Salandra hükümeti, İtilaf Devleti ile müzakereleri başlatmış, 26 Nisan 1915’te Londra Antlaşması’nı imzalayarak İngiltere, Fransa ve Rusya’nın müttefiki haline gelmiştir. İtalya, Trento ve Trieste, Istria, Dalmaçya ve Arnavutluk’un Valona limanı ile Afrika’da bazı koloniler elde etmiştir.
1916 – Isonzo Nehri üzerinde dört savaş yapılmışsa da İtalyan birlikleri Avusturya savunmasının direncini kıramamış, kıran kırana bir siper savaşı yaşanmıştır.
1917 – Isonzo Nehri üzerindeki onuncu ve on birinci savaş gerçekleşmiş, Avusturya ve Alman birlikleri İtalyanlara sürpriz bir saldırı gerçekleştirerek Cividale ve Caporetto’ya girmiş, İtalyan birlikleri Piave Nehri ve Monte Grappa’ya geri çekilmiştir. Bunun üzerine General Cadorna, 8 Kasım’da yeni Başkomutan olan Armando Diaz ile değiştirilmiştir.
1918 – Yeni müttefiki Amerika tarafından sağlanan ekipman ve silahlar sayesinde İtalyan birlikleri Piave’ye karşı direnmeye ve 24 Ekim ile 30 Ekim arasında karşı saldırıya geçerek Vittorio Veneto’nun savaşını kazanmayı başarmışlardır. 3 Kasım’da Avusturya, İtalya ile Padua yakınlarındaki Villa Giusti Mütarekesini imzalamış, İtalyanlar Trento, Trieste ve Gorizia’yı almışlardır.
1919 – Kazanan ülkelerin temsilcileri, İngiltere’den Lloyd George, Fransa’dan Clémenceau, ABD’den Wilson ve İtalya’dan Orlando, Paris’te Paris Barış Anlaşması için buluşmuş, Başkan Wilson, Dalmaçya ve Balkanlar üzerindeki İtalyan toprak taleplerini eleştirmiştir. Versailles Antlaşması ile Yugoslavya adlı yeni bir devlet doğmuş, insanların güvenliğini silah kullanmadan güvence altına almak için Milletler Cemiyeti adlı uluslararası bir kurum kurulmuştur.
1919-1920 – Balkanlar’da ve Afrika’da kaçırılan fırsatların yarattığı hayal kırıklığı İtalya’da Milliyetçilerin güçlenmesine yol açmıştır. 600.000’den fazla askerin öldüğü I. Dünya Savaşı’nın sonucu Milliyetçilerce ‘sakat bir zafer’ olarak tanımlanmıştır. Gabriele D’Annunzio, Versailles’da alınan kararlara karşı protesto olarak, gönüllü lejyonerleri ile 12 Eylül 1919’da Dalmaçya’daki Fiume şehrini işgal etmiş ve Serbest İtalyan şehri olarak ilan etmiştir. Fiume Serbest Devleti, 1920-1924 yılları arasında hüküm sürmüşse de Hırvatistan’a verilmiş ve II. Dünya Savaşı’nın sonundan itibaren Rijeka olarak adlandırılmıştır.
Bir Zamanlar İtalya görüntüleri
1. Capri adası, 1921 2. Floransa, 1910’lar 3. Como Gölü 4. Maggiore ve Garda gölleri 5. Venedik’te kürek yarışı (regatta), 1938 6. Roma, 1913 7. Venedik’in tarihi yerleri, 1910 8. İtalya’da Rönesans sanatı şaheserleri