Venedik Kolonisi, Venedik Mahallesi (İstanbul)

Venedikli tüccarların Bizans başkentine yerleşmesi 9. Yüzyıl başlarında başlamış olup, ІІ. Basil (976-1025) ve VІІІ. Konstantine (1025-1028) döneminde verilen ayrıcalıklar (khrysobull) sayesinde güven içinde yaşadıkları Bizans başkentindeki faaliyetleri artmıştır.  I. Alexios Komnenos (1081-1118) döneminde 1082 yılında verilen imtiyaz belgesinde başkentte bir Venedik mahallesinin (Venedik kolonisi) varlığı açıkça görülmektedir.

Venedikliler fetih öncesinde İstanbul’da nerede yaşıyordu?

Belgeye göre Venedikliler Haliç’in güney kıyısında Odunkapı ile Balıkpazarı arasında yaşamaktaydı. Mahallede Venedik gemilerinin yanaşması için 3 iskele, çok sayıda ambar ve evler ile Aya Akyndinos (Αγίου Ακινδύνου) kilisesi yer almaktaydı. Mahallenin merkezi Yahudi Kapısı’nın hemen yanında yer alan Embolon pazarıydı. Venedikliler sağladıkları imtiyaz sayesinde imparatorluk sınırları içerisinde kommerkion veya diğer vergileri ödemeden ticaret yapabilmekte, ölçme ve tartma işlemlerine aracılık eden Aya Akyndinos papazları ticari işlemlerde noterlik görevini üstlenmekteydi. I. Alexios Komnenos, 1111’de Pisalı tüccarlara da benzer ayrıcalıklar ve Venedikliler’e komşu başka bir mahalleye yerleşme izni vermiştir. II. John Komnenos (1118-1143) 1126’da I. Manuel Komnenos (1143-1180) ise 1148’de Venedikliler’e yeni ayrıcallık tanınıp yerleşim sınırları yeniden onaylanırken yeni bir iskele (Scala Sancti Marciani) inşa etmelerine izin verilmiştir. İktidarının son yıllarında ticarette Venedik tekelini yıkmak isteyen Manuel Komnenos 1170’de Cenevizliler’e imtiyaz verince kentte ciddi bir ayaklanma çıkmıştır. Ceneviz mahallelesi saldırıya uğrayınca 1170-1171 arasında imparatorluk sınırlarında yaşayan 10 bin kadar Venedikli yaşananlardan sorumlu tutularak tutuklanmış, eziyet görmüş ve mallarına el konulmuştur. 10 yıl kadar süren düşmanlık ve saldırılar І. Andronikos Komnenos döneminde de devam etmişse de sonunda barış

sağlanmıştır. Bununla birlikte Venedikliler ancak II. Isaac Angelos (1185-1195) döneminde 1187 ayrıcalıklarıyla eski konumlarına kavuşmuşlardır. 3. Haçlı seferi sırasında 1189 yılında Ceneviz Mahallesi daralırken Venedik Mahallesi Kalamonos adıyla da bilinen Botaneiates Sarayı’nı da kapsayacak şekilde genişlemiş, 1 iskele daha eklenmiştir. Venediklilere sağlanan büyük vergi indirimi bölgeyi Yahudi tüccarlar içinde cazip hale getirmiştir. 1203 Konstantinople kuşatması sırasında kentte büyük bir yangın çıkarken Bizanslılar İtalyan tüccarların mahallesini yağmalamışlardır. 12 Nisan 1204’te kentin Haçlı ordusu tarafından ele geçirilmesinin ardından ise bu sefer Venedikliler Haçlılarla birlikte kenti yağmalamıştır. Venedik lideri (doge) Enrico Dandolo (1197-1205) yeni yönetimde Bizans sınırlarının dörtte birinde egemen olmuş, onun ölümünden sonra yetkisi Venedik Senatosu tarafından seçilen “podesta”ya devredilmiştir. Latin imparatorluğu (1204-1261) döneminde Marino Zeno ile sonrasında Jacopo Tiepolo liderliğindeki podesta ticari ve askeri alanlarında kent yönetimindeki etkinliğini sürdürmüştür. 6 danışman, 5 yönetici, 2 ticari danışman ve çok sayıda memurdan oluşan Venedik podestası ayrıca Nicaea imparatoru I. Theodore Lascaris (1204-1222) ve 1220’de Konya Sultanlığı’ndan da bazı imtiyazlar elde etmeyi başarmıştır. 1261’de Bizans İmparatorluğu yeniden tesis edildiğinde imparator VIII. Michael Palaiologos Cenevizlileri kayırarak Galata’da güçlü bir koloni oluşturmalarını teşvik etmiştir. Venedik mülkleri teker teker Cenevizlilerin eline geçerken Botaneiates Sarayı yıkılırken Banco di San Giorgio kurulmuştur. Bu dönemden sonra Venedik kolonisinin lideri aynı zamanda Venedik’in Konstantinople elçisi (bailo) olarak görev yapmaya başlamıştır. 15. Yüzyıla dek varlığını sürdüren Venedik Mahallesi yavaş yavaş Pera’ya taşınmış olup, bu dönemde Venediklilerin birisi mahalle diğeri Pera’da iki bailo malikânesi, danışmanların ayrı bir malikânesi, bir ambar ve 4 kilisesi bulunmaktaydı. Venedikliler, Bizans’a özellikle Lombardiya ve Flandre’den dokuma getirirken keten, ipek, değerli taşlar ve kereste gibi ürünleri Avrupa’ya taşırken Karadeniz ticareti için Cenevizlilerle sürekli rekabet halindeydi. Osmanlı fethiyle birlikte Konstantinopel’deki Venedik varlığı son bulmuş, bailo ve ailesi katledilirken, kentteki İtalyan mülkleri de yağmalanmıştır. Bununla birlikte Venedikliler kısa süre sonra Osmanlılarla ticari ilişki kurmakta gecikmemiş, Avrupa ile ticaretin sürmesi için 1349, 1403, 1419, 1479, 1482, 1503, 1540, 1567, 1595, 1601 tarihlerinde Batı ülkelerine çeşitli ayrıcalıklar sağlanmıştır. Osmanlı döneminde Pera’da ikamet eden Venedik bailosu tarihin bilinen ilk devamlı büyükelçisi olmuştur.

Ayrıca Oku: Ceneviz ticaret kolonisi, Ceneviz Mahallesi (İstanbul)

KAYNAKÇA

Jacoby, D., “The Venetian presence in the Latin Empire of Constantinople”, Jahrbuch der Österreichischen byzantinistik 43 (1993), s. 141-201

Janin, R., La géographie ecclésiastique de l’Empire byzantin I: Le siège de Constantinople et le Patriarcat Oecumenique, iii: Les Églises et les monastères. Paris, 1969. s. 571-73.

Nicol, D., Venezia e Bisanzio. Milano, 2001. s. 61-62, 85-88, 132-133

Thomas G., Tafel G., Urkunden zur älteren Handels und Staatsgeschichte der Republik Venedig mit besonderer Beziehung auf Byzanz und die Levante. 1. Theil (814-1205),. Viyana, 1856, Amsterdam 1964., s. 67-74