Akhenaten ve Amarna Dönemi Sanatı: Fitzwilliam Müzesi’ndeki Nubyalı Askerler Rölyefi

Akhenaten’in Reform Çağı: Amarna Dönemi’nden İki Askerin Rölyefi

Antik Mısır tarihinin en çarpıcı dönemlerinden biri olan Amarna Dönemi (M.Ö. 1353–1336), yalnızca dini ve siyasi bir devrime değil, aynı zamanda sanatsal anlayışta da köklü bir dönüşüme sahne olmuştur. Bu dönüşümün başlıca mimarı, 18. Hanedanlık döneminde tahta çıkan ve geleneksel çoktanrıcılığı terk ederek tek tanrılı Aten inancını benimseyen firavun Akhenaten’dir.

Bu dönemin sanat anlayışını yansıtan nadide eserlerden biri, günümüzde İngiltere’deki Cambridge şehrinde bulunan Fitzwilliam Museum’da sergilenen bir kireçtaşı rölyeftir. Bu eser, Akhenaten’in yeni başkenti Akhetaten’de (bugünkü Amarna) inşa edilen yapılardan birine ait “talatat” bloklardan biridir ve iki askeri betimlemektedir.

Nubyalı Askerler: Mısır’ın Dış Gücünden İç Gücüne

Rölyefte yer alan askerler, saç stillerinden ve ten renklerinden anlaşıldığı üzere Nubyalılardır. Antik Mısır için Nubya, hem tehdit hem de iş gücü anlamına gelmiş bir bölgedir. Sudan ile Yukarı Mısır arasında kalan bu bölgeden gelen askerler, Mısır ordusunda paralı asker olarak görev almışlardır. Rölyefin solundaki figür, sağ elinde bir mızrak, sağ koluna yaslanmış yuvarlak bir kalkan ve sol elinde bir balta taşırken çıplaktır. Diğer figür ise sağ elinde bir ip tutmakta, ancak sol eli kırık durumdadır; göğsünün altından bağlanan bir giysi giymektedir.

Bu figürlerin betimlenme biçimi, Amarna sanatının karakteristiği olan doğalcı üslubu yansıtır. Geleneksel Mısır sanatında görülen idealize edilmiş figürlerin aksine, Amarna sanatında bireyler daha gerçekçi oranlarla ve günlük yaşama dair detaylarla betimlenmiştir. Bu tarz, yalnızca estetik bir tercih değil, aynı zamanda Aten tapınımının ruhani merkezinde yer alan birey ve doğa ilişkisine vurgu yapan bir anlayışın ürünüdür.

Talatat Blokları ve İnşa Devrimi

Bu rölyef, Amarna Dönemi’ne özgü “talatat” bloklarından yapılmıştır. Bu bloklar, geleneksel devasa taş blokların aksine, yaklaşık 50 x 25 x 25 cm boyutlarındaydı ve inşaat sürecini hızlandırmak amacıyla tercih edilmiştir. Akhenaten’in hükümdarlığı boyunca Akhetaten şehrinde yüzlerce yapı bu bloklarla inşa edilmiştir. Ancak Akhenaten’in ölümünün ardından gelen firavunlar, bu yapıları sökerek başka projelerde kullanmışlardır. Bugün, bu blokların çoğu dünyanın farklı müzelerinde korunmaktadır.

Fitzwilliam Museum: Sanat ve Tarihin Buluşma Noktası

Söz konusu rölyef, Fitzwilliam Museum’un Antik Yakın Doğu Koleksiyonu’nda yer almaktadır. 1816’da kurulan bu prestijli müze, Cambridge Üniversitesi’ne bağlı olup, antik sanat ve tarih meraklıları için önemli bir kaynaktır. Mısır koleksiyonu; yazıtlar, heykeller, mumyalar ve günlük yaşam objeleri gibi birçok özgün eseri içermekte, ziyaretçilere binlerce yıl öncesinin kültürel dokusunu sunmaktadır.

Amarna Dönemi’nin Kalıcı Mirası

Akhenaten’in tek tanrılı inancı ve sanatsal reformları, ölümünden sonra eski düzene geri dönülse de sanat tarihinde silinmez izler bırakmıştır. Fitzwilliam Museum’daki bu rölyef gibi eserler, yalnızca estetik birer sanat objesi değil, aynı zamanda Antik Mısır’ın politik, dini ve kültürel değişimlerine tanıklık eden belgeler niteliğindedir.

Bugün hâlâ Amarna kazıları, uluslararası arkeoloji ekipleri tarafından sürdürülmekte, bölgeden çıkan yeni buluntular, Akhenaten dönemine dair bilgimizi derinleştirmektedir. Akhenaten ve onun benzersiz vizyonu, tarihçiler ve sanat tarihçileri için hâlâ keşfedilmeyi bekleyen bir hazine olarak durmaktadır.

---

Kaynakça:

• Kemp, B. J. (2012). The City of Akhenaten and Nefertiti: Amarna and Its People. Thames & Hudson.

• Davies, N. de Garis (1903). The Rock Tombs of El Amarna. Egypt Exploration Fund.

• Fitzwilliam Museum Collection Database (https://fitzmuseum.cam.ac.uk/)

• Shaw, I. (Ed.). (2003). The Oxford History of Ancient Egypt. Oxford University Press.