La Gomera Islık Dili ‘Silbo Gomero’ ve Kuşköy Islık Dili

Kanarya Adaları’ndan La Gomera Adası’nın derin vadiler ve sarp dağ geçitleriyle dolu doğası Guanche adıyla anılan sakinlerinin birbirleriyle iletişim kurma ihtiyacı Silbo Gomero (‘Gomeran ıslığı’) veya el silbo (‘ıslık’) olarak bilinen bir dilin icadıyla sonuçlanmıştır. Guanche halkının konuştuğu dilin ıslık çalma diline uyarlanmasına izin veren basit bir fonetik sisteme sahip olması da bu gelişmenin sebeplerinden birisiydi. Islık dili İspanyolca’da silbador (‘ıslıkçı’) olarak anılan kişilerin 5 kilometreye kadar mesafede mesajlarının değiş tokuş edilmesini sağlamaktaydı.

La Gomera dışında el Hierro, Tenerife ve Gran Canaria’da konuşulan Guanche dili 17. yüzyılda unutulmuş olup, bu dil hakkında gezginlerin günlüklerinde kaydedilen birkaç kelime dışında çok az şey bilinmektedir. 15. yüzyılda Kanarya Adaları’nın İspanyollarca kolonizasyonundan sonra, La Gomera adası halkı yılların alışkanlık ve tecrübesiyle İspanyolca’yı ıslık diline uyarlamaya başlamıştır. Ayrıca ıslık dili adadaki geleneksel ayin ve şenliklerde kullanılmaktadır ki Meryem Ana’ya adanan ‘bajada’ adlı ayinler bunların en önemlisiydi.

Her sesli veya sessiz harf bir ıslık sesi ile değiştirilmekte iki farklı ıslık beş İspanyol sesli harfinin dört farklı ıslık ise ünsüzlerin yerini almaktaydı. Perdedeki değişikliklere ve kesintili mi yoksa sürekli mi olduklarına bağlı olarak, ıslıklar ayırt edilebilirdi. 1930’lar ve 1950’ler arasında ıslık dili, yetkililere karşı bir direniş aracı kullanılmıştı. Adada sık görülen orman yangınları sırasında Sivil Muhafızlar yerel halkı kamyonlara doldurup alıp yangın bölgesine taşımaktaydı ki ücretsiz zorunlu yangınla mücadele zorlaması adanın sakinleri tarafından hoş karşılanmamıştı. Belediye başkanı çalışanlara verilmesi gereken ücreti ödemekten kaçındığından yerliler kamyonlar geldiğinde ıslık diliyle birbirlerini uyarmaktaydılar. Sivil Muhafızlar ıslık dilini bilmedikleri için Guardia köylerine varana kadar yerliler çoktan saklanmış oluyordu.

Islık Dilinin Sonu Geldi mi?

1950’lere gelindiğinde, ekonomik zorluklar La Gomera adası yerlileri komşu Tenerife adasına ve hatta Venezuela’ya göç etmeye zorlamıştır. Bu durum ıslık dilinin kullanıcı sayısını dolayısıyla kullanımını azalmasına sebep olmuştur. La Gomera adasından büyüyen yol ağı sayesinde ulaşım ve yakın zamanlarda ardından cep telefonunun icadıyla iletişim imkanlarının artması, adanın sakinleri arasında ıslık diline olan ihtiyacı daha da azaltmıştır. Sonuç olarak 20. Yüzyıl sonlarına gelindiğinde ıslık dili neredeyse yok olma sürecine girmişti. Kanarya Adaları’nın tarihi etnografik mirasının bir parçası olarak ilan edilen dilin 1999 yılında ilkokullarda zorunlu ders olması Kabul edilmiştir. 2005 yılında, Silbo Gomero anıtı Garajonay Ulusal Parkı’na dikilmiştir. 2009 yılında, ıslık dili UNESCO’nun İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Listesi’ne dahil edildiğinde La Gomera adasının eşsiz mirası Silbo Gomero’nun uluslararası alanda tanınır olmasını sağlamıştır.

Kuşköy Islık Dili

Yeryüzünde ıslık dili olarak anılan haberleşme çeşidini kullanın Meksika’da, Fransız Pirenelerinde ve Doğu Karadeniz Bölgesi’nde Giresun’da bir kaç topluluk daha bulunmaktadır. 1966 yılında Prf. Dr. Özcan Başkan ve bazı batılı uzmanların Giresun iline bağlı Çanakçı ilçesine bağlı Kuşköy’de yaptığı incelemelerde bu köye ıslık dili hakkında şu tespitlerde bulunulmuştur:

Kuşköy ıslıkçası yepyeni işaretlerden kurulu bir dil olmayıp Türkçe konuşmanın ıslık çalarak söylenmiş eksik şeklidir. Bir yandan Türkçe kelimeler telaffuz edilirken öbür yandan ıslık çalma suretiyle elde edilmektedir. Islık dilinde anlaşmayı /i.ö.ü/ vokalleri ile /f.ç.k/ konsonları (ünsüzleri) sağlamaktadır. Gerçekte ayrı bir dil olmaktan çok Türkçenin şifrelenmiş hali olan ıslık dilini kullananlar Türkçedeki tüm sesleri bu 6 sesle ifade etmektedir. Islık dilinde kullanılan sesler ve eşdeğerleri şunlardır: i (i,ö), ö (e,ö), o (ı, u; a,o), f (p,b; f,v; h,m), ç (t,d; ç,c; s,z; r,l; ş,j; n,y), k (k,g). Söytlenmek istenen cümlenin ıslıkla şifrelenmiş karşılığı kağıt üzerinde şu şekilde ifade edilebilir:

“Jandarma (çoççoçfo) geliyor (köçiçoç) ta-bancanı (çofoççoço) sakla (çokço)”

Islık dili imece için birbirinden yardım isteme, jandarma, ormancı ve kaymakam gibi devlet memurlarının yaklaştığını haber verme, yayla ve kasabadan gelenleri bilgilendirme veya bunlardan haber sorma gibi konularda kullanılmaktadır. 1990’larında sonlarından itibaren bu külütrel zenginliğin farkındalığı düzenlenen Kuşdili Festivali sayesinde artmıştır. 2002 yıloında düzenlenen 5. Kuşdili Festivali’nde bir konuşma yapan Kuşköy Köyü Kuşdili Yaşatma ve Dayaşanışma Derneği Başkanı Ali Kodalak, köyleri dik ve yamaçlı olduğu için köyde yaşayan insanların yaklaşık 300-400 yıldır kuş sesine benzeyen ıslıklarla haberleştiklerini söylemiştir. Kuş dilinin tarihini kendilerinin de tam olarak bilmediğini kaydeden Kodalak sözlerine şöyle devam etmişti:

“Bölgeye 350-400 yıl önce gelen Türklerle bu dilin başladığına inanıyoruz. Köyümüz dik ve yamaçlı olmasından dolayı mahalleler birbirine uzak olduğundan insanlarımız anlaşabilmek için ıslıkla haberleşme yolunu seçtiler. Biz bu sistemi atalarımızdan devraldık, şimdi biz yaşatıyoruz. Bize destek olunmasını istiyoruz. Dünyanın değişik ülkelerinden bilim adamları bu dili incelemek için gelirken maalesef bizim bilim adamlarımız bu dili yok saymaya çalışıyorlar. Kuş dilinin yaşatılması ve tanıtılması için şenlikler düzenliyoruz”.

Giresun Kuşköy Kuşdili de 2017’de UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’ne girmiştir.

Ayrıca Olkonomidis Trabzon’da Peristereota manastırına ev sahipliği yapan Şimşirli (Kuştul, Koustoulanton) köyünün mübadele öncesi Rum sakinlerinin de benzer özelliklere sahip bir dil kullandığı bildirmiştir. Karadeniz Rumlarının mübadele ile Yunanistan’a gönderilmesinin ardından bu dil yok olmuştur.  Eğer bu iddia doğruysa Doğu Karadeniz Bölgesi’nde ıslık dili geleneğinin sanılandan daha eski olabileceği, tıpkı Kanarya adalarında olduğu gibi Türkçe hatta Rumca’ya uyarlanmış daha eski ve basit bir fonetik sisteme sahip bir yerli dilinin mirası bile olabileceği akla gelebilir.

Kaynakça

Başkan, Özcan. (1967), Lenguistik Metodu. Çağlayan Kitabevi. İstanbul, s. 141-143.

Busnel, R.G.; Classe, A. (1976). Whistled Languages. Springer-Verlag. ISBN 978-0-387-07713-0.

Karagöz, İlyas. (2003), Maçka Yer Adları. İstanbul s.45

‘Kuşları bile kıskandırdılar’. Karadeniz Gazetesi, 1 Temmuz 2002

Meyer, J. (2008). “Typology and acoustic strategies of whistled languages: Phonetic comparison and perceptual cues of whistled vowels”. Journal of the International Phonetic Association. 38 (1): 69–94.

Olkonomidis, Dimosthenis (1937). Ta Goy-chdilia en Ponto, 220

Whistled language of the island of La Gomera (Canary Islands), the Silbo Gomero UNESCO