Arşimet’in Devasa Nakliye Gemisi Syracusia

Syracusia[1], MÖ 3. yüzyılda Archimedes (Arşimet) tarafından tasarlanan eski bir yelkenli geminin adı olup,farklı kaynaklara göre 55 veya 110 m uzunluğuyla Antik Yunanistan’da inşa edilmiş en büyük nakliye gemisi olduğu sanılmaktadır[2].  Çok sayıda kulenin yanı sıra, Atlas heykelini barındıran güverte,  spor salonu, okuma odası, kütüphane ve hatta bir tapınağı barındıran dev gemi selvi ve narenciye ağacından ahşap oymaların yanı sıra zarif fildişi ve İlyada destanın tasvir edildiği mozaik dekorasyonu ile ünlüydü. Sicilya limanları için çok büyük olduğu için Syracuse‘dan (Siraküza) Mısır’daki Ptolemaios Krallığı’nın limanı İskenderiye’ye gönderilmiş burada III. Ptolemy Euergetes’e hediye edilmiştir.

Antik Çağ’da Mısırlılar, Yunanlılar ve Romalılar genellikle kıyı seyrüseferini tercih etmiş, risk almamak için açık denizlere pek çıkmamışlardı. Bununla birlikte, istisnalar olduğunun anlaşılmaktadır ki bunlardan birisi Syracusia nakliye gemisidir. Sicilya’da, Syracuse kralı II. Hiero (MÖ 270 – 215) döneminde o zamana dek görülmemiş büyüklükte bir gemi inşa edilmişti. 60 quadrireme[3] gemisi için kullanılan malzeme kullanılarak inşa edilip Syracusia olarak anılan bu dev gemiden güvenli sahil şeritlerini terk ederek Akdeniz’i geçmesi bekleniyordu.

Arşimet (Archimedes)

Syracuselı Arşimet, MÖ 287-212 arasında yaşamış bir bilim adamı ve mucit olup, ‘Yüzen Cisimler Üzerine’ adlı iki kitaptan oluşan çalışmasında keşfettiği bazı hidrostatik prensipleri anlatmıştır. Hieron, zamanının en büyük mühendislik projelerinden biri olan bu gemiyi yaptırmayı düşünürken krala ‘Bana bir dayanak noktası verin Dünya’yı yerinden oynatayım’[4] sözleriyle yeteneklerini öven Arşimet, kralın dikkatini çekmeyi başarmıştır.

Arşimet’i görevlendirmiş, ünlü bilim adamı Antik Çağ’ın Titanik’ini nasıl yapacağını düşünürken gittiği hamamda tesadüfen suya giren bir cismin hacmi kadar su taşırdığını keşfetmiştir. Söylentiye göre ünlü bilim adamı keşfinden dolayı öylesine heyecanlanmıştır ki hamamdan çıplak bir şekilde sokağa fırlamış ve sokaklarda koşarken Eureka[5] (Buldum!) diye bağırmıştı. Bu öykü yüzyıl sonra olaydan bahsedilen ilk yazılı kaynak olan Vitruvius tarafından biraz abartılmış olabilir, ancak Arşimet’i antik çağın önde gelen bilim adamlarından birisi olarak ün kazanmasına yardım ettiğinden şüphe duyulmamalıdır. Arşimet elinden gelenin en iyisini yapmakla kalmamış kralın beklentilerini bile aşmayı başarmıştır.

Yolculuk

Korintli Archias gemiyi Arşimet’in planlarına göre inşa ettiğinde, Sicilya’daki hiçbir limanın kabul edemeyeceği kadar büyük bir gemi ortaya çıkmıştır. II. Hiero,bu devasa gemiyle ne yapacağını uzun uzun düşünmek zorunda kalmış sonunda Mısır hükümdarı Ptolemy’e (Batlamyus) hediye etmeye karar vermiştir. Yeryüzünde bu devasa gemiyi barındırabilecek tek liman muhtemelen İskenderiye limanı olduğundan inşa edilirken ‘Syracusia’ olarak adlandırılan gemiye bu sefer ‘İskenderiye’ (Alexandria[6]) adı verilmiştir. Athenaeus’un Deipnosophistae adlı kitabında Phaselisli Moschion tarafından yazılan gemi yükünü aktarmıştır ki bu veriler günümüze ulaşabilen tek yazılı kaynaktır. 60.000 ölçek tahıl, 10.000 kavanoz Sicilya tuzlanmış balığı, 20.000 talent[7] yün (520 bin kg), 20.000 talent diğer maddeler ile 2 bin ölçü içme suyunun yanında gemi mürettebatı, yolcular, askerler hatta atlar da gemiye yüklenmiştir.

Kapasite

1.600- 1.800 ton arasında kargo, 1940 yolcu veya askerin yanı sıra mürettebat ve 20 atı taşıyabilen geminin uzunluğu farklı kaynaklara göre 55 veya 110 m olup, 1 yılda 300 işçi tarafından inşa edilmişti[8]. Geminin baş kısmında yakın bir yerde, içme ve yüzme için bir sarnıç suyu vardı ki modern yazarlar 78 ton kapasitesi olabileceğini belirtmişlerdir. Sarnıcın hemen yanında ise aşçının kullanımı için balıkla dolu deniz suyu tankı da vardı. Geminin sekiz kulesinin her birinde 2 okçu ve 4 asker bulunurken baş kısmında bir mancınık savunma ve saldırı amaçlı kullanıma hazır beklemekteydi. Antik yazarların abartma eğilimi de ihmal etmemekle birlikte Syracusia’nın büyüklük ve özellikleriyle dikkat çekici bir gemi olduğuna şüphe yoktur. O dönem için bu büyüklükte bir gemiyi suya indirmek de ayrı bir problem olup, Arşimet’in dehası bu sorunu da çözmüş bir kasnak sistemi kullanarak fırlatabilmiştir.

Sonrası

Sicilya’dan Kuzey Afrika’ya yelken açan Syracusia ne yazık ki başka bir sefer yapmamış ve tarihi kaynaklarda bir daha adı anılmamıştır. İlginç olan Mısırlı Batlamyus’un (Ptolemy) oğlunun Syracusia’dan daha büyük bir savaş gemisi inşa edilmesi emrini vermesidir: 128 metre uzunluğunda, 4 bin kürekçi ve 2850 askeri taşıyacak böyle bir tekne (Tessarakonteres) Mısırlılarca inşa edilmişse de Plutarch’a göre yerinden bile kıpırdayamamıştır[9]. Sonradan Roma döneminde Roma-İskenderiye arasında 1300 ton tahıl taşıyan gemilerin varlığı Lucian’ın Navigum adlı kitabının beşinci bölümünde aktarılmışsa da bugüne dek böyle bir geminin enkazına rastlanılamamıştır.

Kaynakça

Athenaeus. Deipnosophistae (Loeb Classical Library). Harvard University Press, 1927

Bascom, W., Deep Water, Ancient Ships. New York, 1976

Casson, Lionel. Ships and Seamanship in the Ancient World. JHU Press, 1971

Casson, L., Greek and Roman Shipbuilding: new findings. The American Neptune, 1985. 45: 10-19

Casson, L., New evidence for Greek merchantmen. IJNA, 1996. 25: 262-264

Hirshfeld, Alan. Eureka man: the life and legacy of Archimedes. Walker Publishing Company Inc, 2009

Humphrey, John W. Oleson, John P; Sherwood, Andrew N. Greek and Roman Technology: A Sourcebook: Annotated translations of Greek and Latin texts and documents. TJ International, 1998

Morrison, J.S., & Coates, J.S., The Athenian Trireme. Cambridge & New York, 1986

Parker, A.J., Shipwrecks and ancient trade in the Mediterranean. Archaeological Review from Cambridge,1984. 3:99-113.

Plutarch. Demetrius’un Hayatı, 43.5.

Plutarch, Marcellus 14-8

Turfa, Jean Macintosh; Steinmayer, Alwin G. Jr. The Syracusia as a giant cargo vessel. The International Journal of Nautical Archaeology (1999) 28.2:105-125

Notlar

[1] Yunanca Συρακουσία

[2] Casson, 1971: 171-173

[3] Quadrireme, her biri iki kürekçi barındıran dört kürek bankına sahip bir kadırga türü

[4] Yunanca Δος μοι πα στω και ταν γαν κινάσω

[5] Yunanca εὕρηκα

[6] Yunanca Αλεξάνδρεια

[7] Yunanca τάλαντον. Bir amforayı dolduracak miktarda (28 litre) suyun hacmini ifade etmek için kullanılan talanton ifadesi zamanla sonradan 26 kilo değerinde ağırlık ölçüsüne dönüştürülmüştür.

[8] Athenaeus 5.206d-209b

[9] Plutarch. Demetrius’un Hayatı, 43.5.