Osiris, Mısır Mitolojisinde Ölüler dünyasının yöneticisi olan cenaze tanrısı Mısır tanrılarının lideri olup, adına ilk olarak 5. Hanedan döneminde (MÖ 2513–2374) rastlanmış başlangıçta korkunç bir tanrıyken zamanla iyi huylu bir karakter olarak tasvir edilmiştir.
Yeşil veya kara derili bir mumyalanmış bir adam formunda tasvir edilen
tanrının beyaz ve uzun bir taç taktığı görülmektedir. Osiris’in cildinin yeşil renkte tasvir edilmesi tanrının aynı zamanda bereket ve bitkilerin büyümesinden sorumlu olduğuna inanılması ile ilişkilidir. Yunanlılarca Asar, Ausar veya Ser adlarıyla bilinen Osiris İsis’in kardeşi ve kocası, Set ve Nephthys’in kardeşi Horus’un babasıydı. Mısır mitolojisinde Osiris babası gök tanrı Şu’dan sonra çocukları olan gök tanrıça Nut, yer tanrısı Geb ile birlikte Mısır’a hükmetmişse de erkek kardeşi Seth tarafından öldürülmüştür.
Plutarkh’ın İsis ve Osiris adlı çalışması yazarın Eski Mısır inançları hakkındaki hatalı yorumlarına karşın ölümü yenen Osiris’in sonradan tanrılaştırılan bir insan kral olarak anlatıldığı ve tanrı hakkında en geniş bilgiyi içeren kaynaktır. Osiris’in Mısır kralı olduğu dönemde tanrının insanları uygarlaştırmaya çalıştığı kanunları, dini ayin düzenlemeyi, çeşitli zanaatları ve hayvan beslemeyi öğrettiğine böylece ülkeyi göz alıcı bir refah ve uygarlık seviyesine taşıdığına inanılmaktadır.
İsis ile Nephthys tanrının cansız bedenini çakal başlı tanrı Anubis’e götürmüş ve Osiris’in yeniden hayata dönmesine yardım etmişlerdir. Böylece Osiris, Ölüler Dünyası’nın kralı olurken oğlu Horus amcası Seth ile Mısır tahtı için mücadele etmiş ve sonunda zafere ulaşabilmiştir. Osiris kültü tüm Mısır’a yayılmış olmakla birlikte en önemli kült merkezleri delta üzerinde yer alan Busiris ile Orta Mısır’da Abydos’tur. Osiris, Abydos’un çakal başlı tanrısı Khenti Amentiu ve Memphis’in şahin başlı tanrısı Sokar gibi çeşitli yerel tanrıların isim ve özelliklerini absorbe etmiş, Roma döneminde ise Apis boğası ile birleştirilerek Serapis’in en önemli tanrısı olmuştur.
Un veya Unno adıyla da bilinen Osiris, gökyüzünde Orion takımyıldızı, Sirius yıldızı ve kutup yıldızıyla hatta güneş tanrı Re’nin ruhu “ba” ile ilişkilendirilmiştir.
Mısır sanatında Osiris genellikle boynunda menat adlı nazarlığı taşıyan beyaz taçlı, sakallı bir mumya olarak tasvir edilmekteyse de karma formlarına da rastlanmaktadır:
- Asar-Hep veya Serapis-Osiris Aah: Osiris’in boğa tanrı Apis ile birleşmiş formu olup, Unnefer olarak da bilinmekteydi.
- Osiris-Horus: Osiris’in oğlu ile birleşmiş formu olup, doğan güneş olarak tasvir edilmekteydi.
- Osiris-Neb-Heu: Phoenix başlı mumya formundadır.
- Osiris-Neper: Osiris’in tahıl tanrısı Nepra ile birleşmiş formudur.
- Osiris-Ra: Osiris’in gündüz ve geceyi temsil eden formudur.
- Osiris-Sah veya Osiris-Orion: İsis-Sept’in eril karşıtıdır.
- Osiris-Seb: Osiris ile dünyayı evrensel yumurtadan oluşturan yaratıcı tanrının birleşmiş formudur.
- Osiris-Seker: Şahin başlı mumya formundadır.
Kaynak: Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016