Mitoloji, Gezi, Tarih
Yazı: Özhan Öztürk Abanges ‘Tarlanın seyrek sürülmüş yeri’ ve ‘yarım yamalak, baştan savma yapılmış iş’ anlamlarına gelmektedir (Trabzon, Tokat) Aboskal veya aposkal Tarla kazılırken, henüz işlenmemiş önde kalan kısım; eksik bırakılan iş, tarlada sürülen kısımla, sürülemeyen arasındaki sınır (Trabzon, Rize) anlamına gelmektedir. Yunanca aposkalin (αποσκαλιν [το]) “başlanılan iş’ kelimesinden ödünçlenmiştir.
Oku
Gavur yada günümüz anlamıyla kafir kelimesi Osmanlı döneminde Müslüman olmayan herkes ama daha çok Hristiyanlar için kullanılırdı: ‘Sen bağa ettuğuni/ Urum gavuri etmez’ (Trabzon). Karadeniz bölgesinde mecazen ‘kötü ahlaklı, iyilik bilmeyen, nankör’ anlamında yoğun olarak kullanılmıştır: ‘ Vursam gavur kocani/ Değer mi fişeği mi?’ veya ‘Mendilden bohçası var/ Gâvurdan kocası var’ (Trabzon). Gavur kelimesi, İslami gelenekleri pek umursamayan Müslümanlar için lakap olarak da kullanılmıştır. Kız çocukların okutulmasının halk tarafından hala hoş karşılanmadığı, Cumhuriyet’in ilk yıllarında üç kız çocuğunu birden okula gönderen Sürmene’nin Cida köyünden Gavur Ali gibi…
Oku
Akri, andız ya da andız ağacı, servigiller familyasından, 10–15 m boya ulaşabilen, kışın iğne yapraklarını dökmeyen bir ağaç çeşididir (Artvin). Ermenice akri ‘beyaz gövdeli ve diş şeklinde yaprakları olan bir ağaç cinsi’ kelimesiyle ilişkilidir.
Oku
Bufud ‘Mantar’ ve ‘kuru’ anlamlarına gelen kelime (Akçaabat) ayrıca ‘sirke, pekmez gibi yiyeceklerin üzerinde oluşan köpük, küf, mantar’ (Giresun) ve ‘pas; oksitlenme; sürahi, çaydanlık ve bardakta meydana gelen tortu, kireç’ (Samsun, Ordu, Gümüşhane) anlamlarına kaydedilmiştir. Çakal osuruğu Krem rengi bir mantar türü olup yenilmeyen bu mantara, bir gece içinde çıktığı düşünüldüğünden bu isim verilmiştir (Sürmene)
Oku
Yayla, yaz mevsiminde hayvanların otlatılması, kışlık çayır biçilmesi amacıyla çıkılan yüksek platoların adıdır. 10. yüzyıl öncesi Türkçe kayıtlarda yaylak ve yaylak formunda ‘yazlık konaklama yeri’ olarak geçmektedir: ‘aşıl kaya yaylagım, kızıl kaya kışlagım ol’ (Irk Bitig). Ayrıca 13. Yüzyıl öncesi kayıtlarda ‘yaz mevsimi için yerleşmek’ anlamıyla yayla (Osmanlı), ‘yaz mevsimi geçirmek’, yaylamak (Kuman), yayla- (Kıpçak), yaylamak (Uygur) formları da tespit edilmiştir.
Oku
Pileki, bileki veya pileki taşı, geçmişte Karadeniz bölgesinde mısır ekmeği veya yemek pişirmek için kullanılan yayvan kil veya taş çanak (Ordu, Giresun, Trabzon, Rize, Artvin). Pileki kilden pişirilerek yapılabileceği gibi yumuşak ve ateşe dayanıklı bir taştan oyularak da elde edilebilirdi. Rize’nin Taşköprü köyü ile İyidere ve Çayeli’nin Taşhane mahallelerinde pileki taşı ocakları bulunmaktadır.
Oku