Proto-Bulgarlar ve Bulgarlar
Makale: Özhan Öztürk
Bulgarlar[1] veya Bolgarlar, Ortaçağ’da Doğu Avrupa’da tarihinde önemli bir rol oynamış bir halkın adı olup, kökleri kesin olmamakla birlikte MS 4. Yüzyılda Orta Asya’dan batıya doğru ilerleyen ve muhtemelen Sarmatlarla karışmış bir Türk kabilesi oldukları sanılmaktadır.[2]
MS 7. Yüzyılda Hazar ve Karadeniz arasındaki steplerde Büyük
Bulgaristan (MS 632–681) ve bugünkü Rusya’nın Tataristan ve Çuvaşya bölgelerinde Volga Bulgaristan’ı (MS 7-13. yy) adlı devletleri kurmuşlardır. İlk Bulgar imparatorluğu MS 681’de Kuzeydoğu Balkanlar’da kurulmuş olup, sınırları Budapeşte’den Karadeniz’e, Dinyeper nehrinden Adriyatik denizine dek uzanmaktaydı. Bulgar kelimesinin geçtiği ilk yazılı kaynak Romalı ananim bir tarihçinin MS 354 yılına tarihlenen kroniği olup Şem oğlu Ziezi’nin soyundan geldikleri bildirilmekteydi. Khorenli Musa’nın ‘Ermenistan Tarihi’ adlı eserinde ise Bulgarların Ermenistan ardından Kuzey Kafkasya’ya göçtüğü bildirilmekte olup, kimi yazarlar Güney Azerbaycan’da bulunan Bulgar nehrinin varlığını bu iddianın kanıtı olarak görmüşlerdir.
Bulgarların kökeni
Günümüzde Volga Tatarları, Çuvaşlar, Balkarlar ve modern Bulgarlar kendilerini proto-Bulgarların mirasçısı saymaktaysa da modern antropolojik ve genetik çalışmalar Hunlar gibi Orta Asya kökenli olduğu sanılan Bulgarların diğer bozkır federasyonları yani Türkler, Fin-Ural halkları, Doğu Persleri ve daha pek çoğu gibi çok etnisiteli bir toplum olduğunu göstermiştir. Kazakistan’da çeşitli arkeolojik sitelerden elde edilen cesetlerin mDNA’ları üzerinde yapılan bir genetik çalışmada MÖ 13-7 yüzyıllara ait örneklerin tümünün Avrupalılar ile soyca akraba olduğu daha sonrakilerde ise Uzak Doğu göçmenlerinin varlığına karşın eski sakinlerinin kaybolmayıp birlikte varlıklarını devam ettirdikleri anlaşılmıştır.[3] 2003 yılında modern Çuvaş toplumunun bireyleri üzerinde yapılan bir genetik araştırmada ise Altay Türkçesi konuşan Çuvaşların Gürcüler, Akdenizliler ve Ortadoğulularla akraba olduğu Hititler hatta kuzey Avrupalı halklara Orta Asyalı topluluklardan daha yakın olduğu anlaşılmıştır.[4]
Modern Bulgar toplumu da MS 6-10 yüzyıllar arasında Bolgarların yanı sıra Bulgar dilini getiren Slav istilacılar ile çoğunlukla asimile olmuş yerli Trak ve Dak-Get halklarından[5] oluşan yerli
Bizanslılar’ın karışımıdır.
Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016
Bulgaristan tarihi Makale Serim
Bulgarlar ve Proto Bulgarların Kimliği
Moesia: Antik Çağ’da Bulgaristan Tarihi ve Arkeolojisi
Ortaçağ’da Bulgaristan: 1. ve 2. Bulgar Krallıkları ve Bizans Dönemi
Osmanlı Döneminde Bulgaristan; Bulgaristan Türklerinin Kırım ve Sürgünü
Balkan Savaşları; Trakya’nın Bulgar Ordusunda İşgali, 1912
Notlar
[1] Bulgar halkının adının, Türkçe “bulamak, bulgamak” fillileriyle ilişkili olduğu ve “karışık” anlamına geldiği veya Bactria’da bulunan Balkh kentiyle ilişkili olduğu teorileri bulunmaktadır.
[2] Bulgarların Türk mü, Sarmat mı yoksa bunların karışımımı olduğu hala tartışma konusudur. Kimi yazarlar Çin kaynaklarına dek inerek MÖ 2 binlerde Altay dağlarında Ob‑Irtış nehrinin batı ve kuzeybatısında yaşayan Tingling (Dinlin) kabilelerinden birisi olduklarını iddia etmiştir (Bichurin, 1950:50, 82)
[3] Lalueza-Fox, 2004: 941-947
[4] Arnaiz-Villena, 2003: 375-392
[5] Güneydoğu Romanya’daki Trak mezarlarından elde edilen genetik materyalin analizinde İtalyan (%12.5), Rumen ve Yunanlıların (%6.25) Traklara Bulgarlardan (%4.6) daha yakın olduğu anlaşılmıştır (Cardos, 2004: 239- 246)