Tarım Törenleri

Makale: Özhan Öztürk

Geçimini toprak işleyerek sağlayan halkların (tarım toplumlarının) kültürü tarımdan ve tarımı doğrudan etkileyen iklimsel özelliklerden büyük ölçüde etkilenmekte, bu etki mevsim ve ay adlarından çocuklara konulan isimlere, basit tekerlemelerden kapsamlı sözlü edebiyat ürünlerine, halk oyunlarından tarım törenleri denilen karmaşık kısmen dini nitelikli ayinlere dek toplumsal yaşamın her alanına yansımaktadır.

Tarımcı topluluklarda mevsim hatta aylar kurak, yağmurlu, dikim zamanı, hasat zamanı gibi adlar olması sık görülen bir özellik olup, sözgelimi Güney Sudan’da yaşayan Latukalar yılın aylarını “kazma zamanı”, “ekme zamanı”, “çamur zamanı”, “tahıl zamanı” gibi isimler takarak adlandırırken pek çok kültürde “hasat”, “başak”, “ekin” gibi insan isimlerine rastlamak olasıdır. Tarım törenleri -bazı istisnaları olmak üzere- çoğunlukla “ekim zamanı”, “olgunlaşma zamanı” ve “hasat zamanı” olmak üzere yılda 3 defa düzenlenmektedir.

Ekim zamanı törenlerinde toprak, ekilecek tohumlar ve kullanılacak araç gereç hazırlanırken insanlar ürünün başarısını garantiye almak istenmektedir. Sözgelimi Burkino Faso’da yaşayan Bobo halkı tabiat ruhları ve doğanın dengesini düzenlediğine inanılan yaratıcı tanrı Wuro’da ekime başlamak için izin almak için 3 gün süren bir festival düzenlemekte ilk günkü tören sırasında yüzlerine maske takarak kötü ruhları kovmakta, akşama etrafa darıdan yapılmış kekler bırakmaktadır. Tabiat ruhlarına sunulan ertesi gün bulunamaması adakların kabul edildiğine ve ekinin tanrılar tarafından korunacağına dair işaret kabul edilmekte ve ekime başlanmaktadır. Pek çok toplumda ekim zamanı bazı davranış ve uygulamalardan kaçınılmakta olup sözgelimi Zimbabwe’de yaşayan Ndebele ve Mali’de yaşayan Dogon halkında olduğu gibi ekim yapılan bölge yakınlarında cenaze gömülmemekte Uganda’da yaşayan İk halkı ise kadınların günlük hayatında gerçekleştirdiği pek çok işi tabu sayarken ot yakılması ve hayvan kesilmesinden de tabiat ruhlarını kızdırmamak için kaçınmaktadır. Buna karşılık pek çok halkın ekim zamanı kurban kestiği bilinmekte olup, Batı Afrika’da yaşayan Dagara halkı ise Toprak tapınağı adlı bir tapınağa ekeceği getirip, toprağa vermeden önce kutsamaktadır.

Olgunlaşma zamanı törenleri büyümeye başlayan ürünün gerektiği şekilde olgunlaşmasını sağlamaya yönelik uygulama (sulama) ve talepleri (yeterli yağmur yağması, hastalıkların, böceklerin ve ekine zarar verecek hayvanların uzak durması vs.) içermektedir. Olgunlaşma zamanı ayinlerinin en önemli ve yaygın olanı yağmur duası olup neredeyse tüm tarımcı toplumlarda ata veya dua ruhlarına sunu sunularak, topluca şarkılar söyleyerek, danslar ederek veya sadece tanrılara yakararak uygulanmaktadır.

Hasat zamanı törenleri ise ürüne göre değişmekle birlikte Kuzey yarımkürede genellikle Temmuz-ekim ayları arasına denk gelmekte olup, elde edilen mahsul için şükran ve mutluluğun ifade edildiği çoğunlukla eğlence ve toplu ziyafetleri içeren törenlerdir.

Kaynak: Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016

Ayrıca Oku: Tarım Tanrı ve tanrıçaları (Roma Mitolojisi)