Kırım Karayları (Karayimler) ve Kırımçaklar
Karayimler veya Kırım Karayları, Yahudiliğin Karayim mezhebine inanan, Türkçe konuşan bir topluluk olup, kendilerinin de kabul ettiği gibi Hazar ve Kıpçak kökenli oldukları sanılmakla birlikte kimi yazarlarca 10. yüzyılda Bizans’tan Kırım’a sürgün edilip zamanla Türkçe konuşmaya başlayan Yahudiler oldukları da ileri sürülmüştür.[1] Altın Orda ve Kırım Hanlığı dönemlerinde çiftçilik yapan ve Çufut Kale, Sudak, Kefe ve Bahçesaray kentlerinde yaşayan 380 Musevi Karay Müslüman Tatarlarla birlikte 1397-98’de Kırım’a gelen Litvanya dükü Vytautas tarafından Litvanya’ya getirilmiştir. Karay ailesinden 300 kişi Vytautas’in Trakai’deki sarayına yerleştirilmiş bir ara Litvanya’daki Karay sayısı 5 bini bulmuşsa da 1997 nüfus sayımına göre 257’ye düşmüştür.[2]
Kırım’ın Rus Çarlığı tarafından ilhak edildiği 1783‘de Kırım Karaylarının en önemli
merkezi Eupatoria olup, Çarlık tarafından siyasi açıdan diğer Yahudilerle değil kendilerine “zulufsız çufutlar” (perçemsiz Yahudiler) adını veren Tatarlarla eşit muameleye tabi tutulmuşlardır. II. Dünya Savaşı sırasında Kırım’a giren Alman ordusu Babi Yar’da 200 Karayim’i katletmişse de Obergruppenfuhrer Gottlob Berger’in 24 Kasım 1944 tarihli notlarından anlaşıldığı kadarıyla Almanlar Karaylar’ı Yahudiden çok Tatar olarak kabul etmiş ve işçi bölüklerinde zorla çalışmaları karşılığında hayatlarını sürdürmelerine izin vermiştir ki[3] aynı yıl Kızıl Ordu’nun Kırım’a girmesinin ardından Sovyet yetkilileri 6357 Karayimin varlığını tespit etmiştir.
Kırımçaklar
Kırımçaklar, Yahudiliğin Rabbinik mezhebine mensup, Türkçe konuşan bir topluluk olup, tarihleri boyunca Kırım Karayları ile birlikte yaşamışlardır. 19. yüzyıla dek kendileri “İsrail’in Çocukları” olarak anan bu topluluk bu tarihte Kırımçak adını almışsa da Müslüman Tatarlar tarafından perçem bırakmayan Karaylardan ayrılmaları için “zuluflı çufutlar” (perçemli Yahudiler) olarak anılmışlardır. Kırımçakların ataları daha Yunan kolonileri döneminde bölgeye yerleşen Yahudiler olmasına karşın zamanla Karaylarla karışıp Türkleştikleri sanılmaktadır. Kırım’ın 1783’de Rus Çarlığı tarafından ilhak edilmesinden sonra Rusların Yahudi karşıtı politikalarından olumsuz etkilenen Kırımçaklar, II. Dünya Savaşı sırasında Nazilerin hedefi olmuş ve tüm topluluğun % 75’ine denk gelen 6 bin kadarı katledilmiştir. Günümüzde başta Ukrayna, Gürcistan, Rusya ve Özbekistan olmak tüm dünyada 2500 Kırımçak olmak üzere varlığını sürdürmektedir.
Anadolu’da yaşayan Kara Tatarlar, Karayimler
Ukrayna’da Karayim adıyla binen Kara Tatarlar, Altay Dağları ile Karadeniz arasında, Doğu Avrupa ve Kafkasya’da küçük topluluklar halinde yaşamakta, İran’da Farsça, Anadolu’da Türkçe, Eski Sovyet Cumhuriyetleri’nde Rusça konuşmaktadırlar. İlhanlı döneminde Kayseri merkezli Eretna Beyliği ve Sivas merkezli Kadı Burhanettin Devleti sınırları arasına yerleşmişler, beyleri Mürüvvet Bey (1378-1398) Kadı Burhaneddin ile birlikte Ak Koyunlu lideri Kara Osman’a karşı savaşmıştır. 1394’te Osmanlı hâkimiyetine giren Kara Tatarlar, 1402 Ankara Savaşı’nda Yıldırım Beyazıd’ın hizmetinde olmalarına karşın taraf değiştirerek Timur’un ordusuna katılarak Osmanlı yenilgisinde pay sahibi olmuşlardır. Günümüzde Kara Tatarlar, Yozgat, Sivas, Amasya, Tokat, Kayseri, Niğde, Ankara, Eskişehir, Kütahya ve Çorum vilayetlerinde önemsiz sayıda muhtemelen büyük ölçüde asimile olmuş olarak varlıklarını sürdürmektedirler.
Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016
Notlar
[1] Blady, 2000: 115–130
[2] Litvanya Karayları tarihi. 13 Mayıs 2011 <http://daugenis.mch.mii.lt/karaimai/history.htm>
[3] Green, 1978: 36-44; Blady, 2000: 125-26